SURJA EL FATIHA

Me emrin e Allahut,

të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit

Surja 1 – El Fatiha (mekase) 7 ajete.

E zbritur pas sures El Mudethir.

Me emrin e Allahut, të Gjithmë-shirshmit, Mëshirëplotit.	بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ١
Të gjitha lavdërimet i takojnë vetëm Allahut, Zotit të botëve,	ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢
të Gjithmëshirshmit, Mëshirëplotit	ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ٣
Sunduesit të Ditës së Gjykimit.	مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤
Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.”.	إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥
Na udhëzo në Rrugën e Drejtë,	ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦
Në rrugën e atyre të cilët Ti i begatove me të mira e jo në rrugën e atyre, që merituan zemërimin (Tënd) dhe as në rrugën e të humburve!	صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧

Emrat e kësaj sureje

• “El Fâtiĥa” – Domethënë, Hapësja ose Çelësi, sepse lexuesi i Kur’anit e hap leximin apo shkrimin e Kur’anit me suren Fatiha. Po me suren Fatiha hapet edhe leximi i Kur’anit në namaz.
• “Ummul Kur’an ” – “Themeli i Kur’anit” dhe “Ummul Kitab” – “Themeli i Librit”. Umm quhet çdo gjë që është themel dhe që çdo gjë tjetër ndërtohet mbi të. Kështu, Fatihaja është themeli i Kur’anit dhe çdo gjë ndërtohet mbi të. Të gjitha kuptimet e mesazhet e Kur’anit kthehen në përmbajtjen e kësaj sureje.
• “El Seb’ul Methânij” (Shtatëshja që përsëritet) dhe “Kur’ani i madhërishëm”. Eshtë një hadith i saktë në Xhamiun e Tirmidhiut, i cili e ka gjykuar si të saktë, se Ebu Hurejra tregon se Profeti a.s ka thënë: “El ĥamdu lil-lahi rab-bil âlemin është Ummul Kur’an, Ummul Kitâb, Es-Seb’ul Methâni dhe Kur’ani i madhërishëm.”
• Ajo quhet “El Hamdu” – “Lavdërimi” dhe “Es-Salâtu” – “Namazi. Në hadithin kudsij, që Profeti a.s e transmeton nga Allahu i Madhëruar, thuhet: “Unë e kam ndarë namazin në dy gjysma. Kur adhuruesi thotë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn (Lavdërimet i qofshin plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve), Allahu thotë: “Më lavdëroi dhe falënderoi adhuruesi Im. …”.
• Gjithashtu, ajo quhet edhe “El Shifau”– “Shëruesja”, sikurse ka ardhur ky përshkrim në hadithin e sjellë prej Darimiut, nga Ebu Seidi, i cili tregon se Profeti ﷺ, ka thënë: “Hapësja e Librit është “Shifâun”, pra, shëruese për çdo helmim.”
• Fatihaja quhet edhe “Rukje” – domethënë, shërim përmes lutjeve, sipas hadithit të Ebu Seid Hudrij, kur ai i bëri rukje një burri të helmuar nga pickimi i akrepit. Kur e njoftuan Profetin a.s për këtë ngjarje, ai i tha Ebu Seidit: “… ku e dije ti se ajo është rukje?!”
• Ajo quhet edhe “Esâsul Kur’an” – “Baza e Kur’anit”, sikurse tregon El Sha’biju se e ka quajtur Ibn Abasi, që më pas ka shtuar: “Baza e saj është Bismil-lâhir-Raĥmânir-Raĥim.”

– Sufjan Ibn Ujejne e ka quajtur këtë sure “Uâkijeh”, Mbrojtësja, ndërsa Jahja Ibn Ebu Kethir e ka quajtur “Kâfijeh”, e Mjaftueshmja, sipas disa haditheve mursele, ku thuhet: “Umul Kur’an mund të zëvendësojë çdo sure tjetër, por asnjë tjetër nuk mund ta zëvendësojë atë.” Gjithashtu, ajo quhet Surja e Namazit ose edhe “El Kenz” “Thesari”, siç ka thënë Zemahsheriu në librin e tij El Keshaf.

***

    Imam Sheukani thotë: Emërtimet e sureve janë janë teukifijeh, që do të thotë: të përcaktuar veçse me argument burimor, pra me udhëzim nga Profeti ﷺ. Po kështu është edhe renditja e tyre në mus’haf. Ka edhe mendime të tjera por ky është mendimi më i saktë. Sure, është një emërtim që tregon një pjesë prej Kuranit dhe mban një emër të caktuar, me argument burimor, pra me udhëzim nga Profeti ﷺ. Një sure mund të ketë një emër të vetëm, por mund të ketë edhe dy e më shumë emërtime. Sahabët, nuk i patën shkruar në mus’haf emrat e sureve. Kjo është një vepër që e kanë bërë më vonë, në kohën e Haxhaxhit, e po kështu përmendja e klasifikimeve të ndryshme e ndarjeve të Kuranit si Një e dhjeta, ose një e shtata, etj.  

    Surja El fatiha ka 7 ajete, pa asnjë kundërshtim, sikurse e ka përmendur ibnu Kethiri në tefsirin e Tij. Imam Kurtubiju thotë: I gjithë umeti janë unanim në mendimin se fatihaja ka 7 ajete. Surja fatiha është e përbërë prej 25 fjalësh, 113 gërma, përveç bismilahit. Termidhiu transmeton në librin e tij se Profeti ﷺ ka thënë: “Kush lexon një gërmë prej Kur’anit, shpërblehet me një të mirë dhe e mira shpërblehet me dhjetë të mira si ajo. Nuk them “elif  lam mim” është një gërmë. Por elifi është një gërmë, lam është një gërmë, mim është një gërmë.” Kushdo që lexon fatihanë ka 1130 sevape. Kështu gjatë ditës e pakta që mer një musliman prej sevapeve është 1130 shumëzim 17 rekate farz pra rreth 20 000 sevape, vetëm nga leximi i Fatihasë. Kjo është një mirësi e madhe prej Allahut të madhëruar.

Zbritja e sures Fatiha

    Imam Ibn Kethiri thotë: Surja Fatiha ka zbritur në Mekë. Kështu ka thënë Ibn Abasi, Katade dhe Ebu Alije. Kështu, ajo konsiderohet si sure mekase. Kanë thënë, gjithashtu, se është sure medinase, ashtu siç kanë thënë gjithashtu se ka zbritur dy herë, fillimisht në Mekë, dhe pastaj në Medinë, për të treguar vlerën e saj të madhe.

    Mendimi më i saktë është se ajo ka zbritur në Mekë, sepse Allahu i Lartësuar në suren Hixhr thotë: “Të kemi dhuruar ty shtatëshen që përsëritet dhe Kuranin madhështor.” Fatihaja u quajt “Shtatëshja që përsëritet”, sepse ajo përsëritet në çdo rekat namazi. Namazi është bërë detyrë në Mekë, prandaj e vërteta për zbritjen e sures Fatiha duket qartë. Duke qenë se Fatihaja është detyrë që të lexohet në çdo namaz dhe namazi është bërë detyrë në Mekë, atëherë edhe Fatihaja ka zbritur në Mekë.

Dobitë dhe rëndësia e Fatihasë

     Allahu i madhëruar nuk ka shpallur në asnjë libër ndonjë sure tjetër kaq madhështore si surja El fatiha, as në Kuran, as në Inxhil, as në Teurat, as në Zebur dhe në asnjë Libër tjetër prej shpalljeve të Tij. Mësimet madhore të të gjitha shpalljeve të Allahut janë brenda sures El fatiha dhe kuptimeve e kumteve që ajo përcjell. Për një urtësi shumë të madhe Allahu i madhëruar  e bëri të detyrueshme për çdo rob që ta lexojë këtë sure dhe ta adhurojë Atë nëpërmjet punës sipas saj, 17 herë gjatë ditës dhe natës (17 rekatet e namazeve farz). Këtë, Allahu i madhëruar e bëri të detyrueshme, në mënyrë që robi të realizojë adhurimin e Allahut nëpërmjet plotësmit dhe të punuarit sipas kuptimeve dhe kumteve të kësaj sureje madhështore. Ai që nuk arrin të realizojë kuptimet dhe kumtet e sures El fatiha dhe punën sipas saj, nuk mund të jetë adhurues i Allahut. Kjo sure e meriton tërësisht që të qëndrojmë në çdo çdo germë e fjalë të saj dhe të përpiqemi të meditojmë gjatë dhe me kujdes në qëllimet dhe urtësitë që Allahu i madhëruar ka dashur të sjellë nëpërmjet saj.

1. Nuk ka shpallur Allahu i Lartësuar as në Teurat, as në Ungjill, as në Zebur dhe as në Furkan si surja Fatiha.

     Imam Ahmed Ibn Hanbeli, – Allahu e mëshiroftë! – përcjell nga Ebu Hurejra se: “Një ditë, Profeti doli për vizitë tek Ubej Ibn Keabi dhe e gjeti atë duke falur namaz. Ai i thirri: “O Ubej!” Ubeji ktheu kokën, por nuk iu përgjigj Profetit. Profeti përsëri i foli dhe i tha: “O Ubej!” Atëherë, Ubeji e fali shpejt namazin dhe shkoi tek Profeti dhe i tha: “Es-selamu alejke, o Profet i Allahut!” Profeti tha: “Ue alejkes-selam! Çfarë të pengoi të më përgjigjeshe kur të thirra, o Ubej?” Ai tha: “O Profeti i Allahut, unë isha duke falur namaz.” Profeti tha: “A nuk e di ti atë që më është shpallur mua: “… përgjigjuni Allahut dhe Profetit kur ju ftojnë në atë që ju jep jetë!”? Ubeji tha: “Po, o Profeti i Allahut, dhe nuk kam për ta përsëritur këtë gabim!” Profeti  pastaj i tha: “A dëshiron të të tregoj për një sure, që nuk ka të ngjashme me të as në Teurat, as në Ungjill, as në Zebur dhe as në Furkan?” “Po, o Profeti i Allahut.” Profeti  i tha: “Unë shpresoj që, pa dalë nga kjo derë, ta mësosh cila është ajo sure.”. Ubeji thotë: “Profeti  më kapi për dore dhe po më fliste, kurse unë ngadalësoja hapin nga frika se do të mbërrinim tek porta pa përfunduar fjalën Profeti. Kur u afruam afër portës, i thashë: “O Profet i Allahut, cila është surja që më premtove të më tregoje?” Ai tha: “Çfarë lexon në namaz?” Unë i lexova Ummul Kur’an (Fatihanë).” Atëherë, Profeti ﷺ tha: “Betohem në Atë në Dorë të të Cilit është shpirti im, se Allahu i Lartësuar nuk ka shpallur as në Teurat, as në Ungjill, as në Zebur dhe as në Furkan si surja Fatiha. Ajo është Shtatëshja që përsëritet.” Këtë hadith e ka sjellë edhe Tirmidhiu, që shton: “… Ajo është Shtatëshja që përsëritet, është Kur’ani madhështor, që m’u dha.” Tirmidhiu shton se ky është hadith hasen sahih.

   Imam Ahmed Ibn Hambel, – Allahu e mëshiroftë! – shënon në Musnedin e tij hadithin e Ebu Seid el Mual-lâ (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!): “Unë isha duke falur namaz, kur Profeti më foli. Unë nuk iu përgjigja, derisa e mbarova namazin. Kur i shkova, ai më tha: “Çfarë të pengoi të vish tek unë?” – “O i Dërguari i Allahut, unë isha duke falur namaz.”  Ai tha: “Po a nuk ka thënë Allahu i Madhëruar: “O ju që keni besuar! Përgjigjjuni Allahut dhe të Dërguarit të Tij, kur ju ftojnë në atë që ju jep jetë!”? Pastaj tha: “Kam për të ta mësuar më madhështoren sure që gjendet në Kur’an, para se të dalësh nga xhamia.” Atëherë, ai më kapi për dore dhe kur po bëhej të dilte nga xhamia, i thashë: “O i Dërguari i Allahut, po ti më the që do të të mësoj më madhështoren sure që gjendet në Kur’an?” Ai më tha: “Po, ajo është: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemin”. Ajo është ‘Shtatëshja që përsëritet’ dhe Kur’ani madhështor.’ Kështu e ka sjellë këtë hadith edhe Imam Buhariu, Ebu Daudi, Nesaiu dhe Ibn Maxhe me  rrugë të ndryshme transmetimi. Nga këto hadithe kuptojmë gjithashtu se surja Fatiha përmban jetë e mirësi të shumta për robin në dynja dhe në ahiret. Ajo përmban brenda saj gjithë mirësinë. Para se t’i mësonte Fatihanë, Profeti ﷺ i tha Ubejit: “Përgjigjjuni Allahut dhe të Dërguarit të Tij, kur ju ftojnë në atë që ju jep jetë!”.

• Fatihaja dhe fundi i sures Bekare janë dy drita, të cilat nuk i janë dhënë kurrë asnjë profeti tjetër para Profetit tonë.

      Surja El fatiha dhe 2 ajetet e fundit të sures El bekare kanë zbritur nga një vend në qiell nga i cili nuk ka zbritur kurrë asgjë tjetër. Ato u zbritën me një melek tjetër, veç Xhibrilit a.s., për të treguar rëndësinë e tyre shumë të madhe. Në Sahihun e Muslimit dhe në Sunenin e Nesaiut shënohet hadithi prej Ibn Abasit r.a., që ka thënë: “Një ditë, Profeti ﷺ ishte ulur me Xhibrilin, kur dëgjuan një zhurmë që vinte nga sipër. Xhibrili ngriti shikimin drejt qiellit dhe tha: “Sot u hap një portë e qiellit, që nuk është hapur kurrë më parë.” Prej saj – rrëfen Ibn Abasi – zbriti një melek tek Profeti dhe i tha: “Gëzohu! Vërtet ty të janë dhuruar dy drita, të cilat nuk i janë dhënë kurrë asnjë profeti tjetër para teje: Fatihaja dhe fundi i sures Bekare. Çdo gërmë që ke për të lexuar prej atyre të dyjave ka për të t’u dhënë.” Ky është teksti i sjellë nga Nesaiu. Edhe Muslimi e ka sjellë të ngjashëm me të. Në Sahihun e Muslimit është hadithi i Ibn Abasit r.a., që thotë: “Profeti, një ditë, ishte ulur me Xhibrilin, kur dëgjuan një zhurmë. Xhibrili tha: “Sot u hap një portë prej qiellit, që nuk është hapur kurrë më parë dhe prej saj zbriti një melek që solli suren Fatiha dhe fundin e sures Bekare.” “Atëherë, tek Profeti vjen ky melek dhe i thotë: “Gëzohu! Vërtet, ty të janë dhuruar dy drita: Fatihaja dhe fundi i sures Bekare, të cilat nuk i janë dhënë asnjë profeti tjetër para teje. Çdo germë që ke për të lexuar prej atyre të dyjave, ka për të t’u dhënë.”

     Ky hadith ka bërë që disa dijetarë të thonë se Surja El fatiha është sure Medinase sepse Ibnu Abbasi është i vogël dhe nuk e ka parë Profetin në Mekke. Prandaj gjykuan se këtë hadith ai patjetër që e ka dëgjuar në Medine. Por ky argumentim nuk është i saktë sepse Ibnu Abbasi mund ta ketë dëgjuar këtë hadith në Medine nga sahabë të tjerë Mekas.

      Pra çdo germë (e lutje) që do të lexojmë prej atyre të dyjave, Allahu i madhëruar me mirësinë, bujarinë dhe mëshirën e Tij ka premtuar se do të na i japë dhe plotësojë sevapin (dhe përgigjen) për atë. Prandaj o vëllezërit e mij, udhëzimi në rrugën e drejtë gjendet brenda sures El fatiha dhe burron prej saj. Premtimi i Allahut na jep të kuptojmë se kur themi: “ihdinaŝ-ŝirâtal musteķim” “na udhëzo në rrugën e drejtë”, ka për të na u dhënë.

• Nuk ka namaz për atë që nuk e lexon suren El fatiha

       Nga Ubatetu ibnu Samit, – Allahu qoftë i kënaqur prej tij! – , përcillet se Profeti ﷺ ka thënë: “Nuk ka namaz për atë që nuk lexon Fatihanë”. [Buhariu dhe Muslimi]

• Leximi i Fatihasë është një bisedë e ngushtë dhe e afërt që robi bën me Zotin.

       Muslimi sjell hadithin e Ebu Hurejrës, – Allahu qoftë i kënaqur prej tij! – që tregon: “E kam dëgjuar Profetin të thotë: “Kush fal namaz pa lexuar në të Ummul Kur’an  (Themelin e Kur’anit), e ka namazin ħadâxh (jo të plotë) – tri herë.” Dikush i tha Ebu Hurejrës: “Po kur ne falemi pas imamit?” Ebu Hurejra tha: “Lexoje në veten tënde, sepse unë e kam dëgjuar Profetin të thotë: “Allahu i Lartësuar ka thënë: “Unë e kam ndarë namazin në dy gjysma, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon: “Kur adhuruesi thotë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn (Lavdërimet i qofshin plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve!), Allahu thotë: “Më lavdëroi dhe falënderoi adhuruesi im!”. Kur adhuruesi thotë: Er-Raĥmânir-Raĥîm të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit, Allahu thotë: “Më përlëvdoi shumë adhuruesi Im”. Kur adhuruesi thotë: Mâliki jeumid-dîn (Sunduesit të Ditës së Gjykimit), Allahu thotë: “Më lartësoi e madhëroi Mua adhuruesi Im”. Ose tha: “M’i besoi Mua adhuruesi Im të gjitha punët e tij.” Kur adhuruesi thotë: Ijjâke nea’budu ue ijjâke nesteaîn (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ), Allahu thotë: Kjo është mes meje dhe adhuruesit Tim dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. “Kur adhuruesi thotë: Ihdinaŝ-ŝirâţal musteķîm. Sirâţal-ledhîne enamte alejhim ĝajril maĝđûbi alejhim ue leđ-đãl-lîn. (Na udhëzo në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre të cilët i begatove, jo në rrugën e atyre që merituan zemërimin dhe as në rrugën e të humburve!)”, Allahu thotë: “Këto janë për adhuruesin Tim, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon”.” Kështu e ka sjellë Nesaiu.

• Leximi i Fatihasë është më e mira fjalë e Kuranit.

    Nga Enesi është përcjellë se Profeti ﷺ gjatë një udhëtimi zbriti nga kafsha e vet dhe pranë tij u afrua një burrë për të ecur së bashku me të. Profeti ﷺ i tha atij: “A të të tregoj për më të mirën fjalë në Kuran? Dhe i lexoi “El hamdu lilahi rab-bil âlemin.” [Shih tek Silsiletu sahiha me numër 1499].

• El fatiha është rukje e shërim me lejen e Allahut të madhëruar

     Në dy Sahih-ët vjen një hadith prej Ebu Seid El Hudriut, i cili rrëfen: “Disa shokë të Profetit ishin në udhëtim e sipër, derisa mbërritën te një fis arab (natën). Ata u kërkuan atyre që t’i mbanin si mysafirë për atë natë, por ata nuk i lejuan. Sakaq, kreu i fisit të tyre u kafshua nga një gjarpër (ose u thumbua nga një akrep). I gjithë fisi u përpoqën ta shëronin me ndonjë ilaç, por nuk mundën të bënin gjë. Dikush prej tyre tha: “Asgjë nuk po i bën derman. Po sikur të pyesnim ata njerëzit (sahabët) që erdhën sonte? Ndoshta mund të na gjejnë ndonjë zgjidhje!” Dhe ashtu vepruan. Shkuan dhe u thanë atyre: “O ju njerëz, zotëria ynë u kafshua nga një gjarpër (ose u thumbua nga një akrep). Ne u përpoqëm ta ndihmonim me ç’mundëm, por asgjë nuk i bëri derman. A ka ndonjëri prej jush ndonjë mundësi (apo zgjidhje)?” Njëri prej tyre u përgjigj dhe tha: “Po, për Zotin! Unë di të bëj rukje, por meqë ne ju kërkuam të qëndronim si miq në fshatin tuaj dhe ju nuk pranuat, atëherë unë nuk pranoj të bëj rukje, nëse ju nuk na paguani për këtë”. Kësisoj, ata ranë dakord që t’u jepnin një kope me bagëti të imta. Atëherë, ai filloi të këndonte suren Fatiha dhe t’i frynte të sëmurit. Pas kësaj, i sëmuri u ngrit nga shtrati sikur sapo të ishte çliruar nga zinxhirët, dhe nisi të ecte lirshëm, pa shfaqur ndonjë shenjë sëmundjeje. Dikush nga sahabët tha: “Eja t’i ndajmë këto bagëti në pjesë mes njëri-tjetrit.” Por ai që bëri rukjen u tha: “Prisni derisa të shkojmë te Profeti ﷺ dhe të dëgjojmë urdhrin e tij.” Kështu ata shkuan te Profeti ﷺ dhe i treguan ngjarjen. Ai ﷺ i tha personit që bëri rukjen: “E ku e dije ti që Fatihaja shërben si rukje?” Pastaj shtoi: “Keni bërë vërtet gjënë e duhur! Ndajeni (tufën e bagëtive) me njëri-tjetrin dhe më bëni edhe mua një pjesë.” [Buhariu dhe Muslimi.] Në një transmetim tjetër tek Termidhijut përmendet se i lexoi Fatihanë shtatë herë.

    Ebu daudi, Nesaiu, ibnu Sunij, Ibnu Xheriri, dhe Hakimi, përcjellin nga Harixhe ibnu Salt el temimij, i cili transmeton prej xhaxhait të vet që tregon se ai shkoi vizitë te i Dërguari i Zotit, dhe gjatë rrugës së kthimit kaloi pranë një populli që kishte një të çmendur të lidhur me hekur. Familja e tij i thanë: “A keni diçka me të cilën ta trajtoni e kuroni këtë, se shoku juaj (Muhamedi) ka erdhur me mirësi.”. Ai tha: Kështu unë i lexova Fatihanë për tre ditë rresht, nga dy herë në ditë, në mëngjes dhe mbrëmje. Unë i mblidhja pëllëmbët dhe i fryja pas leximit. Ai u shërua dhe ata më dhanë njëqind dele. Kështu që shkova te Profeti, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të dhe familjen e tij, dhe ia përmenda këtë. Ai tha: “Hani prej kësaj mirësie. Ka shumë që hanë me rukje të kota, ndërsa ti ke ngrënë me rukje të vërtetë”. [Shejh Shuajb arnauti thotë se isnadi i këtij hadithi është i mirë]

    Pra Kurani është shërim dhe mëshirë për besimtarët. Sikurse thotë i madhëruari: “Ne të shpallëm Kur’anin që është shërim dhe mëshirë për besimtarët, kurse jobesimtarëve u shton veçse dëshpërim. [El isra 82]. Ky ajet është i frikshëm. Sikurse ka thënë dikush prej selefëve: “Çdo kush që meret me Kuranin ka dy mundësi: Kurani ose do të dëshmojë pro teje ose kundër teje.” Edhe profeti ﷺ në shpjegim të këtij ajeti ka thënë: “Me të vërtetë, Allahu krenar dhe i lartësuar, do të lartësojë me këtë Kur’ân popuj dhe po me të, do të poshtërojë të tjerë.”

    Kurani është shërim. Është shërim për trupin, është shërim për shpirtin. Prandaj njeriu, nëse goditet nga diçka (sëmundje) ai duhet të mjekohet dhe të kërkojë shërimin. Madje nëse me lënien e mjekimit rrezikohet jeta, ai është gjynahqar. Ja, në këtë mënyrë dhe për të tilla raste bën fjalë fjala e Profetit ﷺ kur thotë në hadith: “O robërit e Allahut! Mjekohuni! Sepse me të vërtetë, Allahu nuk ka zbritur ndonjë sëmundje pa sjellë me të edhe ilaçin”. Pra bëhet fjalë për rastet kur mjekimi është i domosdoshëm dhe lënia e tij mund të sjellë dëmtime të rënda ose humbje të jetës. Ndërsa në rastet e tjera jo kaq të rënda, mjekimi është diçka e lejuar dhe ai që nuk e përdor atë në emër të mbështetjes së plotë në Allahun dhe në sigurinë e plotë për ndihmën e Allahut, kjo është diçka e mirë dhe ai shpërblehet. Sikurse është përmendur në hadithin tjetër ku përmenden ata 70 mijë që do të hyjnë në Xhennet pa llogari dhe pa dënim, mes të cilëve përmend edhe: “… el-ledhine lâ jetedâun / ata të clët nuk mjekohen”. Pra, në të tilla raste kur mjekimi nuk është i domosdoshëm dhe lënia e tij nuk sjell ndonjë dëm serioz për shëndetin dhe jetën. Kështu duhen harmonizuar hadithet duke i kuptuar ato në kontekstin e qartë kur janë sjellë dhe për çfarë flasin. Ky hadith bën fjalë për një situatë të caktuar, ndërsa tjetri bën fjalë për një tjetër situatë. Pra nuk ka kurrfarë përplasje mes haditheve. Sejcili trajton një situatë të caktuar, të ndryshme nga tjetri. Sidoqoftë, mjekimi i cili nuk duhet lënë kurrsesi, është mjekimi i robit duke lexuar fatihanë 7 herë.

     Kështu pra Kur’ani është shërim, por duhet që edhe i sëmuri ti përgjigjet këtij mjekimi dhe ta pranojë, e të hyjë në ndërveprim me të. Ndoshta mes besimtarëve mund të ketë të tillë që trupi i tyre nuk i përgjigjet mjekimit nëpërmjet Kur’ânit, ashtu sikurse mund të ketë mes mohuesve të cilët i përgjigjen mjekimit nëpërmjet këtij Kur’âni. Prandaj lejohet ti bësh rukje qafirit, sikurse ndodhi me personin në hadithin e Ebi Seidit. Sepse disa natyra i përgjigjen rukjes nëpërmjet Kur’ânit e disa jo. Madje edhe në mjekësi ka raste që i njëjti ilaç nuk sjell rezultatin e njëjtë për persona të ndryshëm, në varësi të ndryshimeve mes tyre. Ndikimi i Kur’anit mund të ndryshojë nga njëri person te tjetri.

***

    Imam ibnul kajimi thotë: Është fakt i njohur se fjalë të caktuara lënë gjurmë të thella dhe janë mjaft frytdhënëse; kjo dëshmohet nga përvoja. Atëherë, ç’mund të thuhet për fjalët e Allahut, të cilat janë më lart se fjalët e krijesave po aq sa Allahu është më lart sesa krijimi i Tij! Fjalët e Allahut janë shërimi i plotë për çdo sëmundje, mbrojtja e përsosur, udhëzim i drejtë dhe mëshirë gjithëpërfshirëse, fjalë që, nëse do t’i shpalleshin një mali, do ta shpërbënin në pluhur, nga madhështia e Allahut, i Cili thotë: “Ne të shpallëm Kur’anin, që është shërim dhe mëshirë për besimtarët, kurse jobesimtarëve u shton veçse dëshpërim.” [Isra, 82] Ose: “Sikur ta zbrisnim këtë Kuran mbi ndonjë mal, do ta shihje atë të strukur e të çarë prej frikës nga Allahu. Këta janë shembuj që ua shkoqisim njerëzve, që ata të mendojnë.” [Hashr, 21]. Ky është Kurani dhe ajetet e tij në përgjithësi. Atëherë, çfarë mund të thuash për Fatihanë, e cila nuk ka të ngjashme as në Teurat, as në Ungjill, as në Zebur, madje as edhe në Kuran.

    Fatihaja përmban në vetvete kuptimet tërësore të të gjitha librave të Zotit. Ajo përmban emrat dhe atributet e Zotit, si Allah, Rab (Zotërues), Rahman (I Gjithëmëshirshëm) dhe Rahim (Mëshirëplotë). Në këtë sure flitet dhe dëshmohet për ringjalljen, për njëshmërinë e Allahut si Zot, për varësinë dhe nevojën e krijesave për ndihmën dhe udhëzimin e Allahut, e për faktin se vetëm Ai i dhuron mirësi të tilla. Ajo përmban lutjen më të mirë dhe më të dobishme që u nevojitet krijesave: udhëzimin në Rrugën e Drejtë, që nënkupton njohjen e emrave dhe atributeve të Tij, adhurimin e përkushtuar vetëm ndaj Tij, bindjen ndaj urdhrave të Tij, largimin nga ndalesat e Tij dhe qëndrimin i palëkundur në këtë rrugë deri sa të vijë vdekja.

    Në suren Fatiha bëhet veçimi i atyre që kanë mirësinë e njohjes së të vërtetës dhe që zgjedhin e parapëlqejnë gjithçka që rrjedh prej saj. Nga ana tjetër qëndrojnë ata që kanë fituar zemërimin e Allahut duke iu shmangur së vërtetës, pasi e kanë njohur atë, dhe ata që e kanë humbur Rrugën e Drejtë. Në këtë mënyrë janë ndarë kampet e krijesave.

    Fatihaja pohon besimin në kaderin e Allahut dhe urdhrat e Tij, emrat dhe atributet e Allahut, ringjalljen dhe profetësinë. Ajo pastron zemrën dhe përmend drejtësinë e bujarinë e Allahut. Nga ana tjetër, ajo hedh poshtë çdo lloj bidati dhe metode të mbrapshtë. Ne i kemi renditur të gjitha këto mirësi të sures Fatiha, me shpjegime të mëtejshme, në librin tonë Medarixhu es Salikin.

   Sigurisht, një sure e tillë, që përmban gjithë këto veti e mirësi, meriton që ta përdorësh si rukje për shërimin nga çdo sëmundje, e jo vetëm për kafshimin ose thumbimin e kafshëve helmuese.

   Fatihaja vërtet është ilaçi më i mirë, sepse ajo shpreh robërimin ndaj Allahut, lavdërimin e Tij, dëshminë se të të gjitha mirësitë vijnë prej Tij, kërkimin e ndihmës dhe të mbështetjes së Tij, lutjen drejtuar Atij për çfarëdolloj begatie, siç është udhëzimi në Rrugën e Drejtë, i cili sjell çdo të mirë dhe të ruan nga ndëshkimi.

    Është thënë se pjesa e sures Fatiha që përmban rukjen shërimin është: “Ijjake nea’budu, ue ijjake nestein!” (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë!)Në fakt, këto janë fjalë të fuqishme, që përmbajnë edhe ilaçin më të fortë në këtë sure. Ato shprehin varësinë dhe mbështetjen e sinqertë tek Allahu, kërkimin e ndihmës dhe të strehimit tek Ai, dobësinë para Tij dhe nevojën për Të. Rrjedhimisht, ato përmbajnë qëllimin më të lartë: adhurimin e Allahut si Një e të Vetëm. Po ashtu, në to përshkruhet edhe mënyra më e mirë për ta arritur këtë qëllim, që është: kërkimi i mbështetjes së Allahut në këtë rrugë.

   U sëmura njëherë, kur isha në Mekë, por nuk kisha pranë as mjek e as ilaçe. Kështu, përdora Fatihanë si ilaç, duke e kënduar atë mbi një sasi uji nga burimi i Zemzemit, dhe duke e pirë ujin më pas. U shërova menjëherë nga kjo mënyrë kurimi, dhe tani, sa herë që ndiej dhembje, ndjek të njëjtën metodë, dhe gjithmonë ka patur rezultat.

    Te përdorimi i Fatihasë si rukje kundra kafshimeve ose thumbimeve helmuese gjendet një sekret i mrekullueshëm. Siç e kemi thënë, Allahu ka krijuar ilaçin për çdo sëmundje. Nga ana tjetër, kafshët helmuese kanë një ndikim të veçantë te viktimat e tyre nëpërmjet shpirtit të keq. Përveç kësaj, arma tjetër që përdorin ato është dhëmbi (ose thumbi), me të cilin injektojnë helmin e tyre. Në të njëjtën mënyrë, personi që bën rukjen (yshtësi ose frymëtori) ka një efekt pozitiv te i sëmuri të cilit i bëhet rukja, duke shtuar kështu mundësitë e një shërimi të shpejtë, me lejen e Allahut. Në këtë rast, i sëmuri ndien se i janë shtuar fuqitë, për shkak të rukjes, njëlloj siç vepron te pacienti një bar i zakonshëm. Përveç kësaj, lagështia dhe ajri që lëshohen nga goja e atij që i fryn të sëmurit, të cilat përmbajnë dua dhe dhikër, rrisin gjithashtu mundësinë për shërim të plotë. Nëse yshtësi e bën rukjen me gojë dhe me zemër, atëherë bashkë me ajrin dhe lëngun që del nga trupi i tij, kjo gjë e përforcon efektin dhe fuqinë e rukjes. Pa dyshim që kjo përzierje mes zemrës dhe shpirtit, e përdorur si ilaç hyjnor, ndikon po ashtu siç veprojnë barnat materiale në trup, ose edhe më fort. 

   Frymëtori ka përparësi ndaj forcave negative (qofshin edhe kafshë helmuese): ai këndon fjalët e rukjes dhe i fryn ato me forcën e shpirtit të tij, për të larguar efektet e forcave negative dhe të helmit. Sa më tepër fuqi shpirtërore të ketë, aq më të forta bëhen rukjet që këndon ai.

   Është edhe një sekret tjetër te fryrja e rukjeve, e cila përdoret si metodë edhe nga ata që bëjnë magji, siç thotë Allahu: “…nga e keqja e magjistarëve, që fryjnë në nyje…” Trupi ndikohet mjaft nga ajo që ndien zemra, kështu që fryrja duket si një mënyrë e cila e përforcon efektin e asaj që zemra ndien dhe synon. Ata që bëjnë magji lidhin disa lloje nyjesh dhe pastaj fryjnë në to formula magjistarësh, të cilat ndikojnë më pas te viktima, qoftë kjo e fundit edhe jo e pranishme aty. Në këtë mënyrë, forcat e së keqes ndihmojnë që t’i përcjellin formulat e magjisë dhe efektin e tyre deri te viktima. Ndërsa kur forcat e së mirës kundërpërgjigjen duke fryrë tek i yshturi rukjet fetare, atëherë do të fitojë pala që është më tepër e fuqishme.

    Lufta ndërmjet së mirës dhe së keqes ngjason me luftën reale mes njerëzve. Në fakt, forcat shpirtërore i përdorin trupat në luftën e tyre kundra njëra-tjetrës. Ata të cilëve u intereson vetëm bota materiale, ata nuk e ndiejnë këtë luftë të ashpër, pasi janë të lidhur vetëm me botën që ata besojnë, pra, me botën materiale, dhe janë tepër larg botës së forcave shpirtërore dhe efektit të tyre te njeriu. Me fjalë të tjera, kur forca shpirtërore e mirë është e fuqishme sa duhet dhe i ndien kuptimet e ngërthyera te Fatihaja, pa lënë anash edhe frymën që shoqëron këndimin e saj, atëherë rukja do të japë rezultatin e kërkuar kundra forcave të këqija, duke larguar kështu efektin negativ të tyre. Allahu e di më mirë!

     Fatihaja është baza e Kuranit, ‘Shtatëshja që përsëritet’ që iu dha Profetit ﷺ, kura e padiskutueshme dhe ilaçi efikas, që përmban rukjen më të mirë. Fatihaja është çelësi që hap derën e pasurimit, suksesit dhe fuqisë. Ajo largon pikëllimin, depresionin, ankthin dhe frikën. Megjithatë, vetëm ata që ia dinë vlerën Fatihasë, që i japin asaj atë që meriton, që e këndojnë atë ashtu si duhet kënduar dhe që e njohin sekretin e vlerës së saj si kurë dhe ilaç, mund të përfitojnë nga këto të mira. Një nga shokët e Profetit ﷺ zbuloi një nga sekretet e Fatihasë, kur e përdori atë si rukje ndaj thumbimit të akrepit. Personi i prekur u shërua menjëherë, ndërsa Profeti ﷺ i tha sahabit: “Nga e dije ti se ajo është ilaç?”  

    Gjithmonë kanë për të qenë të suksesshëm ata që zbulojnë disa nga sekretet e Fatihasë dhe nga teuhidi që ajo përmban, që njihen me Allahun, me emrat dhe atributet e Tij, me veprimet dhe vendimet e Tij, që shprehen aq bukur në këtë sure. Do të jenë të suksesshëm ata që njohin prej Fatihasë parimet e besimit dhe të caktimit hyjnor, që mësojnë për ringjalljen, për njëshmërinë e Allahut në meritën e adhurimit kushtuar Atij dhe në zotërimin e Tij, për besimin korrekt e të vërtetë dhe për mbështetjen tek Ai të Cilit i përket gjithçka, çdo falënderim e çdo gjë e pastër, dhe tek i Cili do të kthehet gjithçka. Ajo (Fatihaja) vlen për ata që mësojnë prej saj shfaqjen e dobësisë para Allahut, duke kërkuar udhëzimin e drejtë, i cili është çelësi i lumturisë së vërtetë në këtë jetë dhe në jetën tjetër. Ajo sure vlen për ata që arrijnë të mësojnë kuptimet e ajeteve të saj, kuptojnë e meditojnë në lidhjen mes ajeteve të saj, meditim nga i cili përvetësohet e mira dhe mbrojtja prej të keqes së të dyja jetëve; për ata që kuptojnë se e mira e vërtetë e tyre dhe përfitimi nga ndihma e përkryer e Allahut janë të lidhura ngushtë me zbatimin e këtyre kuptimeve e kumteve të sjella në këtë sure. Pikërisht për këta njerëz, Fatihaja do të jetë e mjaftueshme si rukje dhe do të zërë vendin e shumë ilaçeve, duke hapur dyert e mirësisë e duke mbyllur shtigjet e së keqes.

    Për ta kuptuar gjithë këtë, nevojitet një natyrë e re, një zemër e re dhe një lloj i ri besimi. Për Allah! – , nuk ka fjalë të keqe apo bidat devijues që Fatihaja të mos e refuzojë dhe asgjësojë me mënyrën më të mirë, më të saktë dhe më të drejtpërdrejtë. Nga ana tjetër, nuk ka portë më të gjerë që të ofron njohjen e fesë, udhëzimin e drejtë të zemrës dhe ilaçin e shpirtit kundër çdo sëmundje të tij, që Fatihaja të mos e ketë çelësin dhe metodën më të mirë për hapjen e saj. Nuk ke për të gjetur rrugë të atyre që kërkojnë dhe synojnë Zotin e botëve, që të mos nisë dhe mbarojë me Fatihanë.

   Për Allah! – , Fatihaja është shumë herë më e rëndësishme se ajo që përshkruam ne. Robi që kapet fort pas Fatihasë, që e përvetëson atë si duhet, që e mban atë si një ilaç të përkryer, si një mburojë dhe si dritë të udhëzimit, e që e kupton nënteksin e kumtet e thella të saj ashtu si duhen kuptuar, ky njeri nuk ka për të rënë kurrë në bidat ose në shirk, e nuk ka për t’u prekur nga sëmundjet e zemrës, përveç ndonjë gjëje kalimtare!

   Gjithashtu, Fatihaja është çelësi i thesareve të tokës dhe të Xhenetit. Megjithatë, jo çdokush e di se si ta përdorë këtë çelës, në mënyrë që të hapë këto thesare. Ata që i kërkojnë këto gjëra të çmuara, do t’i hapnin e zotëronin lehtësisht ato, nëse do të arrinin të zbulonin sekretet e kësaj sureje dhe të kuptonin kumtet e saj, duke përgatitur kështu ‘dhëmbët e çelësit’, që iu nevojitet.  

   Ne jemi të sigurt për këto pohime që kemi bërë këtu, sepse ato janë të vërteta. Është urtësia e përkryer e Allahut që këto sekrete (të Fatihasë) janë të pazbulueshme për zemrat e shumicës së njerëzve, ashtu siç është urtësia e Tij që edhe thesaret e tokës janë të pazbulueshme për ta. Thesaret e fshehura të tokës janë të rrethuara nga shejtanët, të cilët qëndrojnë midis njerëzve dhe këtyre thesareve. Vetëm shpirtrat e mirë janë në gjendje t’i mposhtin këta shejtanë nëpërmjet besimit të vërtetë, e cila është një armë që shejtanët nuk e përballojnë dot. Megjithatë, shumica e shpirtrave të njerëzve nuk janë të kësaj kategorie (me besim të vërtetë). Për këtë arsye, ata nuk arrijnë t’u rezistojnë shejtanëve ose t’i mposhtin ata, në mënyrë që t’u marrin pasurinë, pasi, siç dihet: kush vret një armik në luftë, merr edhe pasurinë e tij. [Zad el mead].

***

El fatiha është shërim për trupin dhe për shpirtin

   Imam Ibnul Kajim na qartëson, në një tjetër vend, se Faihaja përmban të dyja llojet e shërimit. Shërimin e zemrave dhe shërimin e trupave.

   Përsa i përket shërimit të zemrave ajo e përmban këtë me më të bukurën përmbajtje dhe formulim. Sëmundjet dhe defektet e zemrës vërtiten ose sillen rreth dy bazave kryesore: 1. Prishja e njohurive, diturive që përmban zemra dhe 2. prishja e qëllimeve, motiveve të saj. Mbi këto dy defekte ndërtohen pra dy sëmundje vrasëse dhe ato janë: Humbja e devijimi nga njëra anë dhe zemërimi e prishja e qëllimeve nga ana tjetër.

    Kështu humbja është rezultat i prishjes së diturive dhe njohurive të robit, të zemrës së tij. Ndërsa zemërimi është rezultat i prishjes së motiveve dhe qëllimeve të tij. Ja këto dy sëmundje janë thelbi dhe themeli i të gjitha sëmundjeve të zemrës. E pra, udhëzimi në rrugën e drejtë ofron shërimin nga sëmundja e humbjes, e zhytjes në errësirat e saj. Prandaj dhe lutja për të na i dhuruar këtë lloj udhëzimi është lutja më e detyrueshme dhe e domosdoshme për çdo rob. Këtë lutje, Allahu i Lartësuar, e ka bërë të detyruar që të përsëritet çdo ditë dhe natë, në çdo namaz, për vetë varfërinë e madhe dhe nevojën e domosdoshme që robi ka për këtë udhëzim. Asnjë lutje tjetër nuk mund të zerë vendin e kësaj lutjeje dhe të ofrojë atë që ofron ajo.

    Ai që arrin të përmbushë mësimet dhe kumtet e fjalës, “Ij-jake nea’budu ue ij-jake nesteain, / Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.” në aspektin e diturisë që ky ajet ofron prej njohurive të tij, në aspektin e punëve dhe adhurimeve në të cilat ai udhëzon dhe në aspektin e gjendjes dhe ndjenjave që ai i sjell zemrës dhe shpirtit, kjo ka për të sjellë, pa dyshim, shërimin nga sëmundjet që e prishin zemrën, motivet e saj dhe qëllimet që ajo duhet të ketë.

    Kështu, prishja e qëllimeve dhe synimeve të zemrës është e lidhur ngushtë me atë që ajo kërkon t’a arrijë dhe mjetet me të cilat kërkon t’i arrijë. Kështu, dikush i cili synon dhe ka një piksynim si dynjaja që është e shkurtër dhe e destinuar të përfundojë, të fashitet dhe tretet dhe, ndjek çdo rrugë për të arritur këtë qëllim, që të dyja këto, si qëllimi edhe mjetet për arritjen e tij, janë të prishura. Ja, kështu është gjëndja e çdokujt që synimi dhe motivi i tij është dikush tjetër veç Allahut dhe adhurimi i çdo gjëje tjetër veç Allahut, siç janë idhujtarët dhe ata që ndjekin dëshirat pa fre, të cilët nuk kanë synim tjetër veçse përmbushjen e epsheve të tyre. Po kështu janë dhe ata që synojnë udhëheqësinë e supremacinë mbi të tjerët, me çfarëdo lloj mënyre ta përmbushin atë, qoftë me të drejtë, qoftë pa të drejtë. Të tillë njerëz, kur përballen me të vërtetën, e cila bie ndesh dhe nuk u konvenon synimeve të tyre për të arritur supremacinë mbi të tjerët, ata e shtypin atë me këmbët e tyre dhe nëse nuk kanë mundësi t’a bëjnë këtë, e largojnë dhe i shmangen me sa forcë të kenë. Ata gjejnë çdo arsye dhe justifikim për të shkuar në rrugë tjetër. Pra, ata e shmangin rrugën e drejtë, të vërtetën dhe të drejtën me çfarëdo mënyre që të munden. Por nëse e vërteta u konvenon atyre atëherë ata bëhen palë me të dhe vijnë të nënshtruar, jo se ajo është e vërteta, por për shkak se ajo u konvenon dëshirave dhe synimeve të tyre, epsheve dhe supremacisë që aq fort e dëshirojnë. Sikurse thotë Allahu i Lartësuar: “E, kur thirren që ndërmjet tyre të gjykojë Allahu dhe i Dërguari i Tij, një grup prej tyre nuk i përgjigjen ftesës. Por, nëse (në atë gjykim) e drejta u takon atyre, ata i shkojnë atij krejt të bindur e me respekt.” [Nur 48.]

   Qëllimi këtu është të tregojmë se motivet e këtyre janë të prishura, qoftë në atë çka ata synojnë qoftë dhe në rrugët që ata përzgjedhin për t’i përmbushur ato synime. E pra, këta të mjerë kur ato synime të treten, të përfundojnë, të fashiten dhe zhduken do të shijojnë dëshpërimin dhe trishtimin më të madh. Këta janë njerëzit që do të dëshpërohen dhe trishtohen kur e vërteta të lartësohet dhe e kota të zhduket. Kështu, këtyre të mjerëve do t’u ndërpritet çdo rrugë drejt mirësisë dhe ata nuk do të mund t’i bashkëngjiten karvanit të të fituarve dhe lumturisë.

    Kjo shfaqet dhe përsëritet shumë herë në këtë dynja dhe sidomos shfaqet aq fuqishëm dhe qartë në momentin kur njerëzit largohen prej kësaj dynjaje, për të shkuar tek Allahu, në momentet e agonisë së vdekjes.  Edhe më e fortë do të bëhet shfaqja dhe realizimi i saj në jetën e ‘Berzaħut’ varrit dhe do të zbulohet tërësisht, në të gjitha përmasat e saj, në ditën e takimit, të ringjalljes, atëherë kur gjithë të vërtetat do të dalin në pah. Atëherë, mbështetësit e të vërtetës do të fitojnë çdo të mirë dhe shpëtojnë nga çdo e keqe. Ndërsa mbështetësit e kotësisë do të dëshpërohen dhe humbasin, do të trishtohen dhe do t’a kuptojnë qartaz se ishin të mashtruar, të devijuar nga rruga e mirësisë.

    Subhanallah! Mjerë ata për atë ditë, kur ajo dituri nuk ka për t’i sjellë asnjë dobi njohësit të saj dhe siguria e plotë nuk ka për t’i sjellë shpëtim atyre që do t’a posedojnë!

    Po kështu është gjendja e atyre njerëzve të cilët mund të kenë vërtet qëllime të larta dhe motive të mira, por nuk zgjedhin rrugën e duhur, prej rrugëve që të çojnë drejt saj dhe e mundësojnë realizimin e tyre. Ata, vërtet mund të zgjedhin rrugë, të cilat i mendojnë se janë të përshtatshme për të përmbushur dhe arritur ato synime të mira dhe të larta, por në fakt, ato janë më të mëdhatë pengesa për përmbushjen e synimeve të larta. Edhe gjendja e këtyre është e ngjashme me gjendjen e të sipër përmendurve dhe që të dyja këto grupe, konsiderohen se i kanë motivet e tyre të prishura.

    I vetmi shërim për këtë sëmundje është ilaçi i “Ijjake nea’budu, ue ijjake nestein!” / Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë!”. Ky lloj ilaçi është i përbërë nga 6 komponentë.

E para: Adhurimi i Allahut si një dhe i vetëm dhe largimi nga adhurimi i gjithçkaje tjetër përveç Tij.

E dyta: Adhurimi i Tij përmes urdhrave dhe sherjatit të zbritur prej Tij.

E treta: Jo sipas epsheve dhe dëshirave të robit.

E katërta: Jo sipas arsyetimeve, opinioneve të njerëzve dhe orekseve të tyre dhe as sipas llogjikës dhe prirjeve të tyre.

E pesta: Ky adhruim të bëhet duke iu mbështetur vetëm Zotit për ta përmbushur adhurimin e Tij, ashtu si Ai është i kënaqur dhe urdhëron.

E gjashta: Jo duke u mbështetur në veten tënde, në forcat e aftësitë e tua, dhe as diku tjetër veç Zotit. Këto pra janë 6 komponentë të “Ij-jake nea’budu, ue ijjake nestein!” / Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë!). Nëse ato i përzien një mjek i mirë i kujdesshëm, që i di mirë hollësitë e sëmundjeve dhe, nëse i sëmuri e përdor atë me kujdes, atëherë ka për të ndodhur shërimi i plotë. Nëse shërimi nuk vjen i plotë, dije se kjo ka ndodhur për shkak të mangësisë së ndonjë prej komponentëve të saj, ose dy ose më shumë. Dije gjithashtu se zemra përballet edhe me dy sëmundje të tjera të mëdha që, nëse robi nuk u bie pas, do t’a çojnë atë, në mënyrë të pashmangshme, drejt shkatërrimit. Ato janë: Er-Rija’u dhe Kibri, pra syfaqësia dhe mendjemadhësia, kryeneçësia.  Ilaçi i syfajsisë është ‘Ij-jake nea’bud’ / Vetëm Ty të adhurojmë”. Ndërsa ilaçi i mendjemadhësisë, kryeneçësisë është ‘Ij-jake nesteain” / vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.” Shpesh e dëgjoja Shejhul Islam, Ibn Tejmijen, – Allahu e pastroftë shpirtin e tij! – , që thoshte: ‘‘Ij-jake nea’bud’ / Vetëm Ty të adhurojmë” largon syfaqësinë dhe ‘Ij-jake nesteain” / vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.” largon kryeneçësinë, mendjemadhësinë, kibrin.” Kështu, me një lexim të vërtetë, korrekt e të saktë të fatihasë, robi shërohet prej syfajsisë dhe vetpëlqimit përmes ‘Ij-jake nea’bud’ / Vetëm Ty të adhurojmë”, duke e përkryer kështu adhurimin ndaj Zotit,  adhurim i cili bie ndesh me syfajsinë dhe nuk e ushqen atë. Ai, shërohet nga sëmundja e kryeneçësisë, mendjemadhesisë përmes ‘Ij-jake nesteain” / vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.”. Ai shërohet edhe nga sëmundja e humbjes dhe injorancës përmes ‘Ihdinas-siratal mustekim’ / Na udhëzo në rrugën e drejtë”. Ky njeri, me këtë lexim të saktë e korretkt të kësaj sureje, do të shërohet nga të gjitha sëmundjet dhe mangësitë e tij dhe kështu do të shijojë shëndetin e plotë. Ai do t’a marrë të plotë ni’met-in mirësinë e Zotit dhe do të jetë prej atyre që Zoti u bëri begati. Ai nuk do të jetë prej atye që merituan zemërimin e Allahut, të cilët i prishën qëllimet dhe motivet e tyre, ata të cilët e njohën të vërtetën dhe iu shmangën dhe e braktisën atë. Ai nuk do të jetë as nga të humburit, të cilët kishin sëmundjen e prishjes së njohurive dhe diturisë, ata të cilët nuk e njohën të vërtetën dhe as nuk synuan t’a mësojnë atë. E pra, është mëse e meritueshme që njeriu të kërkojë shërim nga çdo lloj sëmundjeje, përmes një sure të tillë, e cila përmbledh të dyja llojet e shërimeve.

    Duke qenë se ajo përmban sherimin nga lloji më i madh i sëmundjeve, pra sëmundjet e zemrës, padyshim që ajo përmban edhe shërimin e atyre sëmundjeve që janë të një rrezikshmërie më të ulët, pra sëmundjeve të trupave. Nuk ka shëruese më të mirë për ato zemra e shpirtra, që arrijnë të kuptojnë prej Allahut kumtet dhe mesazhet e fjalës së Tij, e në mënyrë të veçantë, kuptojnë e jetojnë me ato mesazhe të veçanta që përcjell kjo sure madhështore.

Qëllimet dhe synimet madhore që përmban surja el fatiha

1. Prezantim i të adhuruarit të vetëm, Allahut të madhëruar, me emrat më të rëndësishëm.
2. Qartësim i rrugës së adhurimit të Tij dhe shtyllave e themeleve bazë të këtij adhurimi.
3. Qartësim i gjendjes së njerëzve në lidhje me ndjekjen ose jo të rrugës së drejtë.

Disa nga çështjet që trajton surja el fatiha

1. Emrat e cilësitë e Allahut të madhëruar.
2. Dita e gjykimit.
3. Urdhri për ta adhuruar Allahun e madhëruar si një e të vetëm
4. Urdhri për t’iu mbështetur e kërkuar ndihmë vetëm Allahut të lavdëruar.
5. Prezantim i rrugës së drejtë, pra rrugës së atyre që e pranuan udhëzimin e plotë të Zotit të lartësuar.
6. Urdhri për tu ruajtur e për t’iu larguar rrugës së atyre që nuk e pranuan udhëzimin e plotë të Zotit të madhëruar dhe qartësimi i faktit se ata janë dy kategori.

Urtësia e hapjes së Kuranit me  suren el fatiha

    Dijetarët kanë përmendur ndër urtësitë se përse Allahu i lartësuar e hapi Librin e Tij me këtë sure edhe faktin se kjo sure ka përmbledhur në vetvete qëllimet madhore dhe bazike të Kuranit. Thënë ndryshe, ajo çka është sjellë në këtë sure e përmbledhur, është sjellë më pas e shtjelluar në të gjithë Kuranin. Ndër njerëz kjo mënyrë është një formë shumë e lartë e sjelljes së një vepre. Kështu autori i një vepre fillimisht sjell diçka të përmbledhur e shumë të thellë, që në fillim të veprës, ku të jep të kuptosh atë çfarë fshihet e shtjelluar më pas. [Shih në librat: “Tenasuk el durar fi tenasubi el suar” të Sujutijut, “Tefsirin e Ibn Ashur” dhe “El burhan fi tenasubi Suari El kuran” të Garnatij-ut.]

Leximi i Fatihasë gjatë namazit

    Për këtë çështje janë dhënë tri mendime:

1. Leximi i Fatihasë është detyrë për imamin, për xhematliun dhe për atë që falet vetëm. Kjo është ajo që tregojnë përgjithësisht hadithet e sjella në këtë temë. “Nuk ka namaz për atë që nuk lexon Fatihanë”. “Ai që fal një namaz dhe nuk lexon në të Ummul Kur’anin, ai namaz është ħadâxh (jo i plotë).” “Nuk vlen një namaz në të cilin nuk lexohet Ummul Kur’an-i.” Ky është mendimi ekzistues i imam Shafiut (Allahu e mëshiroftë!).  
2. Anëtari i xhematit nuk e ka detyrë që të lexojë as Fatihanë dhe as ndonjë sure tjetër, as në namazet me zë e as në ato pa zë. Për këtë tregon hadithi i sjellë prej imam Ahmed Ibn Hambel, nga Xhabir Ebu Abdilah, se Profeti ka thënë: “Ai që falet me imam, leximi i imamit është lexim edhe për të.” Por në senedin e këtij hadithi ka dobësi. Maliku transmeton nga Uehb Ibn Kejsan, nga Xhabiri se kjo është prej fjalës së Xhabirit e jo nga Profeti a.s. Ky hadith është sjellë përmes rrugësh të ndryshme, por asnjëra nga ato nuk është e saktë. Allahu është më i ditur për gjithçka.
3.  Leximi i Fatihasë është detyrë për anëtarin e xhematit në namazet pa zë, e nuk është detyrë në namazet me zë. Për këtë tregon hadithi i sjellë në Sahihun e Muslimit, nga Ebu Musa el Eshariu, i cili tregon se Profeti i Allahut ka thënë: “Imami është vendosur që të udhëhiqeni pas tij. Kur ai bën tekbir, bëni dhe ju tekbir dhe kur ai të lexojë, atëherë heshtni! …” Edhe autorët e Suneneve, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibn Maxheh, sjellin hadithin e Ebu Hurejrës, se Profeti a.s ka thënë: “… kur të lexojë imami, heshtni!”. Këtë hadith e ka gjykuar si sahih imam Muslimi. Këto dy hadithe tregojnë për saktësinë e këtij mendimi. Në fakt, ky është edhe njëri nga mendimet e hershme të imam Shafiut (Allahu e mëshiroftë!).

***

Imam Kurtubiju thotë: Ai i cili me gjithë përpjekjet e shumta dhe të vazhdueshme, nuk mundet të mësojë gjë prej Fatihasë, ose diçka prej Kur’anit, e ka detyrë që, gjatë namazit, në vend të leximit të Kur’anit, të përmendë Allahun aq sa të mundet, duke thënë: Allahu Ekber, La ilâhe ila-llah, El-Hamdu lil-lah, Subhanallah, ose La haule ue la ku-uete il-la bil-lah, qoftë kur falet vetë, qoftë kur është me imam në namazet pa zë. Ebu Daudi dhe të tjerë përcjellin nga Abdullah Ibn Ebi Eufa, i cili ka thënë: “Erdhi një burrë tek profeti ﷺ dhe tha: Unë nuk mundem që të mësoj gjë prej Kur’anit. Më mëso diçka që të zëvendësojë atë. – Profeti ﷺ i tha: Thuaj; Subhanallah, El-Hamdu lilah, La ilah ila llah, Allahu Ekber, La haule ue la Ku-uete il-la bil-lah.” – Ai tha o i dërguari i Allahut: “Këto janë për Allahun. Po për mua çfarë ka? Atëhere Profetiﷺ  tha: Thuaj; Allahum-me irĥamni ue âfini ueh’dini uer’zukni.” / O Zot! Më mëshiro mua, më ruaj dhe më shpëto nga çdo e keqe, më udhëzo në rrugën e drejtë dhe më furnizo me të gjitha të mirat.”

    Nëse nuk arrin që të mësojë diçka edhe nga këto që u përmendën, atëherë të mos e lerë kurrë namazin me imam. Pra, të përpiqet maksimalisht që të falet gjithmonë me imam, sepse, (në të tilla raste) imami i mban këto, në dashtë Allahu. Por, sidoqoftë, ai në mënyrë të vazhdueshme duhet të përpiqet dhe t’a ushtrojë veten që të mësojë suren Fatiha dhe diçka tjetër prej Kur’anit, derisa t’i vijë vdekja. Kështu, ai gjithmonë të jetë në përpjekieje të pandërprerë për t’a mësuar. Vetëm kështu ai do të jetë i justifikuar përpara Allahut të lartësuar.

    Nëse dikush prej të huajve nuk mund të artikulojë asgjë prej arabishtes, atëhere i përkthehet atij ndonjë lutje në gjuhën e tij, që t’a kuptojë, në mënyrë që ai të falë namazin. Kjo do t’i vlejë atij, në dashtë Allahu. Pra bëhet fjalë për ata që e kanë tërësisht të pamundur të mësojnë e flasin gjë prej arabishtes dhe përpiqen sinqerisht për këtë.

***

• Bismil-lahir-Rahmanir-Rahim
• Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit.  

Temat që do trajtohen

1. Shpjegimi i fjalëve të bismilah-it.

2. Kuptimi i përgjithshëm i bismilah-it.

3. Dobitë e bismilah-it.

4. A është bismilahi ajet i fatihasë?

5. Bismilahi a është detyrë të lexohet në namaz? A lexohet me zë apo pa zë?

6. Disa raste të përdorimit të bismilah-it

***

1. Shpjegimi i fjalëve të bismilahit.

Allah, është emër i përveçëm i Zotit të Lartësuar.

  Allah ështe emër i përveçëm i të Adhuruarit të vetëm, që meriton të adhurohet. Dijetarët janë të mendimeve të ndryshme rreth këtij emri. A është emër i thjeshtë apo i prejardhur. Nëse është i prejardhur, nga e ka prejardhjen? Disa thonë se origjina e fjalës Allah është “Lâhe jelîhu“, që do të thotë “irtefea“, pra: u ngrit lart, u lartësua. Pikërisht për këtë arsye i thonë diellit ilâhe, sepse ai qëndron lart, në qiell. Dikush thotë se origjina e fjalës Allah vjen nga Lâhe, jelîhu, lijâhen, që do të thotë diçka e fshehur, e pakapshme, që nuk mund të shihet dhe konceptohet tërësisht dhe imtësisht. Disa thonë që e ka origjinën prej fjalës rrënjë Elehe. Elehe është një rrënjë që përmban disa kuptime në vetvete, si: adhurimi, prehja, qetësimi, çuditja, kërkimi i ndihmës. Në këtë mënyrë, nga kuptimi i fjalës, Allahu është:

1. I Adhuruari, Ai që e meriton të adhurohet dhe të cilin të gjitha krijesat e adhurojnë. Imam Merdeuejhi thotë: Dijetarët kanë dhënë mendime të ndryshme rreth prejardhjes së emrit “Ilah”, i Adhuruar. A është quajtur Zoti ‘Ilah’ / i adhuruar, për shkak të adhurimit që i përkushtojnë Atij krijesat, apo për shkak se Ai e meriton adhurimin, dashurinë, madhërimin, nënshtrimin, përkushtimin e gjithë krijesave, edhe nëse ato nuk e bëjnë diçka të tillë, madje edhe para ekzistencës së krijesave? Dy janë mendimet, sikurse u mëtua. Sipas mendimit të parë, fjala Ilah e ka prejardhjen nga adhurimi që krijesat i bëjnë Zotit. Kështu cilësia ‘Ilâh’ / i Adhuruar është një cilësi që nuk është e vjetër, e hershme, e përjetshme e Zotit dhe e qënies së Tij, sepse adhurimi që ia përkushtojnë Atij krijesat, nga e cila e ka prejardhjen ky emër, e ka një fillim, me fillimin e krijesave. Pra, krijesat e adhuruan Atë, vetëm pasi Ai i krijoi ato. Kështu, ata që pasojnë këtë mendim dhe këtë fjalë, pretendojnë dhe thonë se Allahu i Lartësuar nuk ka qënë ‘Ilah’ / i adhuruar nga përjetësia, sepse përpara se të krijonte krijesat, Ai nuk adhurohej nga kush. Ndërsa mendimi i dytë është se prejardhja e emrit ‘Ilah’ / i Adhuruar, vjen nga fakti se Allahu i madhëruar e meriton adhurimin edhe para se të ekzistonin krijesat. Pra, Ai e meriton që të adhurohet, të duhet me gjithë shpirt, të madhërohet, të jetë i lavdëruari, i Adhuruari. Sipas këtij mendimi, përshkrimi e cilësia e Tij si ‘Ilâh’ / i Adhuruar, është cilësi e pandashme e Qënies së Tij, sepse Ai gjithmonë ka qenë meritor për adhurimet, dashurinë dhe madhërimin dhe Ai ka qënë ‘Ilâh’ meritor i Adhurimit përjetësisht, dhe kështu do të jetë. Pa dyshim, ky është mendimi dhe fjala më e saktë. Nëse do të thoshnim që përshkrimi i Adhuruar vjen nga adhurimi i krijesave për diçka dhe jo nga të merituarit e adhurimit, atëherë me të drejtë do të quhej ‘Ilâh’ / i adhuruar edhe Isai, – paqja e Zotit qoftë mbi të! -, sepse krishterët e adhurojnë atë. Po kështu, edhe idhujt do të quheshin zota dhe të adhuruar, sepse shumë prej njerëzve i adhurojnë ato. E pra duke qenë se idhujt dhe Isai paqja e Allahut qoftë mbi të!, adhurohen pa të drejtë nga krijesat, sepse ata nuk e meritojnë adhurimin, ky është argument që përshkrimi ‘Ilâh’ / i adhuruar vjen nga merita e adhurimit dhe jo nga fakti se krijesat mund të adhurojnë diçka. Kështu pra, kur ne themi ‘Ilâh’ i adhuruar, ky përshkrim është prej cilësive të pandashme të Qënies së Zotit.
2. Tek Ai e gjejnë krijesat prehjen, sigurinë dhe qetësinë,
3. Krijesat kur zhyten ne mendime rreth madhështisë së Tij, çuditen dhe mrekullohen nga madhështia e Tij,
4. Të gjitha krijesat brofin me të shpejtë tek Ai, për të kërkuar ndihmë dhe shpëtim për nevojat e tyre.

     Disa mendojnë se origjinën e ka prej Uelihe Jelihu –  Të dashuruarit fort të diçkaje, sepse të gjitha krijesat ndiejnë dashurinë për Të, sikurse ka thënë vetë i Urti: “Atë e madhërojnë (me tesbih) shtatë qiejt, Toka dhe gjithçka në to. Nuk ka gjë që nuk e madhëron Atë (me tesbih), duke e lavdëruar, por ju nuk e kuptoni madhërimin (tesbihun) e tyre. Ai është i Butë dhe Falës i madh.” [Isra 44]. Nga mendimet më të çuditshme që janë thënë rreth origjinës së këtij emri është edhe mendimi se ai nuk është me origjinë nga arabishtja, por është i huazuar.

    Thuhet se ky është emri më i madh i Allahut dhe të gjithë emrat e tjerë janë cilësi e përshkrime të Tij, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Ai është Allahu, veç të Cilit nuk ka të adhuruar tjetër me meritë. Ai është Njohësi i të fshehtës dhe të dukshmes. Ai është i Gjithëmëshirshmi Mëshirëploti. Ai është Allahu, veç të Cilit nuk ka të adhuruar tjetër me meritë. Ai është Sunduesi i përgjithshëm, i Pastër nga çdo e metë, Shpëtimtari, Siguruesi, Mbikëqyrësi, Ngadhënjimtari, Mbizotëruesi, Krenari. I Lartësuar është Allahu nga çka i shoqërojnë. Ai është Allahu, Krijuesi, Shpikësi, Formësuesi! Atij i takojnë emrat më të bukur. Atë e madhëron çfarë ka në qiej e në Tokë. Ai është Ngadhënjimtari, i Urti!” [Hashër 22 – 24].

     Në dy Sahihët është hadithi nga Ebu Hurejra se Profeti ﷺ ka thënë: “Allahu ka 99 emra, 100 pa një, të cilat ai që aĥŝâhâ  (i mëson e punon me to) ka për të hyrë në Xhenet!” Disa kanë thënë se fjala aĥŝâhâ do të thotë: Ai që i mëson e i kupton ata saktë e drejt, punon sipas tyre, duke i dhënë hakun që meritojnë. T’i japësh hakun këtyre emrave do të thotë që ta besosh Allahun si një të vetëm në Qenien e Tij dhe të besosh Allahun me një besim korrekt në emrat e cilësitë e Tij. Gjithashtu, do të thotë që ta veçosh Allahun në rububijen dhe uluhijen e Tij, pra, në përkushtimin e të gjitha adhurimeve vetëm për Të; pastaj të jetosh me këtë besim deri në vdekje, i palëkundur dhe i sinqertë në këtë teuhid, duke mos cenuar asnjë nga kuptimet e tij, si dhe duke mos rënë në asnjë punë, fjalë e besim, që bie ndesh me të. Kush e bën këtë mund të thuhet se ka përmbushu atë që quhet “aĥŝâhâ” dhe do të hyjë në Xhenet. Kështu, fjala aĥŝâhâ nuk do të thotë thjesht “mësimi përmendësh” i tyre, sepse janë të shumtë ata që i mësojnë emrat e Allahut përmendësh dhe, në fakt, as nuk kuptojnë gjë prej tyre, apo të punojnë sipas asaj që diktojnë ata emra, me vepra të mira dhe adhurime.

   Fjala aĥŝâhâ pra do të thotë: Ai që i mëson ato, punon sipas tyre dhe e adhuron Allahun sipas asaj që presupozojnë dhe diktojnë këta emra, me punë të mira dhe adhurime. Kështu p.sh., kur ti e di që Allahu është Gjithëdëgjuesi, atëherë ti nuk gënjen, nuk shpif, nuk përgojon, nuk jep dëshmi të rreme. Kur ti e di që Allahu është Gjithëshikuesi, atëherë ti e ruan shikimin tënd nga haramet. Ky është të punuarit sipas asaj që të diktojnë emrat dhe të adhuruarit e Allahut sipas asaj që të diktojnë këta emra.

    Dikush mund të keqkuptojë fjalën e Profetit: “Allahu ka 99 emra”, duke menduar se Ai nuk ka më shumë se 99 emra. Allahu i Madhëruar ka më shumë se 99 emra. Argument për këtë është hadithi i saktë që bën fjalë për duanë e largimit të trishtimit dhe për të cilin Profeti ﷺ ka thënë: “Çdokush që e dëgjon atë duhet ta mësojë!”. Në këtë dua thuhet: “Allahumme in-nî abduk Ibn abdike Ibn emetike, nâŝijetî bi jedik, mađin fij-je ĥukmuk, adlun fij-je kađâuk, es’eluke bi kul-lismin hue lek, sem-mejte bihî nefsek, eu enzeltehû fî kitâbik, eu al-lemtehû li eĥadin min ħalķik, eu iste’therte bihî fî ilmil gajbi indek, en texh’alel Kur’âne rabîa kalbî ue nûra ŝadrî ue xhelâe ĥuznî ue dhehâbe hem-mî ue gam-mî.” – “O Allah, unë jam robi Yt, biri i robit Tënd, biri i robëreshës Tënde! Qenia ime është në dorën Tënde! Mbi mua zbatohet Vendimi Yt! Të drejta janë të gjitha caktimet e Tua për mua! Po të drejtohem me të gjithë emrat e Tu, me të cilët e ke emërtuar Veten, apo të cilët i ke shpallur në Librin Tënd, apo të cilët ia ke mësuar ndonjë prej krijesave të Tua, apo të cilët i ke ruajtur në dijen Tënde të fshehtë: që ta bësh Kuranin pranverë të zemrës sime, dritë të gjoksit tim, largues të trishtimit tim dhe heqës të ankthit tim!” Në këtë hadith, Profeti a.s. thotë: euiste’therte bihî fî ilmil gajbi indek. Pra: O Zot, të lutem me ata emra që i ke veçuar dhe ruajtur në dijen tënde të fshehtë! Kështu, Allahu i Madhëruar ka edhe emra, që nuk i di askush prej krijesave të Tij, madje as melekët dhe as profetët e Tij. Përmendja e 99 emrave nuk është sjellë në hadith për të treguar përkufizimin e numrit të tyre, por është sjellë për të treguar se Allahu mes shumë emrave të Tij, ka 99 emra, të cilat ai që aĥŝâhâ, ka për të hyrë në Xhenet.

    Duhet kuptuar mirë se emrat e Allahut të Madhëruar janë teuķifijeh, që do të thotë: të përcaktuara veçse me argument burimor (ajet ose hadith). Me fjalë të tjera, ne nuk lejohet ta emërtojmë Allahun e Lartësuar me asnjë emër tjetër, por veçse me emrat me të cilët Ai e ka emërtuar veten e Vet, ose me të cilët e ka emërtuar Profeti i Tij.

    Emrat e Allahut janë njëkohësisht edhe cilësi të Tij. Kështu, Allahu ka emrin El Alim – pra, i Gjithëdijshmi, që është njëkohësisht tregues i cilësisë së Tij si i gjithëditur. Ai është El Aziz – Krenari, Ngadhnjimtari, që tregon se është krenar dhe ka cilësinë e Krenarisë e ngadhënjimit mbi gjithçka. Ai është El Kadir – i Gjithëpushtetshmi, i cilësuar si zotërues i pushtetit absolut. Kështu besojmë për të gjitha emrat e Tij. Çdo emër i Allahu është njëkohësisht edhe cilësi e Tij dhe Ai vepron përmes tyre dhe ndikon në krijesat e Tij.

    Megjithatë, duhet të jemi të kujdesshëm dhe të kuptojmë mirë faktin se, jo çdo vepër dhe cilësi e Allahut e përmendur në Kuran dhe Sunet, shërben që të përnxjerrim prej saj emra për Allahun e Madhëruar. Në Kuran ne lexojmë ajete të tilla, si: Allahu juftikum fi kelâleh – Allahu ju jep fetva rreth çështje së kelale-s. Por nga vepra e Tij “jep fetva”, nuk lejohet që të përnxjerrim emrin Myfti ose Fetva-dhënës, sepse emrat e Allahut të Madhëruar janë teukifijeh, që do të thotë: të përcaktuar veçse me argument burimor (ajet ose hadith). Cilësitë e Allahut janë dy llojesh: ŝifetudh-Dhât – cilësi të Qenies së Tij, dhe ŝifetul fi’li – cilësi të veprave të Tij. Cilësitë e Qenies së Tij janë të pandashme prej Tij, ndërsa cilësitë e veprave të Tij kanë lidhje të ngushtë dhe shfaqen në varësi të dëshirës së Tij. Kështu p.sh., të folurit është një prej cilësive të Allahut të Madhëruar. Të folurit është edhe cilësi e Qenies së Tij, por edhe cilësi (ŝifetul fi’li) e veprave të Tij. Cilësi si ajo e diturisë, pushtetit, jetës apo mëshirës së Allahut, janë cilësi të Qenies së Tij, që nuk ndahen prej Tij.

     Er-raĥmânu Er-raĥîmu /  të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit.Për këtë do të flasim më poshtë, në dashtë Allahu i madhëruar.

***

• Kuptimi i përgjithshëm i bismilahit.

      “Bismil-lâhi  – “Me emrin e Allahut …” – Domethënë, filloj (leximin e Kur’ân-it) me përmendjen dhe kujtimin e të gjithë emrave të Allahut (duke shpresuar begatitë dhe mirësitë e shumta që të sjell ky kujtim). Themi: “të gjithë emrat e Allahut”, sepse fjala “emër” (ism), edhe pse është në numrin njëjës, duke qenë se bën pjesë në kategorinë gramatikore “pronë-pronar”, sipas rregullave gjuhësore të arabishtes, ajo i përfshin të gjithë emrat e Allahut. Pra, grupi emëror: “Me emrin e Allahut”, në arabisht do të thotë: “Me të gjithë emrat e Allahut.”

    Për të shpëtuar nga sherri i shejtanit duhet të kërkojmë mbështetje tek i Vetmi që shpëton dhe strehon, Allahu i lartësuar. Shenja dalluese mes mohuesit dhe besimtarit, apo përkujtuesit të Zotit dhe atij që nuk e përkujton atë, është përmendja e Zotit para çdo vepre të tij. Besimtari para çdo pune përmend Zotin duke thënë bismil-lâh. Ai që i drejtohet Zotit dhe mbështetet vetëm tek Ai, ka për të shpëtuar nga çdo e keqe dhe ka për të arritur çdo synim të mirë. Profeti ﷺ ka thënë: “Shejtani synon zemrën e birit të njeriut. Nëse robi përmend Allahun ai fshihet dhe struket e nëse harron ai bën vesvese.”. Kështu njeriu nuk mund t’i qëndrojë sulmit të shejtanit veçse me dhikr. Mbrojtja e vetme e kështjellës së njeriut (zemrës) është dhikri. Kush dobësohet në këtë masë mbrojtëse shejtani mer shumë prej tij dhe e nënshtron në varësi të dobësisë në të. Dëgjoni një ajet tejet të rrezikshëm për atë që e shpërfill dhe tejet të dobishëm për atë që e dëgjon me vëmendje dhe e zbaton! Ndoshta kjo mund të të ndryshojë jetën. Thotë i lavdëruari: “Kush i kthen shpinën përmendjes të Zotit, Ne i shoqërojmë nga një shejtan, i cili nuk i ndahet kurrë. Ai (shejtani) e pengon nga rruga e drejtë, ndërkohë që ai (jobesimtari) mendon se është i udhëzuar mirë. Kur të vijë para Nesh, ai (jobesimtari) do të thotë: “Oh, mjerë për mua! Ah, sikur mes meje dhe teje (o shejtan) të kishte një largësi sa lindja prej perëndimit! Sa shok i keq paske qenë ti!” Ju bënit padrejtësi të shumta (do t’u thuhet), prandaj sot nuk do t’ju lehtësojë aspak fakti se nuk jeni të vetmit që po ndëshkoheni. Vallë, ti do ta bësh të shurdhërin të dëgjojë? Ti do ta drejtosh të verbërin dhe atë që është në humbje të qartë?” [Zuhruf 36 – 40].

Shpjegimi i ajetit

–  “Kush i kthen shpinën përmendjes të Zotit, Ne i shoqërojmë nga një shejtan, i cili nuk i ndahet kurrë.” – Fjala e përdorur në ajet për të treguar shkujdesjen e tyre është El ash’u i cili në gjuhën arabe është shikimi i dobët, ose dobësia e shikimit. Pra këta mund ta përmendin Zotin por shumë pak. Për këtë arsye përfundimi dhe rezultati i kësaj mospërfillje të përkujtimit të Rahmanit është i frikshëm. Allahu i lartësuar thotë: “Ne i shoqërojmë nga një shejtan, i cili nuk i ndahet kurrë.”.  Çfarë ndodh me këta të mjerë? Thotë i gjithëdijshmi:

–  “… Ai (shejtani) e pengon nga rruga e drejtë, ndërkohë që ai (jobesimtari) mendon se është i udhëzuar mirë.” – Jo vetëm që i zhyt në humbje por i bën të mendojnë se janë në udhë të mbarë. Ky është shkatërrimi vetë. Të jesh në humbje të qartë dhe të mos arrish të dëgjosh dhe të përfitosh nga argumentat e Zotit. E gjitha kjo për shkak të shpërfilljes ndaj përkujtimit të Zotit dhe mos mbështetjes tek Ai. Kjo në jetën e dynjasë, ndërsa në ahiret, atëherë ata do të ballafaqohen dhe do ta marin vesh realitetin dhe të vërtetën. Thotë i lartësuari:

–  “Kur të vijë para Nesh, ai (jobesimtari) do të thotë: “Oh, mjerë për mua! Ah, sikur mes meje dhe teje (o shejtan) të kishte një largësi sa lindja prej perëndimit! Sa shok i keq paske qenë ti!”” Dhe, për shkak se bënit padrejtësi, juve nuk do t’ju bëjë aspak dobi (a ngushëllojë) sot, fakti se ju nuk jeni vetëm në ndëshkim dhe vuajtje.”. – Në jetën e dynjasë kur fatkeqësia dhe vuajtja është gjithpërfshirëse, në një farë mënyre njerëzit ngushëllojnë vetveten me faktin se nuk janë të vetmit që ndëshkohen. Ndërsa në ahiret kjo nuk ndodh. Pra, fakti që të gjithë janë të përfshirë në ndëshkim nuk u sjell ndonjë lehtësim apo ngushëllim. Pastaj i lartësuari thotë:

–  “Ju bënit padrejtësi të shumta (do t’u thuhet), prandaj sot nuk do t’ju lehtësojë aspak fakti se nuk jeni të vetmit që po ndëshkoheni. Vallë, ti do ta bësh të shurdhërin të dëgjojë? Ti do ta drejtosh të verbërin dhe atë që është në humbje të qartë?” – Ajeti tregon se ai që dobësohet dhe largohet nga përkujtimi i Zotit ka për të qenë prej atyre që kanë këto cilësi dhe nuk përfitojnë nga argumentat e Zotit dhe qortimet e tij. Mos përkujtimi i Zotit i kthen këta në të shurdhët, të verbër dhe të zhytur në humbje të thellë. Njeriu, që të udhëzohet në rrugën e drejtë ka nevojë fillimisht që të ketë aftësinë për të dëgjuar dhe për të parë argumentat dhe se dyti për forcë dhe vullnet të mjaftueshëm për ta zbatuar. Nëse njeriu kupton argumentat e sakta dhe të drejta dhe i mungon përkushtimi për ta zbatuar, nuk ndodh udhëzimi dhe e mira. Po kështu edhe e anasjellta. E pra nëse shejtani është gjithmonë pranë teje dhe të devijon nga rruga është shumë e vështirë që robi të gjejë udhëzimin. Ajo që ndihmon në këtë situatë është përkujtimi i shumtë i Zotit dhe të qenurit këmbëngulës në këtë detyrë. Në të kundërt përfundimi është i hidhur. Prandaj, vëllezërit e mi, njeriu para çdo vepre duhet të përmendë Zotin dhe të thotë bismil-lâh.      

   Por, vallë për çdo lloj vepre thuhet dhe vlen bismil-lâh? Po për veprat e ndaluara a është e ligjëruar thënia e bismil-lâh-it? Pa dyshim që jo. Për çështjet e ndaluara nuk lejohet dhe nuk bën dobi përkujtimi i bismil-lâh-it. Ai që thotë bismil-lâh kur pi pije dehëse, ha mish derri, bën zina, vjedh, punon me fajde, ky njeri nuk konsiderohet si përkujtues i Zotit. Madje dijetarët kanë thënë që, nëse dikush, kur bën një haram thotë bismil-lâh, me tallje, ai ka bërë kufër dhe ka dalë nga islami.

   Ndërsa kur vepron gjëra të lejuara dhe të porositura nga Zoti, themi bismil-lâh për ti treguar Zotit se ne po bindemi dhe nënshtrohemi porosive të Tij dhe po qëndrojmë brenda kufijve të Tij. Prandaj kërkojmë ndihmën dhe begatinë tënde për ti plotësuar këto veprime në më të mirën dhe më të plotën formë.

   Prandaj njeriu kur thotë bismil-lâh duhet të kuptojë çfarë thotë dhe çfarë kërkon. Me fjalën bismil-lâh kërkohet begatia dhe mirësia nga Zoti në çdo vepër që ndërmer, kurse me fjalën eudhu bil-lâh kërkon nga Zoti të të ruajë nga sherri i armikut tënd. Kështu pra vetëm me mbështetje tek Allahu dhe me lutje për mbrojtje drejtuar Atij arrihet çdo e mire dhe shpëton nga çdo e keqe.

   Në sahihun e Buhariut transmetohet se Profeti a.s. kishte hipur mbi devenë e tij së bashku me një prej shokëve të tij. Kafsha u pengua dhe dikush tha : “Teisesh-shejtan! U shkatërroftë shejtani! Profeti a.s tha: Mos thuaj ashtu! Sepse shejtani zmadhohet sa një shtëpi, por thuaj bismil-lâh sepse ai zvogëlohet sa një mushkonjë.” Pra kjo është rruga për tu fuqizuar në arritjen e çdo të mire dhe për të fituar kundër shejtanit. Shejtani luftohet më menyrën e caktuar nga Zoti dhe profeti i tij jo me llogjikën tonë. Po kështu të mirat dhe begatitë arrihen në të njëjtën mënyrë. Pikërisht për këtë u shpall sheriati i Zotit: për të sjellë të mirën dhe për ta lehtësuar arritjen e saj, për të larguar të keqen dhe për të lehtësuar largimin nga ajo.

   Përkujtimi i Allahut i kthen punët e rëndomta të lejuara në adhurime madje edhe kënaqësitë e kësaj bote, nëse i kryen me një nijet të pastër për Zotin, ato kthehen në adhurime për të cilat shpresohet shpërblim.     

   Kjo mundësohet duke përmendur Zotin në fillim të çdo pune dhe duke synuar bindjen dhe adhurimin e Zotit të lartësuar.

     Është  transmetuar tek Bejĥaķiu se Ibnu Abasi ka thënë “Kush le “Bismil- lâhir-raĥmânir-raĥîm” ka lënë një ajet prej librit të Allahut”.  Kjo fjalë, në të vërtetë nuk shkon deri tek  profeti ﷺ, por është fjalë e Ibni Abasit, sikurse thotë Ibnu Haxheri në punimin  e tij: “Taħrîxhul Keshâf”, pra në përnxjerrjen e haditheve të Keshafit (tefsirit të Zemaħsheriut). Transmetohet nga Xhafer ibn  Muhamed Es Sadik qe ka thënë: Bismilahi eshte kurora e  sureve. [Tefsiri i kurtubijut]

      Të filluarit e çdo pune me “bismil-lâh” është edukata me të cilën Allahu i lartësuar e edukoi profetin e Tij që në fjalët e para të shpallura në këtë Kur’ân madhështor dhe famëlart. Kjo është një çështje unanimisht e pranuar mes dijetarëve. Ndër të parat ajete të shpallura nga Kur’âni janë: “Lexo me emrin e Zotit tënd, i cili krijoi (çdo gjë).”[Alek 1]. Kjo është në përputhje të plotë me themelet bazë të botëkuptimit islam madhështor të çështjeve. Ky koncept thotë se Allahu i lartësuar është i Pari dhe i Fundit, është Ai që ka gjithçka në dorë nga fillimi në fund. Allahu i madhëruar është i vetmi që nuk ka nevojë për asgjë dhe është i pasur dhe i pavarur nga gjithçka tjetër. Ndërsa të tjerët, krijesat, janë plotësisht të varura prej Tij dhe të nevojshme për suksesin e dhënë prej Tij. Asgjë nuk fillon dhe as vazhdon të egzistojë, veçse me ndihmën dhe pushtetin e Tij. Çdo gjë ka filluar me emrin e Tij dhe me emrin e Tij lëviz dhe prehet.

   Përsëritja e dy emrave të mrekullueshëm në fillim të Kur’ânit tregon se Allahu i lartësuar është i cilësuar me gradën më të lartë të mëshirës dhe bujarisë…..

      Nëse fillimi i Kur’ânit me bismil-lâh që tregon njëshmërinë e Allahut të madhëruar dhe edukatën që duhet të tregojmë me Të, përbën themelin e parë bazë të botkuptimit islam, përmendja e përsëritur në fillim të tij e këtyre dy emrave përbën një themel tjetër bazë të konceptimit islam. Ky themel qartëson se lidhjet e Krijuesit me krijesat ndërtohen mbi mëshirën e madhe dhe gjithpërshirëse. Kjo të jep një shpresë të madhe në bujarinë e Allahut të lartësuar.

***

• Diçka nga dobitë dhe rëndësia e bismilahit

       Shejħ Uehbi Zuĥajli, duke folur rreth bismil-lâh-it, thotë: “E filloj duke emërtuar, duke përmendur emrat e Allahut të lartësuar. E filloj me përkujtimin e Tij  dhe me tesbihun ndaj Tij para çdo gjëje, duke kërkuar  ndihmë dhe sukses  prej Tij në të gjitha çështjet e mia. Sepse Ai është El Rabb (Zoti, Krijuesi, Sunduesi, Mbretëruesi) Ai është  i adhuruari i vërtetë që meriton të gjitha adhurimet tona. Ai është  mëshirëgjerë. Mëshira e Tij ka përfshirë çdo gjë. Ai dhuron mirësitë madhështore dhe ato të imta. Ai është Bamirësi që vazhdimisht dhuron mirësi, mëshirë e lumturi.

     Allahu i lartësuar e ka filluar me bismil-lâh suren Fatiha dhe çdo sure tjetër të Kuranit, përveç sures Teube. Përmendja e bismil-lâh-it  në fillim të sureve tregon  për shumë gjëra, mes të cilave :

1. Ajo tregon se çdo gjë që ndodhet e  përmendet  në këto sure është ĥaķ (e vërtetë). Çdo premtim` i përmendur  në to është i pakthyeshëm, i sigurt. Pra kjo tregon  se Allahu i lartësuar do t’ua sjellë robërve çdo gjë që përmendet në sure, prej premtimeve, butësisë,  mëshirës dhe bamirësisë së Tij.
   1. Ajo tregon dhe na udhëzon  se është e pëlqyeshme që çdo punë të fillohet me bismil-lâh, duke kërkuar në këtë mënyrë ndihmën  dhe suksesin  prej Allahut të lartësuar. Gjithashtu, duke kundështuar në këtë mënyrë jobesimtarët, të cilët i fillojnë punët e tyre duke  përmendur emrat e udhëheqësve dhe  liderve të tyre. Disa dijetarë kanë thënë: “Pa dyshim: “Bismil-lâhir-raĥmânir-raĥîm”, përmban në vetvete të gjithë sherijatin; ajo tregon për Allahun e lartësuar dhe për cilësitë e Tij.

Rëndësia e bismilahit në jetën e muslimanit

     Të filluarit e punëve me bismilah është shprehje e mbështetjes dhe kërkimit të ndihmës dhe suksesit prej Allahut të Allahut të lartësuar. Askush nuk posedon asnjë lloj pushteti dhe mundësie për të të mundësuar ndonjë të mirë apo për të të ruajtur nga ndonjë e keqe, përveç Allahut të madhëruar. Prandaj është e domosdoshme kërkimi i ndihmës prej Tij në çdo çështje. Kjo bëhet duke e filluar çdo gjë me emrin e Allahut.

     Është detyrë e myslimanit që çdo fjalë dhe punë ta nisë me emrin e Allahut sepse në këtë mënyrë, emri i Allahut do të bëhet pikënisja e çdo çështjeje të kësaj jete dhe rregulluesi e sistemuesi i saj, ashtu si kënaqet Allahu i madhëruar. Dhe pa dyshim ky është synimi i çdo besimtari në Zot.

     Nëse emri i Allahut zë vend thellë në zemrën e robit kjo do të bëjë që shpirti i tij kurrë nuk do ta mashtrojë e joshë robin për të kundërshtuar porositë dhe urdhrat e Allahut të madhëruar. Kështu robi do të jetë i përmbajtur dhe shumë i matur në çdo fjalë dhe punë.

     Shejtani i mallkuar zvogëlohet dhe bëhet sa një mizë kur robi përmend emrin e Allahut. Profeti ﷺ ka thënë: “Mos thuaj u shkatëroftë shejtani, sepse kur ti thua: ai zmadhohet dhe bëhet sa një shtëpi. Por thuaj bismil-lah sepse ai zvogëlohet e bëhet sa një mizë. Dhe pa dyshim, me zvogëlimin e shejtanit zvogëlohet edhe ndikimi i tij i keq.

     Synimet dhe ndërmarjet e njeriut në këtë jetë kurrë nuk kanë për të qenë të sakta dhe të begatshme dhe ai nuk ka për të arritur lumturinë e vërtetë, veç nëse niset me emrin e Allahut në zemër dhe në gojë. Vetëm nëse e ndërton jetën sipas porosive të Allahut dhe në kënaqësinë e Tij, ai do të jetë në rrugë të mbarë. Ndërsa ai që nuk përmend emrin e Zotit, duke u zhytur kështu në padrejtësi dhe duke kundërshtuar punët që Zoti i do dhe është i kënaqur me to, ky punon për dëshpërimin e vetes dhe shkatërrimin e jetës së tij. Kjo për një arsye të thjeshtë, sepse Allahu është i Gjitmëshirshmi, Mëshirëploti dhe në varësi të largimit të robit nga Zoti i tij i mëshirshëm, po aq do të jetë dëshpërimi dhe trishtimi i tij.

***

• A është besmeleja ajet i fatihasë apo jo?

      Imam Ibnu Kethiri thotë: Me këtë e kanë hapur  sahabët Librin e Allahut, Kuranin. Dijetarët janë unanimë se Bismilahir-Rahmanir-Rahim është pjesë nga ajeti 30 i sures Neml. Pastaj kanë dhënë mendime të ndryshme rreth faktit se a është ajet i shkëputur i zbritur në fillim të çdo sureje, apo ajo është ajet vetëm i sures Fatiha e jo i sureve të tjera, apo është zbritur për të treguar ndarjen mes sureve. Në këto çështje si dijetarët e vjetër  edhe të mëvonshmit kanë dhënë mendime të ndryshme. Në “sunen-in” e Ebi Daudit transmetohet se: Profeti ﷺ nuk e mësonte mbarimin dhe ndarjen mes sureve derisa të zbriste Bismilahir-Rahmanir-Rahim.” Mes atyre që  janë të mendimit se besmeleja është ajet prej çdo sureje përveç sures Teube mund të  numërojmë:

1. Prej sahabëve: Ibnu Abasi, Ibnu Umer, Ibnu Zubejr, Ebu Hurejra , Aliju.
2. Prej tabiinëve mund të numërojmë: Ata’u, Tausi,  Seid ibnu Xhubejri, Mekĥûli, Zuhriu.
3. Këtë mendim e ka edhe Abdullah ibnul Mubarek, Shafiu, Ahmed ibnu Hanbel në njërin transmetim prej tij, Is’ĥâk ibnu Râhauejhi, Ebu Ubejd el Kasim ibnu Selam.

    Imam Maliku,  Ebu Hanife dhe nxënësit e tyre janë të mendimit se ajo nuk është ajet  prej Fatihasë dhe as prej sureve të tjera. Hanefijtë shtojnë e thonë se ajo është ajet me vete, i shpallur për të bërë ndarjen mes sureve.

       Në disa transmetime prej imam Shafiut thuhet se besmeleja është ajet i sures Fatiha por jo i  sureve  të tjera. Thuhet  gjithashtu se besmeleja është pjesë ajeti në të gjitha suret. Por, këto dy mendime të fundit të transmetuara prej tij janë të çuditshme dhe jo shumë të  sigurta prej tij.

      Imam Sheukâni thotë:“Lexuesit e  Kur’anit të Mekes  dhe  të Kufes janë të prerë në mendimin se  ajo  është ajet  në suren Fatiha  dhe në çdo  sure tjetër. Ndërsa lexuesit e Kuranit të Medines, Basras dhe të Shamit  mendojnë se ajo nuk është ajet as i Fatihasë as i ndonjë sureje tjetër. Ajo është shpallur thjesht për të treguar ndarjen mes sureve dhe për bekim e begati.

       Daudi (Dhâhrij) thotë se besmeleja është ajet i veçantë në fillim të çdo sureje por nuk është pjesë e sures. Ky mendim është edhe  njëri nga mendimet e  transmetuara prej Imam Ahmedit. Ebu Bekër Raziju e ka transmetuar  këtë mendim edhe prej Ebil Ĥasen el Kerħij. Dhe dihet se këta të dy janë  nga nxënësit  më të shquar  të Ebu Hanifes, – Allahu  i mëshiroftë të gjithë! – . Këto ishin disa nga informacionet e sjella nga imamët e hershëm, përsa i përket temës a është besmeleja ajet i fatihasë apo jo? Por, thotë imam ibnu Kethiri, mendimi më i saktë është se ajo është zbritur për ndarjen mes sureve, ashtu siç u përmend pak më sipër nga fjala e Ibn Abasit e përcjellë nga Ebu Daudi.

***

    Edhe Shejh Ibnu Uthejmin ka folur në lidhje me këtë çështje. Ai, duke u përgjigjur rreth pyetjes “A është bismilahi ajet prej sures El fatiha apo jo?”, thotë:“Në këtë çështje dijetarët kanë dhënë mendime të ndryshme. Prej tyre ka që thonë se bismilahi është ajet i sures El fatiha dhe si i tillë është detyrë të lexohet me zë në namazet me zë dhe të lexohet pa zë në namazet pa zë, njësoj sikurse veprohet me suren El fatiha. Sipas tyre leximi i fatihasë nuk është i saktë dhe i plotë veçse me përmendjen e bismilahit, sepse ai është pjesë e saj. Të tjerë japin mendimin se bismilahi nuk është pjesë e sures El fatiha por është një ajet i veçantë prej Librit të Allahut. Ky është edhe mendimi më i saktë dhe i vërtetë dhe argumenti për këtë vjen i vështruar në tre forma:

1. Argumentet tekstuale për këtë çështje.
   1. Transmetohet prej hadithit të Ebi Hurejrates, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se profeti a.s. ka thënë: “Allahu i Lartësuar ka thënë: “Unë e kam ndarë namazin në dy gjysma, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon: “Kur adhuruesi thotë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn (Lavdërimet i qofshin plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve!), Allahu thotë: “Më lavdëroi dhe falënderoi adhuruesi im!”. Kur adhuruesi thotë: Er-Raĥmânir-Raĥîm të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit, Allahu thotë: “Më përlëvdoi shumë adhuruesi Im”. Kur adhuruesi thotë: Mâliki jeumid-dîn (Sunduesit të Ditës së Gjykimit), Allahu thotë: “Më lartësoi e madhëroi Mua adhuruesi Im”. Ose tha: “M’i besoi Mua adhuruesi Im të gjitha punët e tij.” Kur adhuruesi thotë: Ijjâke nea’budu ue ijjâke nesteaîn (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ), Allahu thotë: Kjo është mes meje dhe adhuruesit Tim dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. “Kur adhuruesi thotë: Ihdinaŝ-ŝirâţal musteķîm. Sirâţal-ledhîne enamte alejhim ĝajril maĝđûbi alejhim ue leđ-đãl-lîn. (Na udhëzo në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre të cilët i begatove, jo në rrugën e atyre që merituan zemërimin dhe as në rrugën e të humburve!)”, Allahu thotë: “Këto janë për adhuruesin Tim, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon”.”  Ky hadith është një argument tekstual që tregon shumë qartë se besmeleja nuk është prej sures El fatiha.
   1. Në Sahih transmetohet pre Enes Ibni Malik, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se ka thënë: “Unë jam falur së bashku me Profetin ﷺ, jam falur gjithashtu edhe së bashku me Ebu Bekrin dhe Umerin dhe ata nuk përmendnin “bismil-lâhir-raĥmânir-râĥîm” në fillim të leximit (gjatë namazit) dhe as në përfundim të tij.” Pra nuk e lexonin me zë të lartë (sikurse vepronin me fatihanë). Kjo tregon se bismilahi nuk është pjesë e sures El fatiha.
2. Argumenti i kuptuar duke marë për bazë kontekstin dhe kuptimin e hadithit të sipër përmendur. Surja El fatiha ka shtatë ajete, unanimisht. Nëse do ta ndajmë suren sipas kuptimit të hadithit – pra që gjysma është për Allahun, gjysma për adhuruesin dhe mesi i saj është mes Zotit dhe robit – do të shohim se mesi i saj i bije që të jetë ajeti “ij-jâke nea’budu ue ij-jâke nesteaîn / vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë”. Le ti numërojmë:
   1. Ajeti i parë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn  / Lavdërimet i takojnë plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve!. Kjo i takon Allahut
   1. Ajeti i dytë: Er-raĥmânir-raĥîm / Të Gjithmëshirëshmit, Mëshirëplotit”, edhe kjo i takon Allahut.
   1. Ajeti i tretë: Mâliki jeumid-dîn / Sunduesit të ditës së gjykimit “, edhe kjo i takon Allahut.
   1. Ajeti i mesit të kësaj sure është: Ij-jâke nea’budu ue ij-jâke nesteaîn  / Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.”, dhe pikërisht për këtë Allahu i lartësuar thotë:  Kjo është mes meje dhe adhuruesit Tim dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. Pra ky ajet është gjysëm për gjysëm, një pjesë i takon Zotit dhe një pjesë i takon robit.
   1. Ajeti i pestë është: Ihdinaŝ-ŝirâţal musteķîm/  Na udhëzo ne rrugën e drejtë. Kjo është për robin.
   1. Ajeti i gjashtë është: Sirâţal-ledhîne enamte alejhim / Në rrugën e atyre të cilët i begatove, edhe kjo është për robin.
   1. Ajeti i shtatë është: ĝajril maĝđûbi alejhim ue leđ-đãl-lîn /  jo në rrugën e atyre që merituan Zemërimin dhe as në rrugën e të humburve”, edhe kjo është për robin.

     Kështu pra tre ajetet e para janë për Allahun e lartësuar, e katërta është mes Zotit dhe robit dhe tre të fundit janë për robin. Kjo është një ndarje plotësisht në përputhje me kontekstin e hadithit. Dhe vetëkuptohet se bismilahi nuk është përmendur dhe nuk merr pjesë në këtë ndarje.

• Ajetet e një sureje janë të përafërta dhe të ngjashme mes tyre për nga gjatësia. Kryesisht ky rregull është i zbatuar në të gjithë Kur’ânin. Nëse do të thoshim se bismilahi është ajet i sures El fatiha atëherë gjatësia e ajetit të fundit do të ishte më e gjatë se ajetet e tjera, afërsisht sa dyfishi i tyre. Pra edhe në këtë drejtim bismilahi nuk është ajet i kësaj sureje. Kësisoj, mendimi i saktë është se bismilahi nuk është ajet i sures El fatiha. Po kështu bismilahi nuk është ajet i sureve të tjera të Kur’ânit. Por ai është një ajet i veçantë i përsëritur që është shpallur nga Allahu i lartësuar për ndarjen mes sureve. [Shih tefsirin e shejh Ibn Uthejmin]

***

      Çdo kush që sheh nëpër mus’hafe, sheh disa ndryshime në mumërimin e ajeteve. Disa e konsiderojnë bismilahin ajet të fatihasë e disa nuk e konsiderojnë ajet të saj. Në hadithin Kudsij të përmendur më sipër gjejmë argumentin më të fortë se bismilahi nuk është ajet i fatihasë. Këtu duhet të përmendim diçka shumë të rëndësishme. Kujdes, kujdes dhe shumë kujdes! Askush të mos mendojë se ka kundërshtim në lëndën e Kuranit dhe ajetet që gjenden në të. Absolutisht jo. Kundërshtimi qëndron rreth numërimit të ajeteve dhe a numërohet bismil-lahi si pjesë e sures fatiha apo jo. Nuk është kundërshtimi a është bismil-lâhi ajet Kurani apo jo, por, a është pjesë e fatihasë dhe e sureve të tjera apo jo. Kjo është baza e kësaj çështje. Pra këtu nuk ka vend që armiqtë e Islamit të shpifin dhe të pretendojnë se Kurani ka mangësi apo ka shtesa në të.

    Edhe njëherë kundërshtimi mes dijetarëve qëndron në atë se a është bismilahi ajet i fatihasë dhe i sureve të tjera apo jo. [Shejh Meshhur Hasen].

***

• Besmele-ja a duhet lexuar me zë apo pa zë?

    Ata që janë të mendimit se është ajet i sures Fatiha, janë të mendimit gjithashtu se duhet lexuar me zë në namaz, ndërsa ata që nuk janë të këtij mendimi e lexojnë atë pa zë në namaz. Për secilën nga palët ka mbështetës prej sahabëve, që ndajnë të njëjtin mendim. Ajo që është sjellë saktësisht dhe në mënyrë të sigurt nga katër kalifët e drejtë është se ata e lexonin bismilah-in pa zë në namaz. Po kështu kanë vepruar edhe shumë selefë mes tabiinëve dhe të tjerë që erdhën pas tyre. Ky është edhe mendimi i Ebu Hanifes, i imam Theuriut dhe imam Ahmedit. Ndërsa ndjekësit e imam Malikut nuk e lexojnë as me zë e as pa zë. Shkurtimisht, mund të themi se nga transmetimet e sjella nga Profeti ﷺ dhe unanimiteti i dijetarëve tregon se edhe ata që e lexojnë me zë, edhe ata që e lexojnë pa zë e kanë namazin të saktë.

    Në dy Sahihët gjendet hadithi prej Enesit, që tregon se: “Profeti ﷺ, Ebu Bekri dhe Umeri e hapnin namazin me El ĥamdu lil-lâhi rab-bil âlemin.” Çfarë do të thotë kjo? Dijetarët e kanë kuptuar këtë hadith me mënyra të ndryshme. Imam Shafiu, duke u mbështetur edhe në argumenta të tjera, ka thënë se imami duhet ta lexojë me zë bismilahin, ndërsa tre imamët e tjerë thonë se imami duhet ta lexojë pa zë bismilahin. Imam Shafiu, duke arsyetuar për hadithin në fjalë, thotë: “Enesi e tha këtë për të treguar se Profeti ﷺ, kur fillonte leximin në namaz, e niste me suren Fatiha. Nëse do të thoshte “… ia fillonte me Bismilahir-raĥmânir-raĥim”, qëllimi i tij nuk do të kuptohej. Pra, nga hadithi i Enesit nuk duhet të kuptojmë se bismilâhi nuk duhet lexuar.”  Por, kjo fjalë e imam Shafiut kundërshtohet me një hadith në Sahihun e Muslimit, në të cilin ndodhet një shtesë, ku thuhet: “Profeti ﷺ, Ebu Bekri dhe Umeri e hapnin (namazin) me El ĥamdu lil-lâhi rab-bil âlemin dhe e lexonin pa zë Bismilahir-raĥmânir-raĥim.”. Kështu, imami dhe xhemati duhet ta lexojnë bismilâhin, por pa zë. Disa dijetarë kanë thënë se, nëse imami gjithmonë e lexon bismilahin pa zë, atëherë njerëzit mendojnë se bismilahi nuk është ajet Kur’ani, ndaj është mirë që ai herë pas here ta lexojë bismilahin me zë, që njerëzit ta kuptojnë se ai është ajet i Kur’anit. 

***

    Shejhul Islam Ibn Tejmije ka folur për këtë çështje në Mexhmuatul Fetaua. Shkurti-misht,  fjala e tij tregon që: Besmeleja është ajet Kur’ani, që është shpallur më vete, për të treguar ndarjen mes sureve. Besmeleja nuk është pjesë e Fatihasë. Leximi i saj së bashku me Fatihanë është i pëlqyeshëm, por edhe nëse nuk lexohet, namazi është i saktë, sepse ajo nuk është pjesë e Fatihasë. Besmeleja nuk lexohet me zë sikurse Fatihaja dhe, transmetimet e sjella për leximin e besmelesë me zë, edhe nëse do të ishin të sakta, tregojnë që edhe besmeleja mund të lexohet ndonjëherë me zë për të treguar që është i pëlqyeshëm leximi i saj gjatë namazit, ashtu sikurse është i pëlqyeshëm leximi i duasë së hapjes. Prandaj edhe disa sahabë e kanë lexuar duanë e hapjes së namazit ndonjëherë me zë.” (Shih “Mexhmûatu el Fetâuâ” 22 / 241-256, 206.)

***

• Disa raste të përdorimit të bismilahit.

    Ajo është fjala e parë në Librin e Allahut, gjë kjo që tregon rëndësinë e tij. Bismilahi përdoret në të gjitha çështjet e dynjasë dhe të ahiretit, gjatë jetës dhe vdekjes, gjatë paqes dhe luftës. Sheriati na ka nxitur që ta përmendim bismilahin në fillim të çdo pune, si ngrënia, pirja, therja e kurbanit (bagëtisë), marrëdhëniet intime, abdesi, udhëtimi në det, hipja në mjet udhëtimi etj. Ndër përdorimet më të spikatura mund të përmendim:

1. Gjatë ngrënies dhe pirjes. Profeti a.s i tha dikujt: “O djalosh! Thuaj bismilah dhe ha me të djathtën.” [Buhariu]. Profeti ﷺ i tha Umer Ibn Ebu Seleme: “O djalosh! Thuaj bismilah, ha me të djathtën dhe ha nga ajo që ke përpara!” [Imam Maliku në Mueŧŧa’1738, isnadi i tij është ŝaĥîĥ]. Gjithashtu, ai ka thënë: “Shejŧani mer pjesë në atë ushqim ku nuk përmendet emri i Allahut.” [Ky është një pjesë prej hadithit, të cilin imam Muslimi e ka sjellë në kapitullin “El Eshribetu“, me numër 2017, tema: “Edukata e ushqimit dhe pijes dhe dispozitat që lidhen me të”].
2. Gjatë kurbanit apo therjes së bagëtive. Profeti a.s ka thënë: “Ai që nuk ka bërë kurban, le të bëjë kurban duke përmendur emrin e Allahut. [Muslimi]. Kështu thuhet: “Bismil-lah, Allahu ekber!” [Ebu Daudi]. Allahu i Lartësuar thotë: “Hani vetëm atë mish, gjatë therjes së të cilit është përmendur emri i Allahut, nëse vërtet jeni besimtarë të shpalljeve të Tij.”. [Enam 118].
3. Kur hyn në shtëpi, thuhet: “Bismilahi uelexhnâ ue Bismilahi ħaraxhnâ ue alell-llâhi teuek-kelnâ. Me emrin e Allahut hyjmë, me emrin e Allahut dalim dhe vetëm Allahut i mbështetemi.” [Ebu Daudi.]
4. Kur del nga shtëpia, thuhet: “Bismilah teuek-keltu alell-llâh ue lâ ĥaule ue lâ ķu-uete il-lâ bil-lâh. Me emrin e Allahut. Allahut i mbështetem dhe nuk ka ndryshim e forcë veçse me ndihmën e Allahut.” [Ebu Daudi].
5. Kur hyn në xhami, thuhet: “Bismilah ues-salâtu ues-selâmu alâ rasûlil-lâh. Allahumme iftaĥ li eb’uâbe raĥmetik! Me emrin e Allahut. Salavatet dhe selami i qofshin Profetit të Allahut! O Allah! Hapi për mua portat e mëshirës Tënde!” [Muslimi].
6. Kur del nga xhamia, thuhet: “Bismilah ues-salâtu ues-selâmu alâ rasûlil-lâh. Allahumme in-nî es’eluke min fađlike! Me emrin e Allahut. Salavatet dhe selami i qofshin Profetit të Allahut! O Allah! Unë po të lutem të më dhurosh prej mirësive të Tua!” [Ebu Daudi].
7. Kur bie gjumë thuhet: “Bismikall-llâhum-me emûtu ue eĥja! Me emrin tënd o Allah vdes dhe jetoj.” [Buhariu].
8. Kur nisesh për në luftë, thuhet bismilah, sepse Profeti ﷺ ka thënë: “Luftoni me bismilah (me emrin e Allahut)” [Mutefekun alejh].
9. Gjatë nisjes së udhëtimit në det, përmendet bismilahi, sepse Allahu i Madhëruar, duke folur për Nuhun a.s. dhe udhëtimin e tij të shpëtimit tha: “E ai tha: “Hipni në të! Me emrin e Allahut, ajo lundron dhe ndalet! Vërtet, Zoti im është Falës i madh e Mëshirëplotë”.”. Hud 41.
10. Kur hip në mjetin e udhëtimit, thua: “Bismilah elĥamdu lil-lâh. Sub’ĥânel-ledhi seħara lenâ hâdhâ ue mâ kun-nâ lehu muķrinîn ue in-nâ ilâ rab-binâ le munķalibûn. El ĥamdu lil-lâh (3 herë) All-llâhu ekber (3 herë). Sub’ĥânekell-llâhum-me in-nî đhalemtu nefsî feĝfir lî fe in-nehû lâ jaĝfirudh-dhunûbe il-lâ ente!”/ Me emrin e Allahut, lavdia e falenderimi i plotë i takon vetëm Allahut. I dëlirë dhe i lartësuar (nga çdo mangësi) është Ai i Cili i nënshtroi këto (mjete e kafshë) për ne. Ne nuk do të kishim kurrë mundësi ti arrinim ato. Ne, pa dyshim, vetëm tek Zoti ynë e kemi kthimin! Lavdia e plotë i takon vetëm Allahut (3 herë), Allahu është më i madhi (3 herë), I dëlirë dhe i lartësuar (nga çdo mangësi) je, o i Adhuruari im! Unë me të vërtetë i kam bërë padrejtësi vetes sime, prandaj m’i fal gabimet e mia! Me të vërtetë, askush nuk mund ti falë gjynahet përveç Teje!” [Ebu Daudi].
11. Profeti ﷺ thotë: “Mbylle portën tënde (derën e shtëpisë) dhe përmend emrin e Allahut, shuaji dritat dhe përmend emrin e Allahut, mbuloje enën tënde dhe përmend emrin e Allahut, mbuloje enën ku pi dhe përmend emrin e Allahut.” [Buħariu e Muslimi]
12. Para marrëdhënieve intime. Profeti ﷺ ka thënë: “Nëse kur shkoni me gruan tuaj, thoni: Bismilah! Allahumme xhen-nibnash-shejŧâne ue xhen-nibish-shejŧâne mâ razeķtena!” – “Me emrin e Allahut! O i Adhuruari im! Largoje prej nesh shejtanin, dhe largoje shejtanin nga ajo me të cilën na ke furnizuar!”, e nëse ju dhurohet një fëmijë, atij kurrë nuk do t’i bëjë dëm shejtani” [Buhariu]. Ndërsa në një transmetim tjetër të tij me numër 3283, thuhet: “…atë kurrë nuk do ta dëmtojë shejtani dhe shejtanit nuk do t’i jepet pushtet mbi të”.”
13. Një ditë, Uthman Ibn Ebu el Aŝ u ankua për një dhimbje që ndiente në trupin e tij, që kur pranoi Islamin. Profeti ﷺ i tha: “Vendose dorën tënde atje ku të dhemb në trupin tënd dhe thuaj: Bismilah, tri herë. Pastaj thuaj shtatë herë: Eûdhu bi iz-zetil-lâhi ue ķudratihî min sher-ri mâ exhidu ue uĥâdhiru! – Kërkoj mbrojtje në krenarinë e Allahut dhe pushtetin e tij (absolut mbi gjithçka) të më ruajë nga e keqja e asaj (dhimbje) që gjej në veten time dhe i druhem.” [Muslimi].
14. Ibn Mâxheh dhe Tirmidhiu sjellin një hadith prej Profetit ﷺ: “Mbulesa mes shikimit të xhindeve dhe vendturpit të bijve të Ademit, kur ata hyjnë në banjë, është që të thonë: “Bismilah”. Hadithi është ĥasen.  Daraķuŧni sjell hadithin e Aishes, që ka thënë: “Kur Profeti ﷺ pastrohej, fillimisht përmendte emrin e Allahut, pastaj e hidhte ujin në duart e tij.” Dâraķuŧni e sjell në kapitullin “Tahâra”, por senedi i tij është i dobët. Ndërkohë që po Dâraķuŧniju dhe Ibn Ħuzejmetu sjellin një hadith tjetër, me sened të saktë, në fillim të kapitullit Tahar, prej Enesit (Allahu qoftë i kënaqur me të!), i cili ka thënë: “Shokët e Profetit ﷺ kërkuan ujë, që të merrnin abdes, por nuk gjetën. Atëherë Profeti ﷺ tha: “Ja ku është uji!” Dhe e solli një enë të vogël me ujë. Unë e pashë Profetin ﷺ që vendosi dorën e tij në enën me ujë dhe tha: “Merrni abdes bismilah me emrin e Allahut!” Unë e vështroja ujin që buçiste nga mesi i gishtave të Profetit ﷺ dhe të gjithë morën abdes.” Thâbiti tregon se e pyeti Enesin: “Sa thua të ishin atë ditë?” – “Afërsisht 70 vetë.” Këtë hadith e sjell edhe Buhariu në kapitullin “El Meĝâzi”, me numër 4152, por pa pjesën: “Merrni abdes bismilah me emrin e Allahut!”
15. Prej lutjeve që bëhen në mëngjes dhe në mbrëmje është edhe: “Bismilahil-ledhi lâ jeđur-ru measmihi shej’un fil erđi ue lâ fis-semâi ue hues-semiul alim! – Me emrin e Allahut, me përmendjen e emrit të të Cilit nuk mund të të dëmtojë asgjë, as në tokë dhe as në qiej.” [Ebu Daudi].
16. Kur e fusim të vdekurin në varr, thuhet: “Bismilah ue alâ sun-neti rasûlil-lâh! – Me emrin e Allahut dhe sipas traditës së Profetit të Allahut.” [Ebu Daudi].
17. Para abdesit thuhet: “Bismilah”. [Ebu Daudi].

***

– El hamdu lil-lahi Rabil Alemin / Të gjitha lavdërimet i takojnë vetëm Allahut, Zotit të botëve.

– “El ĥamdu lil-lâhi” – El ĥamdu është lavdërimi që i takon Allahut të Lartësuar, për shkak të cilësive absolute dhe veprave të Tij të mrekullueshme, të cilat karakterizohen dhe e kanë pikënisjen nga drejtësia dhe bamirësia e Tij. Pra, vetëm Atij i takon lavdia e plotë, në të gjitha këndvështrimet.

   Ndërsa Ibn Xheriri shpjegon: “El ĥamdu lil-lâhi” – Mirënjohja e sinqertë i përket vetëm Allahut dhe askujt tjetër prej atyre që njerëzit adhurojnë apo krijesave të Allahut. Mirënjohja e falënderimi i plotë i përkasin Zotit për të gjitha ato mirësi që u dhuroi robërve të Tij, të cilat askush nuk mund t’i numërojë e përkufizojë. Askush nuk e di numrin e tyre veç Zotit. Ai ua ka dhuruar ato mirësi robërve  të Vet, edhe pse ata nuk kanë bërë asgjë për t’i merituar. Allahut i takon ĥamdi, lavdërimi e mirënjohja për të gjitha këto, në fillim e në fund.

  Ai që e lexon me vëmendje e meditim suren El fatiha dhe e kupton mirë atë dhe mesazhin që ajo përmban, patjetër ka për të qenë i udhëzuar në rrugën e drejtë. Muslimi sjell hadithin e Ebu Hurejrës, – Allahu qoftë i kënaqur prej tij! – që tregon: “E kam dëgjuar Profetin të thotë: “Kush fal namaz pa lexuar në të Ummul Kur’an  (Themelin e Kur’anit), e ka namazin ħadâxh (jo të plotë) – tri herë.” Dikush i tha Ebu Hurejrës: “Po kur ne falemi pas imamit?” Ebu Hurejra tha: “Lexoje në veten tënde, sepse unë e kam dëgjuar Profetin të thotë: “Allahu i Lartësuar ka thënë: “Unë e kam ndarë namazin në dy gjysma, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon: “Kur adhuruesi thotë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn (Lavdërimet i takojnë plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve!), Allahu thotë: “Më lavdëroi dhe falënderoi adhuruesi im!”. Kur adhuruesi thotë: Er-Raĥmânir-Raĥîm të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit, Allahu thotë: “Më përlëvdoi shumë adhuruesi Im”. Kur adhuruesi thotë: Mâliki jeumid-dîn (Sunduesit të Ditës së Gjykimit), Allahu thotë: “Më lartësoi e madhëroi Mua adhuruesi Im”. Ose tha: “M’i besoi Mua adhuruesi Im të gjitha punët e tij.” Kur adhuruesi thotë: Ijjâke nea’budu ue ijjâke nesteaîn (Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ), Allahu thotë: Kjo është mes meje dhe adhuruesit Tim dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. “Kur adhuruesi thotë: Ihdinaŝ-ŝirâţal musteķîm. Sirâţal-ledhîne enamte alejhim ĝajril maĝđûbi alejhim ue leđ-đãl-lîn. (Na udhëzo në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre të cilët i begatove, jo në rrugën e atyre që merituan zemërimin dhe as në rrugën e të humburve!)”, Allahu thotë: “Këto janë për adhuruesin Tim, dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon”.” Kështu e ka sjellë Nesaiu. Subhanallah! Lexo fatihanë dhe të jesh i udhëzuar në rrugën e drejtë. Ky është një hadith madhështor dhe i rëndësishëm, madje më i rëndësishmi dhe më madhështori hadith që tregon për rëndësnë dhe vlerën e sures El fatiha. Ai duhet kuptuar mirë dhe duhet qëndruar gjatë duke medituar në të. E lus Allahun të na japë dritë që të përfitojmë udhëzimin e Tij nëpërmjet kësaj sureje!

Shpjegim i hadithit

• Në hadith thuhet: “Unë e kam ndarë namazin në dy gjysma, gjysma e tij është për mua dhe gjysma e tij është për adhuruesin. Adhuruesit tim do ti jepet ajo që kërkon. Pra Allahu i madhuar e ka quajtur Fatihanë: Namaz, që do të thotë se nuk ka namaz pa lexuar suren El fatiha. Allahu i madhëruar e ka ndarë fatihanë në dy gjysma, për ta kuptuar sa më mirë dhe për të xjerrë sa më shumë dobi e përfitime. Ajo që ndahet është diçka e mbushur plot me dobi dhe kuptime të shumta e të gjera. Ndahet për t’i klasifikuar e kuptuar sa më mirë dobitë e saj. Ky hadith na shtyn që të meditojmë dhe përnxjerrim dobitë e shumta të fatihasë duke e parë atë të ndarë në dy pjesë, të cilat shpjegojnë njëra-tjetrën.
• Në hadith thuhet: Kur adhuruesi thotë: El ĥamdu lil-lâhi Rab-bil âlemîn  / Lavdia i takon plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve”,  Allahu thotë:  Më lavdëroi dhe falenderoi adhuruesi im.” Kur adhuruesi thotë: Er-raĥmânir-raĥîm të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit”, Allahu thotë: “Më përlëvdoi shumë Mua adhuruesi im”. Kur adhuruesi thotë: Mâliki jeumid-dîn / Sunduesit të ditës së gjykimit “, Allahu thotë: “Më lartësoi e madhëroi Mua adhuruesi im. Kjo është pjesa e parë e Fatihasë. Ajo sillet rreth tre gjërave:
• El ĥamdu lavdërimi e falenderimi
• El thenâu, përlëvdimi i shumtë i Allahut.
• El temxhidu madhërimi dhe shprehja e frikërrespektit.

       Kjo na shtyn neve që të qëndrojmë pak dhe të bëjmë dallimin mes të trejave. Nëse ti, o adhurues i Zotit, ke realizuar këto të treja, ke arritur të realizosh pjesën e parë të Fatihasë.

• Në plotësim të hadithit Allahu i madhëruar thotë: “Kur adhuruesi thotë: Ij-jâke nea’budu ue ij-jâke nesteaîn  / Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë”, Allahu thotë:  Kjo është mes meje dhe adhuruesit Tim dhe adhuruesit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. “Kur adhuruesi thotë: Ihdinaŝ-ŝirâţal musteķîm  sirâţal-ledhîne en’amte alejhim ĝajril maĝđûbi alejhim ue leđ-đãl-lîn. Na udhëzo në rrugën e drejtë. Në rrugën e atyre të cilët i begatove,  jo në rrugën e atyre që merituan Zemërimin dhe as në rrugën e të humburve”, Allahu thotë: “Këto janë për adhuruesin tim, dhe adhuruesit tim  do t’i jepet ajo që kërkon”.

     Pra, nëse robi realizon ĥamd-in (lavdërimin e falenderimin) , thenâ-in (përlëvdimin e shumtë e të përsëritur) dhe temxhid-in (madhërimin) ndaj Allahut, pastaj merr njohuri të plotë rreth detyrimeve mes tij dhe Allahut dhe, së fundmi i kërkon Allahut udhëzimin në rrugën e drejtë, Allahu i madhëruar thotë: “Këto janë për adhuruesin tim, dhe adhuruesit tim  do t’i jepet ajo që kërkon”. Vetëm kështu do të të ofrohet udhëzimi.

     Pra, kur mund të thuhet se do të të jepet udhëzimi? Përgjigja: do të të jepet veçse pas hedhjes së këtyre hapave të domosdoshëm: së pari: të realizosh ĥamd-in, thenâ-in dhe temxhid-in; së dyti: të ndërtosh mardhëniet me Allahun e madhëruar nëpërmjet asaj që dikton fjala: Ij-jâke nea’budu ue ij-jâke nesteaîn  / Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm tek Ti ndihmë kërkojmë”, pra nëpërmjet adhurimit dhe mbështetjes së plotë në Allahun dhe kërkimin e ndihmës tek Ai dhe vetëm tek Ai, për të plotësuar dhe realizuar saktësisht adhurimin ndaj Tij. Robi nuk mund të jetë në rrugën e drejtë pa realizuar adhurimin dhe mbështetjen e plotë tek Allahu i madhëruar. Robi kurrë nuk mund ta gjejë dhe ndjekë rrugën e drejtë (siratul musteķim) pa ndjekur rrugën dhe traditën e atyre të clët Allahu i begatoi me të mira. Vetëm duke dëgjuar dhe iu bindur Allahut dhe Profetit të Tij mund të arrijmë rrugën e drejtë. Sikurse thotë i madhëruari: “Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit, do të jetë me ata të cilëve Allahu u ka dhuruar mirësi të shumta: me profetët, me të sinqertët, me dëshmorët dhe me vepërmirët. Sa shokë të mirë janë ata! Ky shpërblim i madh është prej Allahut. Mjafton që Allahu është i Gjithëdijshëm!” [El nisa 69, 70]. Nuk duhet të lejojmë që të kalojë një fjalë e Fatihasë pa e kuptuar mirë atë që ajo kumton, sepse ajo që vjen pas saj ndërtohet mbi atë që është para saj. Udhëzimi i fatihasë është një tërësi e cila plotësohet hap pas hapi.

     Dijetarët e mjekësisë thonë: “Që të realizohet shërimi duhet fillimish t’ia qëllosh ilaçit, pra të përzgjedhësh ilaçin e duhur dhe së dyti të marrësh saktësisht masën e duhur të mjekimit. Për këtë tregon hadithi i Profetit a.s. ku thuhet se te Profeti a.s. erdhi një burrë dhe i tha: “O i dërguari i Allahut! Vëllai im ankohet nga dhimbjet në bark”. – Profeti i tha: “Jepi të hajë mjaltë! Ai përsëri erdhi dhe i tha: “O i dërguari i Allahut! Vëllai im ankohet nga dhimjet në bark”. – Profeti i tha: “Jepi të hajë mjaltë! Ai përsëri erdhi për herë të tretë dhe i tha: “O i dërguari i Allahut! Vëllai im ankohet nga dhimjet në bark”. – Profeti i tha: “Jepi të hajë mjaltë! Ai e piu mjaltin (për herë të tretë) dhe u shërua. Përse Profeti a.s. ia psërsëriti ilaçin tre herë? Sepse ai ishte ilaçi i saktë por i sëmuri nuk kishte marë masën e mjaftueshme që të realizohej shërimi. Pas tre herëve edhe masa u plotësua dhe ai u shërua. Kështu edhe hamdi lavdërimi dhe shprehja e mirënjohjes ndaj Allahut ndikon sipas masës dhe cilësisë së saj. Cilësia e ĥamdit realizohet me “El thenâ” përlëvdim, ndërsa masa e tij arrihet me “temxhid” madhërim e frikërrespekt ndaj Allahut të lartësuar.

     Kush është ndryshimi mes ĥamd-it dhe thenâ-it? Nëse e përsërit shumë herë ĥamdin (lavdërimin e Allahut) atëherë thuhet se ke bërë thenâ pra e ke përlëvduar. Por nëse e madhëron dhe e lartëson Atë, atëherë ky është temxhidi madhërmi, lartësimi dhe shprehja e përunjësisë ndaj Tij.

     Nëse robi e lavdëron Zotin e tij me cilësinë dhe masën e mjaftueshme, pra duke e përlëvduar (me lavde të përsërsitura e të përzgjedhura) dhe duke madhëruar Atë, atëherë në mënyrë të pashmangshme ai do ta adhurojë Allahun si një të vetëm dhe vetëm tek Ai do të kërkojë ndihmë dhe mbështetje për ta plotësuar, përkryer dhe vazhduar adhurimin e tij. Dhe nëse arrin në këtë nivel, atëherë ai do të jetë në rrugën e drejtë.  Udhëzimi në rrugën e drejtë ka mënyrat dhe rrugët e përcaktuara për arritjen e tij. I mençuri i zbulon dhe impenjohet maksimalisht për plotësimin dhe realizimin e tyre ashtu sikurse realizon dhe plotëson të gjitha rrugët dhe mjetet për realizimin e çështjeve të kësaj dynjaje. Kështu mund të themi se është e pamundur për një njeri që i mbështetet dikujt tjetër veç Allahut, që të arrijë në rrugën e drejtë. Po kështu edhe ai rob që adhuron Allahun por nuk i mbështetet Atij, nuk mund të jetë në rrugën e drejtë. Në rrugën e drejtë është vetëm ai rob që e pastron adhurimin e tij duke ia përkushtuar vetëm Allahut dhe e pastron mbështetjen dhe kërkimin e ndihmës duke ia kërkuar vetëm Allahut. Profeti ﷺ thotë: “Me të vërtetë, çdo adhurues kalon kohë gjallërie dhe kalon kohë plogështie.”. ndërsa në një transmetim tjetër: “Me të vërtetë, çdo punues kalon kohë gjallërie dhe kalon kohë plogështie.” Thotë Profeti ﷺ në vazhdim të hadithit: “Ai, gjallëria e të cilit është brenda (kufijve të) synetit tim, vërtet është i udhëzuar (në rrugën e drejtë), dhe ai, plogështia e të cilit është brenda (kufijve të) synetit tim, vërtet është i udhëzuar (në rrugën e drejtë). Shumë njerëz i kap ndonjë gjallëri dhe vullnet i fortë, një dëshirë dhe ambicje për tu përkushtuar në adhurime, si leximi dhe mësimi përmendësh i Kur’ânit, në kërkimin e diturisë, në faljen e namazit e adhurimeve gjatë natës, agjërime etj. Por ai nuk është i vëmendshëm për pjesën ue ij-jâke nesteaîn  / dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.”, prandaj edhe e ndërpret punën dhe nuk është i vijueshëm dhe i vazhdueshëm në të. Allahu i madhëruar të lë të punosh sipas ambicjes dhe gjallërisë që të kap, por ti duhet ta kuptosh se je i dobët dhe kurrësesi nuk mund ta plotësosh adhurimin e Allahut pa i kërkuar ndihmën dhe mbështetjen e Tij. Kështu pra fatihanë mund ta ndajmë në dy ose tre pjesë. Pjesa e parë ka të bëjë me realizi-min nga ana e robit e ĥamd-it, thenâi-t dhe temxhid-it. Këto të treja nëse ndodhen në zemër veprojnë tamam si veprimi i preparateve mjekësore e kimike që nëse vendosen në masën dhe cilësinë e duhur, patjetër do të sjellin dhe do të prodhojnë rekasionet përkatëse. Kështu pra nëse këto të treja vendosen dhe kultivohen në zemër, në mënyrë të  pashmangshme, ajo zemër do të fillojë ta adhurojë Allahun si një të vetëm dhe ta veçojë Atë si të Vetmin të cilit i mbështetet dhe i kërkon ndihmë e udhëzim. E thënë ndryshe: Nëse nuk arrin të realizohet veçimi i Zotit në adhurimin përkushtuar ndaj Tij dhe në mbështetjen tek Ai atëherë pa dyshim ka pasur defekt në realizimin e njërës nga ato të trejat. Pra ose nuk egziston fare hamdi në zemrën e robit, ose masa dhe cilësia e këtij hamdi është e cënuar dhe me defekt. Pra mundet që një rob ta lavdërojë Allahun (hamd-in), por ai nuk realizon (thena-in) përlëvdimin dhe (temxhid-in) madhërimin e Tij. Kështu nuk arrin që të ndodhë ‘reaksioni’ i duhur për tu realizuar plotësisht adhurimi i Allahut dhe mbështetja tek Ai.

     Është e pamundur për robin që të përqëndrohet në rrugën e drejtë, pa kuptuar dhe jetuar me Fatihanë. Prandaj Fatihaja është quajtur El shifâ shërim dhe është quajtur El methanij e përsëritshmja. Pse u quajt El methânij e përsëritshmja? Sepse ajo përsëritet dhe duhet të përsërsitet. Zemra ka nevojë të vazhdueshme për përsërsitjen e Fatihasë. Trupi që të funksionojë normalisht dhe të vazhdojë të jetojë ka nevojë mesatarisht për tre vakte ushqim në ditë. Ndërsa zemra që të jetë e shëndetshme, e fortë dhe e qëndrueshme, ka nevojë për 17 vakte ushqim në ditë. Zemra është shumë delikate dhe ka nevojë më të madhe për përkujdes ndaj saj. Zemra është quajtur ķalb e tjetërsueshme, e ndryshueshme, sepse ajo shumë shpejt ndryshon, transformohet dhe kalon nga një gjendje në një gjendje tjetër. Është përmendur se nga shenjat e kjametit është edhe fakti se njeriu do të agojë besimtar dhe do të ngryset qafir, do të ngryset besimtar dhe do të agojë qafir. Pra nga shenjat e kjametit është edhe transformimi dhe ndryshimi i beftë i zemrave. E lusim Allahun me lutjen e Profetiti ﷺ: “Allahum-me jâ muķal-libel ķulûb theb-bit ķulûbenâ alâ dinik. / “O i adhuruari ynë! O transformuesi i zemrave! Përqëndroi zemrat tona në fenë tënde!

     Pra zemra ka nevojë për ushqim dhe ushqimi i zemrës është surja fatiha. Nuk them që ushqimi i zemrës është leximi i fatihasë, pa ditur se çfarë lexon, si një i pa përgjegjshëm që nuk di se çfarë thotë. Jo, pa dyshim. Ushqimi i zemrës është që ta lexosh fatihanë dhe ta kuptosh atë, ta lexosh duke medituar dhe menduar thellë në mesazhin dhe kumtet që ajo përcjell. Ta lexosh atë dhe të arrish të ndiesh kënaqësinë e bashkëbisedimit të afërt me Allahun, Zotin tënd. Në këtë mënyrë fatihaja i ofron zemrës dhe shpirtit një ushqim të mrekullueshëm si dhe një forcë dhe gjallëri për t’u përkushtuar edhe më shumë në adhurimin ndaj Allahut, më mbështetjen e plotë tek Ai, në një mënyrë që asnjë sure tjetër nuk ta ofron, nga të gjitha librat e Allahut.

     Kështu pra Fatihaja përmban në fillim të saj ĥamdin ndaj Allahut dhe nxitjen për plotësimin e tij në masë e cilësi. Pastaj përmend atë që duhet realizuar mes robit dhe Zotit, pastaj përmendet ajo që të pret tek Allahu i madhëruar dhe Krenar.

Dallimet mes hamd-it, med’h-it dhe shukr-it

    El hamdu është të lavdëruarit e Zotit të Lartësuar dhe Krenar, përmes emrave dhe cilësive të Tij të bukura dhe veprave të Tij të mrekullueshme. Ndërsa el shukru ka tjetër përkufizim. El shukru është të mirënjohja shprehur Allahut të Madhëruar kundrejt mirësive dhe bamirësisë që të ka bërë ty. Kështu, duke qenë se Allahu i Lavdëruar të ka bërë mirësi të shumta, ti i shpreh Atij shukr, pra, mirënjohje e falenderim. Ndërsa kur dëshiron t’i thurësh Allahut të Madhëruar hamde, ti e lëvdon Atë duke i shprehur në të njëjtën kohë edhe dashurinë tënde dhe madhërimin për Të. El hamdu, pra, është  (med’ĥu) lëvdimi i shoqëruar me shprehjen e dashurisë e madhërimit, dhe këtë e bën për shkak të faktit se Allahu i Madhëruar të cilin ti e lavdëron, është i plotë në çdo aspekt, është i pastër dhe i dëlirë nga çdo mangësi. Në këtë mënyrë, ti i ke thurur atij hamd. Kështu, hamdi është të lavdëruarit për shkak të emrave dhe cilësive të mrekullueshme, i shoqëruar me ndjenjën e dashurisë për të lavdëruarin dhe madhërimin e Tij.

    Kjo sure ka filluar me fjalën “El hamdu lil-lah” dhe jo me: “El shukru lil-lah, sepse si i sëmuri, ashtu dhe i shëndetshmi, si i fismi, ashtu dhe ai që nuk është i tillë, si i pasuri dhe i varfëri, si i dituri dhe ai që nuk ka dituri, si i zgjuari dhe ai që nuk është i tillë, të gjithë thonë: El hamdu li-lah. Hamdi pra, ka të bëjë me qënien e Atij i cili përlëvdohet dhe i thuren hamde, ka të bëjë me emrat, cilësitë dhe atributet e Tij të lavdishme. Ti i thur hamde Allahut të Lartësuar, për shkak se Ai është i përshkruar me cilësitë, emrat dhe veprat më të përkryera dhe të plota. Kështu hamdi është (med’h) lëvdim i shoqëruar me ndjenjën e dashurisë, madhërimit dhe vlerësimit për atë që ti i thurr hamd. E kemi përsëritur shumë herë që origjina dhe themeli i hamd-it është dashuria. Pra, ndryshimi mes med’hit dhe hamdit është se hamdi është med’h plus dashuri (shprehje e dashurisë për atë që përlëvdohet).

El ĥamdu, el med’ĥu dhe el thenâu.

   Kemi tre terma, që duhet t’i kuptojmë mirë dhe të mësojmë ndryshimin dhe dallimin mes tyre: Ĥamdun, med’ĥun dhe thenâun. Allahu i Madhëruar na ka urdhëruar që ta lavdërojmë Atë me dashuri madhërim e frikë-respekt, sepse Ai e do veten e Tij. Nëse Ai nuk do ta donte Veten e Tij, nuk do të na kishte shpallur libra e as nuk do të dërgonte mes nesh profetë e të dërguar. “El ĥamdu lil-âhi rabil âlemin” është prej gjurmëve të dashurisë së Allahut për Veten e Tij.

  Hamdi përmban med’ĥ lavdërim dhe diçka shtesë. Çdo ĥamd është med’ĥ, por jo çdo med’ĥ është ĥamd. Me fjalë të tjera: med’ĥu (lëvdimi) i përzierë me dashuri përbën atë që quhet ĥamd. Nëse së bashku me med’ĥin (lëvdimin) nuk shprehim dashuri, atëherë nuk kemi të bëjmë me ĥamd.

    Pastaj, nëse ĥamdi përsëritet e përsëritet shumë, atëherë kemi të bëjmë me atë që quhet El thenâ përlëvdim. Këto janë dallimet mes ĥamd-it, med’ĥ-it dhe thenâ-it.

   E kundërta e med’ĥ-it është sharja, fyerja, e cila tregon urrejtjen për të sharin. Çdokush që e shan dhe e fyen dikë, e bën këtë sepse ai e urren atë, ashtu sikurse çdokush që e lavdëron dhe i thur ĥamde dikujt e bën këtë sepse e do atë. Dikush mund të bëjë med’ĥ, pra, të lëvdojë dikë sa për sy e faqe, ose nga frika, por askush nuk mund të thuhet se bën ĥamd për dikë, pa pasur dashuri për atë. Kjo është një çështje shumë e rëndësishme që duhet kuptuar mirë.

Kriteret e dashurisë për diçka.

    Dikush bën pyetjen: Përse e duam diçka apo dikë? Secili le ta pyesë veten e vet nëse do dikë në këtë dynja: Përse e do atë? Cilat janë kriteret për të dashur dikë? Disa njerëz, të cilët dallohen për logjikën, urtësinë dhe diturinë e tyre, shprehin dashuri për ata që kanë cilësi të mira, larg nga cilësitë e këqija. Ky është kriteri i dashurisë për disa njerëz. Një kriter tjetër për disa të tjerë është se ata duan dhe i shprehin dashuri atij i cili u bën atyre mirësi. Kështu, çdokush që të bën mirë ti e do. Një kriter tjetër është bukuria. Pasuria dhe bukuria janë dy cilësi që të gjithë i synojnë dhe i duan. Madje, janë të pakët ata që qëndrojnë përballë këtyre dy cilësive kaq të veçanta.

    Atëherë, nëse shohim këto kritere, të cilat bëjnë që në zemrën e robit të lindë dashuria, le të mendojmë me kujdes dhe të shohim se kush meriton me të vërtetë dashurinë tonë! Allahu i Lartësuar është Ai i cili të krijoi dhe të bëri të ekzistosh kur ti nuk ekzistoje. Është Ai i cili vazhdimisht të bën bamirësi ty. Ai të furnizon me çdo të mirë dhe është Ai që të ka formësuar dhe, me drejtësinë, mëshirën dhe bujarinë e Tij, Ai të ka dhuruar çdo begati. Nëse shohim në aspektin e të qënurit absolut, i plotë dhe i përshkruar me cilësitë dhe atributet më të mira, të plota dhe të shkëlqyera, pa dyshim që Allahu i Lartësuar është më i ploti dhe absoluti në këto aspekte. Kështu, Allahu i Lartësuar është Krijuesi i gjithçkaje dhe gjithçka Ai e ka krijuar me urtësinë më të lartë. Madje dhe vetë Iblisin, Allahu i Lartësuar e ka krijuar për një urtësi dhe qëllim të lartë. Nëse shohim në aspektin e bukurisë, për shkak të një urtësie të lartë, Profeti ﷺ na ka njoftuar se: “Allahu i Lartësuar është i bukur dhe e do të bukurën”.

    Atëherë, duke menduar gjatë dhe qetësisht në këto që u thanë, ai që është i logjikshëm, i urtë dhe i mençur, kurrë nuk mund të dojë diçka më shumë sesa Allahun e Lartësuar, të plotin në të gjitha këto aspekte dhe kritere të të dashurit të diçkaje. Prandaj dhe Fatihaja ka nisur me el hamd, që është paraprirë nga pjesëza el e gjithëpërfshirjes. Pjesëza el nënkupton se me këtë formulim përfshihen pa përjashtim të gjitha llojet e hamdit, pra, të lavdërimit dhe shprehjes së dashurisë, admirimit dhe madhërimit për Allahun e Lartësuar.

    Ndërsa tek fjala lil-lah, pjesëza li është ajo që bën specifikimin e hamdit vetëm për Allahun e Lartësuar. Në këtë mënyrë, fjala jonë “El hamdu lil-lah” do të thotë se të gjitha llojet e hamdit janë të posaçme, të veçanta, të përkushtuara vetëm për Allahun e Lartësuar. Kjo do të thotë që çdo dashuri që lind në zemrën e robit, burimin e saj kryesor duhet ta ketë nga dashuria për Allahun e Lartësuar. Dashuria për gjithcka tjetër duhet të jetë rrjedhojë dhe rezultat i asaj dashurie bazë,  që është dashuria për Allahun e Lartësuar.

    Dashuria për Allahun e Lartësuar është ajo që duhet të mbizotërojë dhe mbulojë çdo lloj dashurie tjetër. Kjo është diçka që ndodhi dhe u realizua me sahabët e Profetit a.s. Në luftën e Bedrit, djali i Ebu Bekrit luftonte në rreshtat e mohuesve dhe përballë tij ndodhej i ati, pra, Ebu Bekri (r.a). I biri i thotë Ebu Bekrit: “O baba, në luftën e Bedrit, kur të pashë në ushtrinë islame, unë u shmanga prej teje, pra, nuk të dola përpara”. Ebu Bekri i tha: “Vallahi, nëse do të shihja, do të kisha vrarë!”. Kështu, dashuria për Allahun kishte mbizotëruar në zemrat e tyre dhe ata ishin zhveshur dhe çliruar tërësisht nga çdo lloj dashurie tjetër. Ata e kuptuan lehtësisht se pjesëza li tek fjala lil-lah domethënë: vetëm për Allahun. Ajo është posaçërim i dashurisë vetëm për Allahun e Lartësuar dhe është tregues se dashuria e Allahut të Lartësuar është mbizotëruese e të gjitha llojeve të tjera të dashurisë.

    Hamdi, i cili është “med’h”, pra, lëvdim plus dashuri, i takon, plotësisht e me të gjitha llojet e tij, vetëm Allahut të Lartësuar dhe është i posaçëm për të. Nëse mund të mendohet se edhe për diçka tjetër veç Allahut mund të thurret një hamd apo mund të shprehet dashuria, kjo duhet të burojë fillimisht nga dashuria për Allahun e Lartësuar, duhet të jetë urdhëruar nga Allahu i Lartësuar dhe duhet të jetë pjesë e kësaj dashurie.

    Besimtari i cili realizon këtë lloj kuptimi të hamdit në zemrën e Tij, pra, duke qenë se dashuria për Allahun e Lartësuar është mbizotëruese e çdo lloj dashurie tjetër, ai ka për të gjetur dhe shijuar ëmbëlsinë e imanit. Profeti ﷺ ka thënë: “Janë tri ndjenja që, nëse dikush i gjen në zemrën e tij, ai vërtet e ka ndjerë ëmbëlsinë e imanit. E para, që Allahu dhe i Dërguari i Tij të jenë më të dashur në zemrën e tij se çdo lloj dashurie tjetër…”. Gjithashtu, në një hadith tjetër Profeti ﷺ ka thënë se, ndër hallkat më të rëndësishme të imanit janë dashuria për hir të Allahut të Lartësuar dhe urrejtja e diçkaje për hir të Tij, të japësh për hir të Allahut të Madhëruar dhe të mos japësh (të privosh) për hir të Tij …”.

   Elifi (E) dhe Lami (L), pra, nyja ‘El’ tek fjala “El ĥamdu lil-lâh” përdoret në arabisht për të treguar gjithëpërfshirje. Sipas këtij kuptimi, të gjitha llojet e format e ĥamdi-t dhe shprehjes së tij i takojnë veçse Allahut të Lartësuar. Në një hadith thuhet: 28. “O Allah, Ty të takon i gjithi ĥamdi, Ty të takon i gjithë mbretërimi e pushteti! Në dorën Tënde është e gjithë e mira dhe tek Ty kthehen të gjitha çështjet!”.

I gjithë hamdi i takon vetëm Allahut të Lartësuar.

  Në fjalët: “El ĥamdu lil-lâh“, pjesëza “el” do të thotë që “të gjitha hamdet, pa përjashtim, i takojnë dhe i përkasin Allahut. Ndërsa në fjalën “lil-lah“, fjala li tregon veçimin e hamdeve veçse për Allahun dhe për askënd tjetër. Pra, kur themi: “El hamdu lil-lah” kuptimi është: “Të gjitha hamdet, pa përjashtim, i takojnë vetëm Allahut, askujt tjetër.  Ndonjëherë, hamdi mund të ndodhë që t’i pëkushtohet edhe disa njerëzve. Për shembull, mund të lëvdosh dikë nga të dashurit e tu për cilësitë e tij të mira dhe nga dashuria që ke për të. Por ky “hamd” që i përkushtohet njeriut është një degëzim apo rrjedhojë e dashurisë, e cila duhet të jetë veçse për hir të Allahut. Edhe nëse duam dikë apo diçka, e duam për hir të Allahut dhe falë dashurisë për Të. Pra, çdo dashuri dhe lavdërim që besimtari shpreh, duhet të burojë nga dashuria dhe lavdërimi bazë, që bëhet për Allahun dhe në emër të Tij.

   Me fjalë të tjera, besimtari i vërtetë nuk mund të jetë munafik. Besimtari synon të gjejë dhe kultivojë në zemrën e tij ëmbëlsinë e imanit. Profeti ﷺ ka thënë: “Janë tre ndjenja të cilat nëse janë tek dikush, ai ka për të shijuar ëmbëlsinë e imanit: “1. Të dojë veçse për hir të Allahut. 2. Të urrejë veçse për hir të Allahut dhe 3. Të urrejë që të kthehet në mosbesim ashtu si e urren që të flaket në zjarr.” Kështu, besimtari mund të urrejë për hir të Allahut vëllanë tij prej gjaku, ndërsa nga ana tjetër do për hir të Allahut një të huaj (jo farefis) për hir të besimit dhe devotshmërisë së tij. Pa dyshim, ky është fryt i fjalës dhe i besimit tek “El hamdu lil-lah!”. Ky është imani i vërtetë. Prandaj edhe Profeti ﷺ ka thënë: “Më e forta dhe e rëndësishmja e hallkave të imanit është të duash dhe të urresh për hir të Allahut, të japësh për hir të Allahut dhe të mos japësh (të privosh) për hir të Allahut”. I gjithë ky është një moral i mrekullueshëm dhe buron nga koncepti: “El hamdu lil-lah“, që do të thotë pra: “I gjithë hamdi (pra, e gjithë lavdia, mirënjohja dhe dashuria) i takon veçse Allahut!”. Kështu, në zemrën e robit adhurues nuk do të gjesh ndonjë dashuri që bie ndesh me dashurinë për Allahun. Dashuria për Allahun duhet të jetë ajo që rrethon e dikton çdo lloj dashurie tjetër.

Përcaktimi i hamdit me rrethanorë kohe dhe vendi në Kur’an

   Meditoni pak me kujdes! Hamdi në disa ajete ka ardhur i përcaktuar me rrethanorë vendi dhe kohe. Për shembull, në suren Rum, ajeti 18, i Lartësuari thotë: “Lavdia i takon vetëm Atij në qiej dhe në tokë, në mbrëmje dhe mëngjes!” .

   Ndërsa në suren Kasas, ajeti 70, Ai thotë: “Ai është Allahu, veç të cilit nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë. Vetëm Atij i takon lavdia në këtë botë dhe në botën tjetër. Vetëm Atij i takon gjykimi dhe tek Ai do të ktheheni”.

   Në suren Sebe’e, Ai thotë: “E gjithë lavdia i takon Allahut, të cilit i takon ç’ka në qiej dhe ç’ka në tokë dhe e gjithë lavdia i takon vetëm Atij në botën tjetër. Ai është i Urti e i Gjithëdituri”. 

    Ndërsa në suren Fatiha, ĥamdi është sjellë i pakufizuar dhe pa ndonjë përcaktues, për të treguar se e gjithë dashuria dhe lavdia i takon Allahut në çdo vend, kohë dhe gjendje. Në të gjitha suret e tjera të Kur’anit, ĥamdi është sjellë i kufizuar dhe i përcaktuar. Sa sure kanë filluar me El Hamd? Janë katër sure, përveç Fatihasë. Në të gjitha këto sure, ĥamdi është sjellë i përcaktuar dhe i lidhur ngushtë me diçka.

    Surja e parë që fillon me ĥamd pas Fatihasë është surja En’âm: “Lavdia e plotë i takon vetëm Allahut, që krijoi qiejt dhe Tokën, vendosi errësirat e dritën. Megjithatë, mohuesit sajojnë zota të tjerë si të barabartë me Zotin e tyre.” Në këtë rast, ĥamdi ka lidhje me Krijimin e qiejve dhe të tokës dhe me vendosjen e erësirave dhe të dritës. Pra, Ai meriton ĥamdet, sepse krijoi qiejt e tokën dhe vendosi erësirat dhe dritën.

    Surja e dytë që fillon me ĥamd është surja Kehf, në të cilën i Lartësuari thotë: “E gjithë lavdia i takon vetëm Allahut i cili i shpalli robit të vet Librin dhe në të nuk lejoi ndonjë kundërthënie”. Në këtë rast, ĥamdi ka lidhje me shpalljen e Librit dhe moslejimin e shtrembërimeve dhe devijimeve në të. Pra, Ai është i lavdëruar dhe meriton ĥamdet, sepse Ai e shpalli Librin dhe nuk lejoi asnjë shtrembërim dhe devijim në të. 

    Surja e tretë që fillon me ĥamd është surja Sebe’, në të cilën i Lartësuari thotë: “E gjithë lavdia i takon Allahut, të cilit i takon ç’ka në qiej dhe ç’ka në tokë dhe e gjithë lavdia i takon vetëm Atij në botën tjetër. Ai është i Urti e i Gjithëdituri”. Në këtë rast, ĥamdi ka lidhje me pushtetin dhe mbretërimin e tij në qiej dhe në tokë. Pra, Allahu është i lavdëruar dhe meriton ĥamdet, sepse Ai është Sunduesi, Mbretëruesi dhe Pronari i qiejve dhe i tokës. Atij i takon pushteti në qiej dhe në tokë.

    Surja e katërt që fillon me ĥamd është surja Fatir, në të cilën i Lartësuari thotë: “E gjithë lavdia i qoftë Allahut, Krijuesit të qiejve e tokës (pa shembull të mëparshëm), i cili i ka bërë melekët të dërguar me nga dy, tre dhe katër palë krahë. Ai shton në krijim çfarë të dojë. Me të vërtetë, Allahu është i plotpushtetshëm për gjithçka”. Në këtë rast, ĥamdi ka lidhje me shpikjen dhe krijimin pa asnjë shembull të mëparshëm të qiejve dhe të tokës dhe me krijimin e melekëve me dy, tre dhe katër palë krahë. Ai është i lavdëruar dhe meriton ĥamdet, sepse Ai është Fatiru (Krijuesi, shpikësi) i qiejve dhe i tokës. Ai i shpiku dhe i krijoi ato pa asnjë shembull të mëparshëm. Ai i krijoi melekët me dy, tre dhe katër palë krahë. Ndërsa në suren Fatiha nuk është përmendur ndonjë shkak i veçantë për ĥamdin, në mënyrë që të gjitha llojet e ĥamdit, në të gjitha rastet, dhe prej çdo krijese, t’i përkushtohen vetëm Allahut të Madhërishëm.

Rastet e këshilluara të përdorimit të hamdit

  Hamdi është këshilluar dhe porositur për t’u përdorur në çdo çast, sepse robi jeton mes mirësive të dhuruara nga Zoti i Tij. Por në disa raste ai është këshilluar në mënyrë të veçantë dhe më të përforcuar. Ndër këto raste mund të përmendim:

1. Pas përfundimit të ushqimit dhe pijes. Profeti ka thënë: “Me të vërtetë, Allahu kënaqet shumë nga robi i Tij kur ai ha një ushqim dhe i thur lavde Atij, kur pi diçka dhe i thur lavde Atij.” (Muslimi).
2. Lavdërimi përgjatë namazit dhe sidomos pas ngritjes nga rukuja, duke thënë: “Rab-benâ ue lekel ĥamdu, ĥamden kethiran, taj-jiben, mubâreken fih! Mil’es-semâuâti, ue mil’el erdi, ue mil’e mâ bejnehumâ, ue mil’e mâ shi’te min shej’in bea’d. Ehluth-thenâi uel mexhd. Eĥak-ka mâ kâlehul abdu ue kul-lunâ leke abd: Allahumme lâ mânia limâ ea’tajte ue lâ mu’tije limâ menea’te. Ue lâ jenfeu dhel xhed-di minkel xhed-du! (Zoti ynë! Ty të takon lavdia. Ty të përkasin lavdet e shumta, plot mirësi dhe begati! Le të mbushen plot me lavdinë tënde qiejt, toka, gjithçka mes tyre dhe gjithçka pas tyre aq sa ti dëshiron! Ti je i meritueshëm për çdo lavd e madhështi! Fjala më e vërtetë që ka thënë ndonjëherë robi, – dhe ne të gjithë jemi robërit e Tu: “O i Adhuruari im! Nuk ka pengues të asaj që Ti e ke dhuruar dhe nuk ka dhurues të asaj që Ti e ke ndaluar. Askujt nuk i vlen përpara teje pushteti e madhështia!)
3. Lavdërimi në fillim të fjalimeve, shkrimit të librave, nënshkrimit të aktmarrëveshjeve, martesës, etj.
4. Kur të ndodh e të dhurohet ndonjë mirësi apo kur shpëton nga ndonjë vështirësi e fatkeqësi, qofshin ato në lidhje me ty, me të afërmit, miqtë apo gjithë muslimanët.
5. Lavdërimi gjatë teshtitjes duke thënë: el ĥamdu lil-lâh. Teshtitja është një mirësi e madhe nga Allahu i Madhëruar, nëpërmjet së cilës dalin jashtë shumë mikrobe të bllokuara në kokë dhe hundë. Nëse ato qëndrojnë në trup, mund të sjellin shumë dëme për njeriun. Profeti ka thënë: “Kur teshtini, thoni: El ĥamdu lil-âh” (Buhari).
6. Lavdërimi kur shohim ndonjë të sprovuar me sëmundje e fatkeqësi. Profeti ka thënë: “Ai që sheh një të sprovuar dhe thotë: “El hamdu lil-lahil-ledhi âfâni mim-mabtelâhu bihi, ue fad-daleni alâ kethirin mim-ma halekahu tefdila.  (Hamdi i përket vetëm Allahut, i cili më ruajti mua nga ajo me çka e sprovoi atë, dhe më dalloi e veçoi mua mbi shumë krijesa që krijoi, me mirësi të shumta!”, edhe nëse ai goditet me të njëjtën sprovë si i pari, Allahu ka për ta shëruar”. (Tirmidhiu)
7. Muslimani e lavdëron Zotin e tij në të gjitha gjendjet, në mirësi e fatkeqësi. “Profeti, kur i ndodhte diçka e dashur dhe e pëlqyeshme, thoshte: El ĥamdu lil-lâhil-ledhi bi ni’metihi tetim-mus-sâliĥât! – I lavdëruar është Allahu, me bujarinë e të cilit plotësohen e realizohen të gjitha mirësitë.” Ndërsa kur i ndodhte diçka e pakënaqshme, Profeti thoshte: “El ĥamdu lillâhi alâ kul-li ĥâl – Lavdërimi i përket vetëm Allahut për çdo gjendje” (Ibn Maxheh)
8. Para gjumit thotë: 33 herë el ĥamdu lil-lâh. (Buhariu)
9. Kur zgjohet nga gjumi, thotë: “El ĥamdu lil-lâhil-ledhi aĥjânâ bea’de mâ emâtenâ ue ilejhin-nushûr” (Lavdia dhe mirënjohja e plotë i takojnë vetëm Allahut, i cili na ngjalli pasi na vdiq dhe tek Ai është tubimi.) Gjithashtu: “El hamdu lil-lâhil-ledhi âfânî fî xhesedî ue red-de ilej-je rûhî ue edhine lî bi dhikrih.” (Lavdia dhe mirënjohja e plotë i takojnë vetëm Allahut, i cili më ruajti shëndetin e trupit tim, ma ktheu mua shpirtin tim dhe më lejoi e mundësoi mua që ta përkujtoj Atë!)
10. Në mëngjes dhe në mbrëmje thuhet: Allahumme mâ asbaĥa (emsâ) bije min-ni’metin eu bi eĥadin min halkike fe minke uaĥdeke lâ sherike lek fe lekel ĥamdu ue lekesh-shukru!” (O i Adhuruari im! Nuk agon (ngryset) mbi mua ndonjë mirësi dhe as mbi ndonjë prej krijesave të Tua, që të mos jetë prej Teje. Ti je i vetmi dhurues dhe i pashoq, prandaj vetëm Ty të takon lavdia dhe vetëm Ty të takon çdo mirënjohje!) [Ebu Daudi].
11. Pas çdo namazi farz, thotë 33 herë: El ĥamdu lil-lâh.
12. Pas përfundimit të një mexhlisi, thuhet: Subĥânekell-llâhum-me ue bi ĥamdike ue eshhedu en lâ ilâhe il-lâ ente estagfiruke ue etûbu ilejke!” (I lartësuar dhe larg çdo të mete je, o Zoti im, në lavdinë Tënde! Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë veç teje. Ty të kërkoj falje dhe tek ti kthehem i penduar!) [Ebu Daudi].
13. Kur hipën në mjetin e udhëtimit, thuhet: “Subĥânel-ledhi seh-hara lenâ hâdhâ ue mâ kun-nâ lehû mukrinin. Ue in-nâ ilâ rab-binâ le munkalibûn. el ĥamdu lil-lâh, el ĥamdu lil-lâh, el ĥamdu lil-lâh. All-llâhu ekber, All-llâhu ekber, All-llâhu ekber! Subĥânekell-llâhum-me in-ni dhalemtu nefsi fagfir li fe in-nehû lâ jagfirudh-dhunûbe il-lâ ente!” (I lavdëruar qoftë Ai që i nënshtroi këto për ne, sepse ne nuk do të kishim mundësi ta bënim këtë! Ne me siguri te Zoti ynë do të kthehemi! I lavdëruar është Allahu! I lavdëruar është Allahu! I lavdëruar është Allahu! Allahu ëhtë më i madhi! Allahu ëhtë më i madhi! Allahu është më i madhi! I lartësuar dhe larg çdo të mete je, o Zoti im! Unë vërtet i bëra padrejtësi vetes sime, prandaj më fal mua! Askush veç Teje nuk i fal gjynahet e mia!). (Ebu Daudi)

Hamdi mundëson një energji dhe fuqi të madhe.

 Hamdi ka të fshehta të habitshme. Ai i jep robit fuqi të madhe. Për këtë veçori tregojnë dy hadithe.

1. Ky hadith është më i mirë sesa një thesar. E fshehta e fuqisë, optimizmit dhe gjallërisë së robit, qoftë edhe kur bëhet fjalë për çështjet e dynjasë, tregohet në këtë hadith. Aliu r.a. ishte i varfër, por shumë bujar. Ai ftonte shumë njerëz në shtëpinë e tij dhe i nderonte e gostiste. Fatimja, gruaja e tij, ankohej nga lodhja e madhe për të përballuar angazhimet e shumta të të shoqit. Ajo i foli të shoqit, Aliut, që ai t’i kërkonte babait të saj (Profetit a.s) një shërbëtore. Profeti ﷺ e donte shumë Fatimen, por megjithatë nuk i dha të bijës shërbëtore. Ai i ofroi asaj diçka më të mirë se ajo që kërkoi, duke ia plotësuar tërësisht kërkesën dhe nevojat e saj. Ai i tha: “O bija ime! Kur të biesh në shtrat për gjumë, atëherë bëji hamd Allahut (El ĥamdulil-lâh) 33 herë, bëj tesbih (Subĥânallâh) 33 herë dhe bëj tekbir (Allahu ekber) 34 herë!” Në lidhje me këtë hadith, Shejhu i Islamit Ibn Tejmije ka thënë: “Nuk ka dyshim, se Profeti ﷺ e udhëzoi atë në diçka, që do t’i mjaftonte përkundrejt zotërimit të një shërbëtoreje. Këto fjalë para gjumit i japin njeriut forcë e gjallëri gjatë ditës në një formë e masë të tillë, që askush nuk mund ta arrijë me forcat e veta. Provojeni, se do të ndjeni ndikimin e saj. Jini të kujdesshëm dhe sistematikë me këto dua të përditshme, e do të shihni që do të fitoni një fuqi dhe gjallëri, që vetëm Zoti e di.”
2. Në hadithin që ndodhet tek Tirmidhiu dhe Ibn Maxheh, të cilin e përcjell Enesi, Profeti (a.s) thotë: “Ai që sheh një të sprovuar (me një sëmundje) dhe thotë: “El hamdu lil-lahil-ledhi âfâni mim-mabtelâhu bihi, ue fad-daleni alâ kethirin mim-men halekahu tefdila.” (Falënderimi i qoftë vetëm Allahut, i Cili më ka ruajtur nga ajo me çka ka sprovuar atë, dhe më dalloi e veçoi mua mbi shumë krijesa, me mirësi të shumta”, – edhe nëse ai goditet me të njëjtën sprovë si ai, Allahu ka për ta shëruar”. Pra, çdo sëmundje me të cilën ai do të sprovohet, nëse sheh një të sprovuar me të dhe thotë këto fjalë, ai ka për t’u shëruar, sado i pamundur të duket shërimi. Nëse sheh, për shembull, një person të sëmurë, qoftë edhe me kancer, dhe thua këto fjalë, edhe nëse sëmundja të kap, Allahu i Lartësuar ka për të të shëruar. Kjo është e fshehtë e Allahut të Lartësuar, për të cilën na ka njoftuar në Shpalljen e udhëzimin që i dha Profetit ﷺ. Kjo dua mban të fshehta të çuditshme.

Disa hadithe e fjalë rreth vlerës së hamdit

• Profeti a.s. ka thënë: “Dhikri më i mirë është: Lâ ilâhe il-lall-llâh!”, ndërsa duaja më e mirë është: El ĥamdu lil-lâh”
• Është transmetuar saktësisht se Profeti ﷺ ka thënë: “Më e mira fjalë që kam thënë unë dhe profetët para meje është: “Lâ ilâhe il-lall-llâhu uahdehû lâ sherîke leh. Lehul mulku ue lehul hamdu ue hue alâ kul-li shej’in kadir!” (Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë veç Allahut. Ai është i vetmi i adhuruar dhe nuk ka ortak me Të. Atij i takon sundimi dhe pushteti absolut dhe vetëm Atij i takon lavdija dhe mirënjohja. Ai për gjithçka është i plotpushtetshëm.) Kështu, fjala më e mirë është ajo që bashkon dhikrin më të mirë dhe duanë më të mirë. Nëse me një fjalë përmbledh këto dy mirësi, ajo është më e mira fjalë.
• Ashtu sikurse Kur’ani fillon me hamd, ashtu edhe Profeti ynë u dallua tek Zoti me veçori mbi të gjithë profetët me atë që quhet Mekâmul Mahmûd, që është grada e hamdit, pra, e lavdisë dhe lavdërimit.
• Njerëzit (besimtarët) do të grumbullohen Ditën e Gjykimit nën flamurin e tij të hamdit (lavdërimit të Zotit).
• Të parët që do të hynë në Xhenet do të jenë umeti i Muhamedit ﷺ, dhe të parët që do të hyjnë në Xhenet prej umetit të Muhamedit do të jenë ata që thurin më së shumti lavde për Allahun, sikurse është transmetuar saktësisht nga Profeti ﷺ.
• Hamdi  është nga ato gjëra që Allahu i do dhe kënaqet me të. Profeti a.s. i ka thënë njërit prej shokëve të tij: “Me të vërtetë Zoti yt e do ĥamdin”. 
• Allahu i Madhëruar dhe Bujar të jep mirësi të shumta e të njëpasnjëshme dhe dëshiron që ti të kënaqesh me mirësitë e Tij, por nuk kënaqet që ti të jesh i pakujdesshëm dhe i shkujdesur. Përkundrazi, Ai dëshiron që ti të jesh kujtues i mirësive të Tij dhe lavdërues e mirënjohës për to duke i thurur hamde Atij. Madje, në një hadith Profeti ﷺ thotë: “Kur Allahu e begaton robin e Tij me ndonjë mirësi dhe ai thotë “El ĥamdu lil-lâh”, pa dyshim, ajo (inspirimi i hamdit) që Ai i dhuroi (robit) është më e mirë se ajo që ai (robi) merr (mirësia për të cilën ai falenderoi).”
• Një nga shenjat e Kijametit është edhe shtimi i ushqimit dhe përmendja e pakët e Zotit në të. (Nuk thuhet as në fillim bismilah dhe as në fund el hamdu lil-lah.)
• Në Sahihun e Muslimit shënohet hadithi se Profeti ﷺ ka thënë: “Allahu i Madhëruar, me të vërtetë kënaqet nga robi i Tij, i cili kur ha ndonjë kafshatë, thur hamde për të, dhe kur pi ndonjë gllënjkë ujë, thur hamde për të.”  Allahu kënaqet prej teje kur ti ha dhe i thur lavde, kur pi dhe i thur lavde, duke thënë El hamdu lil-lah.
• Madje në Xhamiun e Tirmidhiut është hadithi se Profeti ﷺ ka thënë: “Ai që ha një ushqim dhe thotë: El ĥamdu lil-lâhil-ledhi at’amenihi ue sekânihi min gajri ĥaulin min-ni ue lâ ku-ueh” (Lavdia i qoftë Allahut, i cili më dha të ha dhe të pi, pa fuqi nga ana ime dhe pa lodhje!), Allahu ka për t’ia falur gjynahet që shkuan.” Subhanallah! Ti, pasi kënaqesh me mirësitë e Allahut dhe e lavdëron Atë duke i thurur hamde, Ai t’i fal gjynahet e shkuara! Kështu, hamdi ka një gradë dhe rëndësi shumë shumë të madhe tek Allahu i Madhëruar.
• Në Sunenin e Ibn Maxhes është hadithi se nëse robi thotë: ‘El ĥamdu lil-lâh”, një melek ngjitet tek Allahu dhe thotë: “O Zot! Robi yt, filani thuri hamde për Ty!” Allahu i Madhëruar thotë: “Shkruajani robit Tim atë që tha, dhe jam Unë Ai që do ta shpërblej për këtë në Ditën e Gjykimit.” Asnjë melek i afërt apo profet i dërguar nuk e di realisht shpërblimin e hamdit se si do të jetë. Atë e di vetëm Allahu.
• Hamdi mes fjalëve është si agjërimi mes veprave. Sa bukur është që robi të jetë lavdërues i Zotit! Profeti na ka mësuar se ne jemi të urdhëruar që t’i shprehim mirënjohjen çdokujt që na bën mirë: “Ai që nuk falenderon dhe nuk tregon mirënjohje ndaj njerëzve, nuk është mirënjohës as ndaj Allahut.” Kështu, nëse dikush të bën një të mirë, atëherë është detyrë e jotja që të shprehësh mirënjohjen ndaj tij. Mirënjohja ndaj atij që të ka bërë mirë shprehet me shumë mënyra, por e pakta që mund të bëjë robi është lutja për të. Prandaj Hakim Ebu Abdilah el Nejsaburi, autori i ‘Mustedrak’, gjithmonë thoshte: “Është turp i madh për këdo që merr diturinë tonë dhe nuk lutet për ne!” Mirënjohja është një vlerë madhështore, për të cilën Kur’ani ka treguar që në ajetin e parë të tij, ku na urdhëron të themi: “El ĥamdu lil-lâhi rabil âlemin”.

***

• Rabil alemin – “Zotit të botëve”- Domethënë, Ai është Kujdestari (Er-Rabb), që kujdeset për të gjitha botët (âlemîne), fillimisht duke i krijuar vetë ato, pastaj duke u krijuar atyre të gjitha kushtet e nevojshme për ekzistencën e tyre. Ai përkujdeset duke i furnizuar ato me mirësi të mëdha, të cilat, nëse nuk do të ishin, këto botë nuk do të mund të ekzistonin fillimisht, apo të vazhdonin ekzistencën (pas krijimit). Nuk ka asnjë mirësi që burimin të mos e ketë prej Allahut. Ndërsa Ibnu Kethiri thotë: El Rab është Pronari, rregulluesi e administruesi i gjithësisë. Emërtimi “El Rab” me pjesëzën “El” përpara lejohet veçse për Allahun, ndërsa pa nyjen “El” mund të përdoret nëse vjen në formën pronë-pronar, p.sh. “rabul bejt” – “ i zoti i shtëpisë”.

Kuptimi i fjalës El Rab:

    El Rabb vjen me katër kuptime. Dy kuptime kanë lidhje me Qenien e Allahut të Madhëruar dhe Veten e Tij, ndërsa dy të tjerat kanë lidhje me veprat e Tij. Dy kuptimet që kanë lidhje me Qenien e Allahut të Madhëruar janë:

• El mulk. Pra, El Rab do të thotë El Malik – Pronari, Sunduesi. Allahu i Lartësuar thotë: “Lil-lâhi mâ fis-semâuâti uel erd”, domethënë: “Të Allahut janë gjithë çka në qiej dhe në tokë”. Gjithashtu thotë: “Lil-lâhi mulkus-semâuâti uel erd”, domethënë: “Allahut i takon pushteti dhe mbretërimi në qiej dhe në tokë”. Gjithçka në qiej dhe në tokë janë dhe i përkasin Allahut të Lartësuar, janë nën pronësinë dhe sundimin e Tij.
  • El sejjid. El Rab është Es-sejidu el mutâu, pra, është Zotëria të cilit duhet t’i binden të gjithë. Ai është i ploti në të qenurit Zot e Sundues. Arabët e quajnë Rab atë që është es-sejid, pra, zotëri. Në suren Jusuf, Allahu i Lartësuar thotë: “O shokët e mi të burgut! Njëri prej jush do t’i japë të pijë verë zotëriut të vet, ndërsa tjetri do të kryqëzohet dhe shpezët do të hanë nga koka e tij. Çështja për të cilën kërkuat shpjegim, ka marrë fund. Atij, për të cilin besonte se është i shpëtuar, i tha: “Më kujto mua te zotëriu yt”. Po djalli e bëri të harrojë që ta kujtojë te zotëriu i tij, e për këtë mbeti në burg disa vjet.” Në të gjitha këto raste fjala rab do të thotë ‘zotëri’.

    Çfarë kuptimi ka fjala jonë në suren Ihlas: “Allahus-Samed”. Es–samedu është Es-sejidu, të cilit i bindet dhe i nënshtrohet gjithçka dhe tek i cili ngrihen dhe parashtrohen të gjitha çështjet. Prandaj të gjitha çështjet e tua parashtroja dhe kërkoja veçse Atij që është Es–sejid, pra, i ploti në zotërimin dhe sundimin e Tij. Parashtrimi dhe kërkesa e një çështjeje që askush veç Allahut nuk ka fuqinë për ta realizuar, te dikush tjetër, konsiderohet idhujtari ndaj Allahut të Lartësuar. Nëse ia kërkon dikujt tjetër veç Allahut, atëherë ti nuk e ke kuptuar se Allahu është Es-Sejid. Ajo që kërkohet është mbështetje e plotë tek Allahu, por edhe kryerja e çdo sebepi njerëzor, që është në mundësinë e njeriut. Pra, nuk duhet të gabojmë në këto dy drejtime. Nuk duhet të bazohemi krejtësisht në ndërmarrjen e masave dhe sebepeve njerëzore, por edhe lënia tërësisht e shkaqeve është e gabuar. Mbështetja e plotë në shkaqet e krijuara është kufër, ndërsa lënia e tyre tërësisht është marrëzi. Dy kuptimet që kanë lidhje me veprat e Allahut të Madhëruar janë: et-tedbiru dhe et-terbijetu.

1.  Et-tedbiru është përkujdesja, rregullimi, administrimi. Allahu është El Mudebbiru – Kujdestari Rregulluesi, Administruesi. Ai përkujdeset dhe rregullon çështjet e krijesave të Tij. Ai u bën atyre bamirësi dhe i trajton me përkujdesin e mëshirën e Tij.
2. Et-terbijetu është edukimi. Allahu është El Murabbi – Edukuesi, Furnizuesi e Ruajtësi. Kështu, Allahu i Madhëruar është Krijuesi, Sunduesi, Rregulluesi dhe Edukuesi i krijesave të Tij.

   Por çfarë rrjedh nga kjo? Ai që ka këto cilësi është i vetmi që meriton të adhurohet. Allahu është Zoti i botëve, Atij i takon pushteti zotërimi, përkujdesja dhe rregullimi i çështjeve të krijesave të Tij. Por këtu është diçka që duhet të kuptohet mirë. Përkujdesja, edukimi dhe rregullimi që Ai u ofron krijesave ka lidhje shumë të ngushtë me përkushtimin e tyre për ta pranuar dhe reaguar korrektësisht, në lidhje me këtë përkujdesje dhe edukim. Ai ka lidhje të ngushtë me përkushtimin e krijesave kundrejt Allahut, Zotit të botëve. Është e vërtetë që Allahu i Lartësuar përkujdeset dhe regullon çështjet e të gjitha krijesave, me një nivel të caktuar përkujdesjeje dhe rregullimi, mohues apo besimtarë, punëmirë apo punëkëqij qofshin ata. Por përkujdesja dhe rregullimi që Ai u ofron të dashurve të Tij, të cilët janë nënshtruar për ta adhuruar si një të vetëm, është diçka tjetër.

    Disa njerëz i shtojnë punët e mira dhe adhurimet ndaj Zotit, ashtu si Ai ka porositur. Çdo e mirë që ata punojnë i çon dhe i ndihmon ata për të kaluar në një tjetër punë të mirë. Kështu vazhdojnë ata, derisa rrethi i punëve të mira që ata bëjnë zgjerohet. Profeti ﷺ ka thënë: “Ruaje (përgjegjësinë dhe detyrat për) Zotin, të të ruajë!”. Pas kësaj, ti je i ruajtur me mbrojtjen, përkujdesjen dhe mbështetjen e Zotit tënd. Kështu, disa njerëz, nëse do të përpiqeshin të mos i binden Allahut, nuk do të mundeshin, ndërsa disa të tjerë, nëse do të përpiqeshin për t’iu bindur Allahut nuk do të mundeshin. Të dyja grupet hyjnë dhe i nënshtrohen përkujdesit dhe edukimit që Zoti ofron. Në varësi të përkushtimit të krijesave është edhe lloji i përkujdesjes, rregullimit dhe edukimit që Allahu i Madhëruar u ofron atyre. Përkujdesja e Allahut të Lavdëruar për krijesat e Tij është dy llojesh:

1. Përkujdesje e përgjithshme.
2. Përkujdesje e posaçme.

    Përkujdesja e përgjithshme konsiston në krijimin e qenieve dhe të furnizimit të tyre, si edhe në udhëzimin e tyre tek ato gjëra të dobishme, nëpërmjet të cilave rregullohet vazhdimësia e tyre në këtë jetë. Ndërsa përkujdesja e posaçme e Allahut, sikurse e ka edhe emrin, është specifike vetëm për të zgjedhurit dhe për të dashurit e Tij. Ai përkujdeset që t’i edukojë dhe t’i brumosë ata me iman (besim), u jep sukses që ta arrijnë imanin dhe gjithmonë synon që t’ua përsosë atë. Allahu përkujdeset, gjithashtu, që ngaherë të mbajë larg çdo gjë që qëndron si pengesë mes këtyre njerëzve dhe imanit. Me fjalë të tjera, kjo është përkujdesja që synon suksesin në arritjen e çdo të mire dhe në largimin nga çdo e keqe.

    Ndoshta është pikërisht kjo arsyeja e fshehtë, që shumica e lutjeve të profetëve drejtuar Allahut të Lartësuar, është bërë duke përmendur emrin e Tij Rabb, sepse të gjitha kërkesat e tyre kanë të bëjnë me përkujdesjen e Tij të posaçme. Nga sa u tha më sipër, kuptohet që fjala e Allahut “Rabbil âlemîne” (Zoti i botëve), vërteton faktin që Allahu i Lartësuar është Unik e Absolut në aspektin e krijimit, administrimit dhe bamirësisë ndaj krijesave të Tij. Ai është Unik e Absolut në panevojshmërinë e Tij ndaj të tjerëve, ndërkohë që të tjerët janë pafundësisht të varfër dhe nevojtarë për mëshirën e Tij, në çdo aspekt e këndvështrim.

    Kështu pra, edukimi dhe përkujdesja ndaj krijesave nuk është e njëjtë. Profeti ﷺ ka thënë: “Ruaje (përgjegjësinë dhe detyrat për) Zotin, të të ruajë! Ruaje (përgjegjësinë dhe detyrat për) Zotin, që ta gjesh Atë para teje! Njihe Allahun në kohë begatie e mirësie, që Ai të të njohë në kohë vështirësie dhe shtrëngimi.” Allahu i Madhëruar i edukon dhe rregullon gjendjen e njerëzve. Ai e bën këtë duke i bërë të ndiejnë dhe të jenë të sigurt se ata janë nevojtarë për Të dhe të varur prej Tij në çdo aspekt. Profeti ﷺ ka thënë: “Çudi me çështjen e besimtarit! Të gjitha gjendjet e tij janë mirësi. Nëse e mbulon mirësia dhe begatia ai falenderon dhe tregon mirënjohje dhe kjo është e mirë për të. Nëse atë e godet fatkeqësia, ai bën durim dhe kjo është e mirë për të. Por kjo nuk i ofrohet askujt tjetër veç besimtarit.”. Besimtari është i kënaqur me Allahun. Në Xhamiun e Tirmidhiut është hadithi: “Ai që kënaqet (me Allahun), kënaqësia do t’i jepet. Ndërsa ai që zemërohet e tregon pakënaqësi (me Allahun), pakënaqësia dhe zemërimi do t’i jepet.” Një gjë është e padiskutueshme dhe e sigurt: Përkujdesja e Zotit dhe edukimi e përmirësimi që Ai u ofron njerëzve është i vazhdueshëm dhe jepet me urtësi të madhe.

   Besimtari kënaqet dhe përjeton kënaqësi të madhe duke iu bindur Allahut dhe në adhurimet përkushtuar Atij. Ai e shijon dhe përjeton kënaqësi në çdo çast që kalon, duke bërë durim thjesht dhe vetëm në emër të adhurimit të Zotit të tij. Ndërsa i pabinduri e mohuesi, i cili nuk e di dhe nuk e kupton që Allahu i Madhëruar është rregulluesi edukuesi dhe Ai që ofron përkujdesjen dhe përmirësimin e gjendjes së robve, është ashtu sikurse e ka përshkruar i Madhëruari: “Ka prej njerëzve nga ata që e adhurojnë Allahun luhatshëm. Nëse u vjen ndonjë e mirë ata qetësohen me të. Por nëse u vjen ndonjë sprovë, ata kthehen në fytyrën e vet të vërtetë dhe e humbasin edhe dynjanë, edhe ahiretin. Kjo është humbja e qartë.” [Haxh 11].

   Nëse besimtari sprovohet me ndonjë fatkeqësi, ngushtim apo vështirësi, ai vazhdon të jetë i kënaqur me Zotin e tij dhe përcaktimet e Tij të urta. Ai e di mirë se është Allahu që rregullon çështjet e krijesave, përkujdeset dhe i edukon robtë e Tij me formën më të mirë. Nëse robi sëmuret ose sprovohet në pasurinë e tij, të dashurit e tij apo në veten e vet, ai e kupton mirë faktin se Allahu është Rab, pra, Zoti, i Pushtetshmi, është Es-Sejidu, domethënë, Zotëria që ka në dorë të gjitha çështjet, është El Maliku – Pronari dhe Sunduesi i gjithçkaje, është El Mudebbiru – Kujdestari dhe Rregulluesi i çështjeve të njerëzve, është El Murabbi – Edukatori i robve të Tij, përmirësuesi i gjendjes së tyre.  Atëherë e kupton mirë faktin se Allahut i takon të bëjë gjithçka që Ai dëshiron, për shkak se Ai është i plotë në zotërimin dhe pushtetin e Tij; Ai nuk pyetet për atë që bën, por krijesat do të pyeten.

    Për përkujdesjen, edukimin, administrimin dhe rregullimin e çështjeve të krijesave, Allahu i Madhëruar ka vendosur rregulla të mrekullueshme dhe të urta. Ai përkujdeset për ta dhe rregullon çështjet e tyre me Sheriatin që ka vendosur për ta, por edhe me kaderin e Tij të urtë dhe të pacenueshëm. Kaderi i Tij nuk mund të mposhtet dhe të cenohet, ndërsa në çështjen e zbatimit ose jo të Sheriatit të Tij i ka lënë robërit të lirë që të bëjnë zgjedhjen e tyre. Dhe pikërisht këtu sprovohen krijesat. I Madhëruari i sprovon krijesat me kader-in dhe kada-në e Tij. Por nga ana tjetër, Ai i edukon dhe i udhëzon krijesat që të rregullojnë çështjet e tyre përmes Sheriatit të Tij. Përmes Sheriatit, Ai urdhëron e ndalon, pastaj i lë robtë të lirë që të bëjnë zgjedhjen e tyre. E gjitha kjo është pjesë e tedbirit dhe terbijes së Allahut të Madhëruar.

     Për të shpjeguar lidhjen e ngushtë mes kaderit dhe Sheriatit si dhe terbijes dhe tedbirit që Allahu ofron për njerëzit, le të sjellim një shembull që ka lidhje me pasurinë dhe pronësinë. Allahu i Madhëruar e ka pajisur njeriun me instinkte. Prej instinkteve të njeriut është dëshira për të pasur e poseduar prona. Njeriu e do pronën. Madje edhe një foshnjë, nëse i jep diçka në dorë, kur do që t’ia heqësh nga dora, e shtrëngon dhe nuk të lejon t’ia marrësh. Prandaj i Madhëruari e përshkruan njeriun duke thënë: “Madje, ju e doni pasurinë me një dashuri të madhe” [Fexhr]. Ndërsa Profeti ﷺ ka thënë: “Sprova e umetit tim është pasuria”. Pasuria është fitne, qoftë kur është e pakët, qoftë kur është e shumtë. I varfëri është në sprovë, por edhe i pasuri është në sprovë. Kështu, Allahu i Madhëruar e krijoi dhe e përcaktoi që ne ta kemi këtë instinkt. Madje, brenda nesh gjendet ajo që quhet koprraci. Allahu thotë: “Ai që është ruajtur nga koprracia e vetes së tij, me të vërtetë ka fituar.” Çdo krijesë ka brenda vetes koprraci. Ndërsa Allahu e ka treguar se shpëtimi është i lidhur me ruajtjen nga koprracia. Allahu vërtet ka krijuar tek ne koprraci dhe e ka përcaktuar me kader-in e Tij, por në të njëjtën kohë na edukon dhe na fton që të rregullojmë çështjent tona përmes Sheriatit të Tij, duke thënë: “Ai që është ruajtur nga koprracia e vetes së tij, me të vërtetë ka fituar.”

    Kështu, fakti që Allahu është Rab, Malik, Sejjid, Mudebbir dhe Murabbi, shfaqet qartë dhe në një lidhje shumë të ngushtë mes kaderit dhe Sheriatit të Tij. Përmes Sheriatit të Tij, Ai na edukon dhe përkujdeset që të rregullojë çështjet tona. Këtë Ai e bën shkallë-shkallë, plot urtësi, mëshirë dhe butësi, sepse terbijeti i Tij është i mrekullueshëm dhe lehtësisht i pranueshëm.

    Mendohu pak në këto ajete. “Allahut i takon pushteti i qiejve dhe i tokës.” . Ai i njofton krijesat se çdo gjë që ata e zotërojnë në këtë dynja, do të vijë dita që ata të largohen dhe çdo gjë, tek Allahu do të kthehet: “Allahut i mbetet gjitçka në qiej dhe në tokë”. Por nga ana tjetër, për të na edukuar dhe përmirësuar, na thotë: “Gjithçka që ju shpenzoni, ajo është e juaja.” Ose: “Faleni me rregull namazin, jepni zekatin dhe jepni për hir të Allahut hua të mirë! Çfarëdo të mire të përgatisni për veten tuaj, atë do ta gjeni tek Allahu më të mirë dhe më të shpërblyer! Kërkoni falje prej Allahut, se, pa dyshim, Allahu është Falës i Madh e Mëshirëplotë!” [Muzemil 20], ose: “S’ka dyshim se atyre që japin sadaka dhe që i japin Allahut një hua të mirë, atyre do t’u shumëfishohet ajo dhe do të marrin shpërblim të madh. Ata që besojnë Allahun dhe të Dërguarin e Tij, të sinqertët dhe dëshmorët, ata kanë te Zoti i tyre shpërblimin dhe dritën e vet, ndërsa ata që e mohojnë shenjat Tona janë banorë të Xhahimit. Dijeni se jeta e kësaj bote është veçse një lojë, kalim kohe në argëtim, stoli e krenari mes jush dhe përpjekje në shtimin e pasurisë dhe të fëmijëve. Ajo i ngjan atij shiu, prej të cilit bima i habit bujqit, por pastaj ajo thahet dhe e sheh të verdhë, mandej përthyhet dhe kalbet. Ndërsa në botën tjetër ka dënim të rëndë, por edhe falje gjynahesh dhe dhurim kënaqësie nga Allahu. Jeta e kësaj bote nuk është gjë tjetër, vetëm se një përjetim mashtrues. Shpejtoni që të fitoni faljen prej Zotit tuaj dhe Xhenetin, gjerësia e të cilit është sa gjerësia e qiellit dhe e Tokës dhe që është përgatitur për ata që i besojnë Allahut dhe të dërguarve të Tij. Ai është mirësia e Allahut, që ia jep kujt të dojë; Allahu është Dhurues i madh.” [Hadid 18 – 21].

   Gjithashtu thotë: “Luftoni për hir të Allahut, dhe ta dini se Allahu Dëgjon dhe Di gjithçka. Kush është ai që do t’i japë Allahut një “hua” të mirë, që Ai t’ia shtojë atë shumëfish? Allahu shtrëngon dhe po Ai çliron. Vetëm tek Ai është kthimi juaj.” [Bekare 244, 245].

   E gjitha kjo është një edukim dhe rregullim përmes Sheriatit që njerëzit të pastrohen nga koprracia. Kështu, i Madhëruari na jep mundësinë për të zgjedhur që të pastrohemi nga koprracia dhe që pasuria të jetë në dorën tonë thjesht si një mjet dhe jo të bëhet qëllim. Nëse shpirtrat e njerëzve përmes këtij Sheriati, bëhen më të gjerë sesa pasuria, pushteti dhe postet, atëherë ummeti do të jetë në mirësi dhe begati. Sa e sa njerëz bien në një nga krimet më të mëdha dhe të dënueshme, siç është fajdeja, ndërkohë që kanë miq, farefis dhe të afërm të cilët kanë mjaftueshëm pasuri, që të mos lejojnë të bien në këtë gabim kaq fatal. Nëse do ta jepnin borxh pasurinë dhe të bënin durim, do të ishte një lehtësim dhe rregullim i madh. Ai që i shikon këto nivele të këshillës dhe edukimit e kupton se Allahu është Murabbi, pra, Edukator i robërve të Tij dhe përmirësues i gjendjes së tyre.

   Duke qenë se Allahu i Madhëruar është i plotë si Edukator dhe Rregullues i çështjeve tona, Ai nuk na la të jemi të shkujdesur dhe të hallakatur. Ai vendosi rregullat e Tij te krijimit dhe kaderit në gjithësinë e Tij, por gjithashtu na shpalli edhe rregullat e Sheriatit të Tij, përmes të cilave Ai rregullon çështjet tona dhe na edukon, nëse ne do të bënim zgjedhjen e duhur dhe të bënim durim në të. [Shejh Meshhur Hasen]

***

• El âlemin është shumësi i fjalës El Alem. Këtu bën pjesë gjithçka që ekziston, përveç Allahut të Lartësuar. El auâlim (botërat) janë botët e ndryshme të krijesave në qiej dhe në tokë, në dhé dhe në det. Kështu p.sh., bota e njerëzve është botë më vete, xhindët janë botë më vete, melekët gjithashtu përbëjnë një botë. Kështu ka thënë Bishër Ibn Amarati, që përcjell nga Ibn Abasi. “El ĥamdu lil-lâhi rabil âlemin” – Të gjitha lavdërimet i takojnë Allahut, në dorë të të Cilit është i gjithë krijimi dhe krijesat, në qiej e në tokë e çka mes tyre e brenda tyre, nga ata që i dimë dhe nga ata që nuk i dimë.

***

• Er-Raĥmânir-Raĥim – Këtajanë dy emra që e kanë prejardhjen nga fjala “Er-raĥmetu”– “Mëshirë”, me një kuptim të përforcuar dhe epror të saj. Er-Raĥmân (i Gjithëmëshirshmi) ka një kuptim më të përforcuar dhe më epror sesa emri “Er-Raĥim” (Mëshirëplotë). Emri “Er-Raĥmân” është i prejardhur, ndryshe nga pretendimet se ai nuk është i tillë. Për këtë tregon hadithi që e ka sjellë Tirmidhiu, duke e gjykuar si të saktë (sahih), nga Abdur-rahman Ibn Aufi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij), i cili e ka dëgjuar Profetin e Allahut të thotë: “Allahu i Lartësuar ka thënë: “Unë jam Er-Raĥmânu dhe Unë e krijova farefisninë dhe zgjodha për të një emër (er-raĥm) të prejardhur nga Emri Im (Er-Raĥmân). Për atë që i mban lidhjet farefisnore, edhe Unë do t’i mbaj lidhjet me të, e kush i shkëput lidhjet farefisnore, Unë do t’i shkëpus lidhjet me të.”. Ky është një tekst i drejtpërdrejtë dhe i qartë se emri “Er-Raĥmân” është i prejardhur dhe nuk ka më kuptim asnjë lloj kundërshtie në këtë çështje.

    Ibn Xheriri përcjell përmes senedit të tij nga El Azramiu, i cili ka thënë: “Er-Raĥmân është i Gjithëmëshirshmi për të gjitha krijesat, ndërsa Er-Rahim është Mëshirëploti vetëm për besimtarët.” Edhe në ajetin kur’anor Allahu i Madhëruar thotë: “Er-Raĥmânu që qëndroi mbi Arsh.” [Ta Ha 5], për të treguar se Ai i ka përfshirë të gjitha krijesat me mëshirën e Tij. Ndërsa kur flet për mëshirën e Tij për besimtarët, Ai thotë: “Ai është Er-Raĥim me besimtarët.” [Ahzab 43]. Pra, i dalloi me mëshirën e Tij të veçantë dhe të plotë vetëm për ta. Kjo tregon gjithashtu se emri Er-Raĥmân ka një kuptim më të përforcuar të mëshirës sesa emri Er-Raĥim, sepse ka përfshirë të gjitha krijesat dhe është në të dyja jetët.

   Çfarë do të thotë Er-Rahman dhe çfarë do të thotë Er-Rahim? Pse ka thënë i Madhëruari Er-Rahmani Er-Rahim dhe nuk ka thënë Er-Rahim Er-Rahmani. Pra, pse ka thënë Er-Rahmani në fillim? Këto çështje duhet t’i kuptojmë mirë. Er-Rahman është nga emrat më gjithpërfshirës prej emrave të Allahut të Lartësuar. Të gjitha emrat e Allahut të Lartësuar kthehen në tre emra: Allah, Er-Rabb dhe Er-Rahman. Prandaj edhe Allahu i Madhëruar thotë në Kur’an: “Thuaj: “Lutuni (me emrin): “Allah ose lutuni (me emrin) Er Rrahman, me cilindo (prej emrave) që ta lusni, emrat e Tij janë më të bukurit.” [Isra 110]. Gjitha-shtu: “Ajo tha: “Unë i mbështetem të Gjithëmëshirshmit prej teje, nëse i frikësohesh Atij!” [Merjem 18].

    Rraĥmân përdoret si cilësi për atë që është i mbushur plot mëshirë dhe ka arritur më të lartën gradë të mëshirës. Rraĥîm përdoret si cilësi për atë që mëshiron në mënyrë të përsëritshme, mëshirë pas mëshire. Er-Rahmân është sipas formës fea’lan, që në gjuhën arabe tregon për përmbajtje me shumicë. Për shembull, atshân do të thotë ai që është shumë shumë i etur, ndërsa Er-Rahmân d.m.th. mëshirëmadh dhe mëshirëshumë. Kjo është mëshira e Tij, e përgjithshme për krijesat në jetën e dynjasë. Er-Rahmanu është i mëshirshëm në dynja dhe në ahiret. Ai është i mëshirshëm për besimtarin dhe jobesimtarin. Ndërsa Er-Rahim është sipas formës feil, që në gjuhën arabe tregon për diçka të vazhdueshme, të qëndrueshme të pandërprerë, sistematike. Kështu, Allahu i Madhëruar është Er-Rahim, pra, Ai që do ta vazhdojë mëshirën e Tij për besimtarët si në dynja ashtu edhe në ahiret. Kjo lloj mëshire është e veçantë veçse për besimtarët. Kështu, Er-Rahman është i mëshirshëm për besimtarët dhe për jobesimtarët, për njerëzit për kafshet dhe për të gjithë krijesat në dynja. Ndërsa Er-Rahim është i veçantë vetëm për besimtarët në dynja dhe në ahiret. Secili prej këtyre dy emrave përmban një aspekt të caktuar që nuk e përmban tjetri.

    Emri Er-Rahmân përmendet përpara emrit Er-Rahim, sepse dynjaja është para ahiretit dhe Er-Rahmân i mëshiron të gjithë krijesat, ndërsa Er-Rahim është i veçantë vetëm për besimtarët dhe mëshira e tij vazhdon për ta edhe në ahiret.

   Imam Kurtubiu ka thënë: Allahu i Madhëruar e ka përshkruar Veten e Tij me emrat Er-Raĥmâni dhe Er-Rraĥîm, pasi përmendi se Ai është Rabbul Alemin (Zoti i botëve), në mënyrë që pas nxitjes së frikës, në zemrën e robit të vijojë me nxitjen e shpresës. Përmendja e emrave Er-Raĥmâni, Er-Rraĥîm nxit shpresën në zemrën e robit. Ata vijnë pas përshkrimit të Tij si Rabbul Alemin, përshkrim i cili nxit frikën, rrespektin dhe madhërimin për Allahun. Kjo është plotësisht në përputhje me atë që thotë vetë Allahu në një ajet tjetër: “Thuaju robërve  të Mi se vërtet, Unë jam Falësi i Madh e Mëshirëplotë. Por edhe dënimi Im është dënim i dhembshëm.” [El Hixhr 49, 50]. Në Sahihun e Muslimit shënohet se Ebu Hurejra përcjell se Profeti ﷺ ka thënë: “Sikur ta dinte besimtari se çfarë ndëshkimesh ka Allahu, askush nuk do të shpresonte në Xhenetin e Tij. Sikur ta dinte mosbesimtari se çfarë mëshire ka Allahu, askush nuk do të humbiste shpresën në mëshirën e Tij.”

***

   Allahu është i mëshirshëm me ne. Prej mëshirës së Tij, i Lartësuari nuk u ka dhënë mohuesve gjithçka që dëshirojnë prej kësaj dynjaje. Duke qenë se jakini i krijesave është i dobët dhe ata nuk e njohin realitetin e çështjeve, Allahu i Madhëruar nuk u ka dhënë mohuesve çdo gjë që ata kërkojnë prej kësaj dynjaje. Nëse do ta bënte, atëherë besimtarët do të sprovoheshin shumë në fenë dhe në besimin e tyre, kur të shihnin stolitë e mohuesve. I Madhëruari thotë: “E sikur të mos ishte për njerëzit, që priren drejt një besimi, Ne, atyre që nuk e besojnë të Gjithmëshirshmin do t’ua bënim prej argjendi tavanet e shtëpive edhe shkallët mbi të cilat ata ngjiten, madje edhe dyert e shtëpive apo kolltukët mbi të cilët mbështeten, e shumë stoli të tjera. Por të jeni të sigurt se të gjitha këto nuk janë gjë tjetër, veçse kënaqësi e jetës së kësaj bote, kurse bota e ardhshme te Zoti yt është për të devotshmit.” [Zuhruf 37 – 39]. Në këto ajete, i Madhëruari thotë: “E sikur të mos ishte për njerëzit, që priren drejt një besimi, Ne atyre që nuk e besojnë të Gjithmëshirshmin do t’ua bënim prej argjendi tavanet e shtëpive…” – Allahu i Madhëruar na tregon se dynjaja nuk ka asnjë vlerë tek Ai. Sikur të mos ishte butësia dhe mëshira e Tij për adhuruesit e Tij të sinqertë, para së cilës Ai nuk vë asgjë, dhe përkujdesi i Tij që ata të mos josheshin nga mirësitë e kësaj dynjaje, Ai do t’u jepte qafirëve pasuri të pallogaritshme të kësaj dynjaje, sikurse thotë më pas:

– “… edhe shkallët mbi të cilat ata ngjiten, madje edhe dyert e shtëpive apo kolltukët mbi të cilët mbështeten, e shumë stoli të tjera.” – Edhe shkallët, që i përdorin për të hipur në tarracat e shtëpive të tyre, do t’ua bënte prej argjendi. Pra, i Madhëruari do t’u jepte ç’të dëshironin. Por Ai nuk e bën këtë, nga mëshira e madhe dhe përkujdesi i Tij për të dashurit dhe të zgjedhurit e Tij besimtarë, të cilët, nëse Zoti do t’u jepte qafirëve të tilla pasuri, kjo do t’i trazonte shpirtrat e tyre dhe do t’i tundonte për të shkuar drejt gjynaheve, mosbindjes dhe harresës së qëllimit kryesor pse janë krijuar, pra, të adhurimit të Allahut. Nga ana tjetër, kjo tregon se Allahu i Madhëruar mund t’i privojë besimtarët në përgjithësi ose ndonjë grup prej tyre, me qëllimin për t’i ndihmuar ata.

– “Por të jeni të sigurt se të gjitha këto nuk janë gjë tjetër, veçse kënaqësi e jetës së kësaj bote, kurse bota e ardhshme te Zoti yt është për të devotshmit.” – Dynjaja nuk vlen tek Allahu as sa një flatër mushkonje. Të gjitha stolitë e përmendura e shumë e shumë të tjera, janë thjesht pasuri të kësaj dynjaje, të cilat, gjithsesi, arrihen me lodhje e mundime, bashkë me frikën se një ditë do të përfundojnë. Prandaj le ta dinë mirë se ahireti është shumë më i mirë për të devotshmit, të cilët i ruhen zemërimit dhe ndëshkimit të Zotit të tyre, duke ruajtur kufijtë e Tij. Ahireti është më i mirë për ta, sepse mirësitë, bukuritë dhe kënaqësitë që do të përjetohen në të janë të plota në çdo aspekt dhe të përjetshme. Atje do të kenë gjithçka që e dëshiron shpirti i tyre dhe me të cilat kënaqen sytë e tyre. Atje do të jenë të freskët e të lumtur përgjithmonë, pa ndërprerje. Sa ndryshim të madh ka mes këtyre dy botëve dhe këtyre dy llojeve të mirësive e stolive![Shejh Meshhur Hasen]

Çfarë përfiton robi prej emrave Er-Rahmani, Er-Rahim.

    Adhurimi është ngritur mbi tri shtylla kryesore: dashuria për Allahun, shpresa për shpërblimin e Tij dhe frika nga ndëshkimi i Tij. Dashuria përftohet nga hamdi. Hamdi buron nga dashuria për Allahun. Ndërsa kur lexon Er-Rahmani, Er-Rahim, njeriu mbushet me shpresë e qetësi, duke pritur mëshirën e Zotit të tij. I Lartësuari thotë: “A nuk është më i mirë ai që kohën e natës e kalon në adhurim, duke bërë sexhde, duke qëndruar në këmbë, i ruhet (dënimit të) botës tjetër dhe shpreson në mëshirën e Zotit të vet?! Thuaj: “A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?” Por, vetëm të mençurit marrin mësim.” [Zumer 9].

    Besimtari në jetën e kësaj dynjaje duhet të jetojë mes frikës dhe shpresës. Njeriu është i mbushur dhe gatuar me prirje të shumta. Ai është i ngarkuar me instinkte, epshe, dëshira. Është i prirur drejt pakujdesisë, padrejtësisë, injorancës. Të gjithë bijtë e Ademit janë gjynahqarë, por më të mirët e gjynahqarëve janë ata që pendohen. Prandaj i Lartësuari thotë: “Është Ai që e pranon pendimin e robve të Tij, që i fshin gjynahet dhe që e di se çfarë punoni.” [Shura 25]. Profeti ﷺ ka thënë: “Allahu e shtrin dorën e Tij gjatë natës, që të pranojë pendimin e gabimtarëve të ditës dhe e shtrin dorën e Tij ditën, që të pendohen gabimtarët e natës.” Porta e Xhenetit është e hapur, dhe Allahu i Lartësuar ia pranon pendimin robit të Tij, përderisa ka akoma jetë dhe nuk ka parë melekun e vdekjes, apo siç thuhet në një hadith: “… përderisa nuk i ka ardhur shpirti në fyt.”

    Ne jemi krijesa te dobëta dhe Xheneti e Zjarri nuk janë në duart tona. Ato janë në dorë të Zotit. Prandaj neve nuk na lejohet të dëshmojmë për dikë që është në Xhenet apo në Zjarr, vetëm nëse kemi tekst nga Sheriati për këtë. Disa njerëz i kalojnë kufijtë dhe i dalin përpara Zotit të Madhërishëm, duke thënë pa dije: filani është në zjarr, ky është në Xhenet; këtij i pranohet pendimi e atij jo; atë nuk e mëshiron Zoti; atij nuk i pranohet namazi, etj. Profeti ﷺ tregon për një besimtar të devotshëm, kur pa një gjynahqar. Kur i devotshmi pa se gjynahqari po shfaqte një lloj pendimi, tha: “Betohem se këtë nuk ka për ta falur Allahu!” Por Allahu i Madhëruar i shpalli Profetit të asaj kohe: “Thuaj atij: “Kush është ai që del mbi fjalën Time? Unë e kam falur gjynahqarin dhe ia kam fshirë të gjitha veprat e këqija.” Kështu, nuk lejohet të dalësh mbi fjalën e Zotit dhe as të bëhesh gjykatës mes njerëzve. [Shejh Meshhur Hasen]

Shpresë apo ëndrra me sy hapur?!

   Për shkak të paditurisë, njerëzit i keqkuptojnë shumë çështje. Edhe shpresa është nga ato çështje të keqtrajtuara dhe të keqkuptuara nga njerëzit. Nëse e pyet dikë: “A shpreson të kesh një fëmijë?” Ai do të thotë: “Po, unë shpresoj që Allahu të më japë një fëmijë.” Por nëse e pyet: “A je i martuar?” Ai thotë: “Jo.” Ky njeri nuk shpreson tek Allahu që të ketë fëmijë, por ai ëndëron se do të ketë fëmijë. Nëse ai martohet dhe merr të gjitha masat për arritjen e asaj që shpreson, atëherë vërtet mund të thuhet se ai shpreson të ketë fëmijë. Po kështu, nëse dikush punon dhe merr masat e nevojshme për të fituar pasuri, mund të thuhet se ai shpreson të bëhet i pasur. Duhet të dallojmë mirë shpresën nga ëndrra me sy hapur. Allahu i Madhëruar thotë: “Ata që besuan dhe që mërguan e luftuan në rrugë të Allahut – ata shpresojnë vërtet për mëshirën e Allahut. Allahu është Falës i Madh e Mëshirëplotë.” [Bekare 218]. Pra, kush është ai që vërtet shpreson në mëshirën e Allahut? Ai që i plotëson këto kushte. Ndërsa dikush i cili nuk fal namazin, eshtë i zhytur në harame, gjynahe të mëdha e poshtërsi, dhe pastaj thotë: “Unë shpresoj në mëshirën e Allahut!” nuk mund të jetë kurrsesi real. Ne nuk e gjykojmë dhe të themi që do të jetë në zjarrin e Xhehenemit, sepse kjo është çështje e Allahut në ahiret, por themi se kjo mënyrë të shpresuari është e gabuar dhe e dëmshme. Ata që vërtet shpresojnë, i kryejnë sebepet e përcaktuara nga Allahu i Madhëruar. Besimtari i vërtetë jeton në këtë dynja mes frikës, shpresës dhe, para së gjithash, me dashurinë për Zotin në zemrën e tij, por edhe të shprehur përmes jetës, fjalëve dhe veprave të tij.

   Emri “Er-Raĥmân” është i ndaluar për krijesat. Kështu, krijesat nuk mund të emërtohen me këtë emër, sepse ai është i veçantë për Allahun. Mendoni pak në Musejleme Gënjeshtarin, i cili paturpësisht mori guximin që të quante veten e tij me këtë emër! Allahu ia mveshi atij një veshje poshtërimi dhe sot ai njihet nga të gjithë si Musejleme Gënjeshtari. Madje, ai merret si shembull i gënjeshtrës dhe gënjeshtarëve, ndaj thuhet: “Gënjeshtar si Musejlemi.”

***

•  “Maliki jeumid-din” – Kuptimi: Sunduesit të Ditës së Gjykimit. Allahu i Lartësuar vërtet e veçon përmendjen e sundimit të Tij në Ditën e Gjykimit, por kjo nuk do të thotë se Ai nuk është edhe Sunduesi i kësaj dynjaje. Nuk ka dyshim se Ai është Sunduesi i dynjasë dhe i ahiretit, por pak më përpara kësaj Ai e përshkroi Veten si “Rabbul Alemin”, duke na treguar kështu se Ai është sunduesi i të gjithë botëve, dhe kjo fjalë përfshin dynjanë dhe ahiretin. Pastaj Ai e veçon pushtetin e Tij në Ditën e gjykimit, sepse atë ditë do të zhduket tërësisht edhe ai lloj pushteti që e pretendonin në jetën e kësaj dynjaje ata të cilët nuk besonin në Zotin dhe ishin mendjemëdhenj e kryeneç.

    Atë ditë, askush nuk do të ketë në dorë asnjë gjë. Madje, askush nuk do të flasë pa e lejuar i Gjithëmëshirshmi: “Atë ditë, Xhibrili dhe melekët do të qëndrojnë të rreshtuar. Askush nuk mund të flasë, veç atij që e lejon i Gjithëmëshirshmi dhe që thotë të vërtetën.” [Nebe 38]. Dahaku na tregon se Ibn Abasi shpjegon “Mâliki jeumiddin” (Sunduesi i Ditës së Gjykimit) kështu: Atë ditë, askush nuk zotëron ndonjë pasuri, siç kishte në dynja, kur thoshte “Kjo është pasuria ime!”, ose “Ky është pushteti im!”. Atë ditë askush nuk zotëron më asnjë lloj pasurie apo pushteti.”

   Allahu quhetEl Mâlik (Sundues, Mbret), sepse Ai sundon e mbretëron. Kjo cilësi i jep të drejtën Atij për të urdhëruar dhe për të ndaluar, për të shpërblyer dhe për të ndëshkuar, për të vepruar mbi të nënshtruarit, mbi mbretërinë dhe pasurinë e Tij, në të gjitha aspektet dhe përmasat që i lejon mbretërimi dhe pushteti i Tij absolut.

Mes frikës dhe shpresës

    Besimtarët duhet të jetojnë mes frikës dhe shpresës. Por cilës duhet dhënë përparësi më shumë? Përgjatë jetës, në kohën e forcës dhe rinisë, i jepet më shumë përparësi ndjenjës së frikës ndaj Allahut të Madhëruar. Ndërsa në kohën e pleqërisë, kur njeriu nuk ka shumë epshe dhe prirje për shfrenim, i duhet dhënë më shumë përparësi shpresës ndaj Allahut të Lartësuar. Ndërsa kur bëhet fjalë për dikë që është duke vdekur, i ri apo i vjetër qoftë, duhet të sjellë më shumë në mendje shpresën, sepse Profeti a.s ka thënë: “Askush prej jush të mos vdesë ndryshe, por veçse duke pasur mendim të mirë për Zotin e tij!”  

    Umeri ka thënë: Nëse dikush nga qielli thotë: “O banorë të dynjasë! Të gjithë ju jeni në Zjarr, përveç njërit!” Unë do të shpresoja se do të isha unë ai që do të hynte në Xhenet. E nëse dikush nga qielli thotë: “O banorë të dynjasë! Të gjithë ju jeni në Xhenet, përveç njërit!” Do të frikësohesha se do të isha unë ai që do të privohej nga Xheneti. Ndërsa Ebu Bekri ka thënë: “Sikur njëra këmbë e imja të ishte brenda në Xhenet, ndërsa tjera jashtë, sërish nuk do të isha i sigurt nga ndëshkimi i Zotit.” Një ditë, Profeti ﷺ shkoi të vizitojë një djalosh, që ishte në sëmundjen e vdekjes, dhe i tha: “Si e ndien veten?” Ai tha: “Unë shpresoj dhe kam frikë” Atëherë Profeti a.s. i tha: “Për Allah! Këto të dyja (frika dhe shpresa) bashkohen veçse në zemrën e një besimtari!” Allahu i Madhëruar thotë: “Thuaju robve të Mi se vërtet, Unë jam Falësi i Madh e Mëshirëplotë. Por edhe dënimi Im është Dënim i dhembshëm.” [Hixhr 49, 50]. Gjithashtu: “Shpallja e këtij Libri është prej Allahut, Ngadhënjimtarit, të Gjithëditurit, Falësit të gjynahit dhe Pranuesit të pendimit, që ndëshkon ashpër por është dhe Bamirës i madh. …” [Gafir 3]. “Ty nuk po të thuhet gjë tjetër, veç asaj që u është thënë të dërguarve para teje: që  Zoti yt është Falës i madh, por edhe ndëshkimin e ka të dhembshëm.” [Fussilet 43].

    Ajete dhe hadithe të shumta tregojnë që gjendja e njeriut mund të rregullohet veçse duke i pasur këto ndjenja si bashkëudhëtare me të në çdo çast. Prandaj Profeti ﷺ na ka urdhëruar që ta lexojmë Fatihanë në çdo rekat që e falim për Allahun e Madhëruar. Ne duhet ta ushqejmë zemrën tonë vazhdimisht me këto ndjenja të fuqishme dhe rregulluese të gjendjes tonë. Ai i cili e lexon Fatihanë dhe nuk e kupton e as jeton me të do të bjerë në gjynahe. Nëse arrin ta kuptosh mirë këtë çështje, atëherë mos u çudit kur të shohësh musliman që falet dhe ha fajdenë, ose jep dëshmi të rreme, ose kryen krime e poshtërsi që bien ndesh me Fatihanë dhe me besimin e vërtetë. Kështu ndodh nëse zemra e robit nuk ushqehet me këto ndjenja të rëndësishme.  Ai që e adhuron Allahun vetëm me dashuri (siç pretendon), ai në fakt është zindik, pra, prishës i besimit dhe tjetërsues i tij. Ai që e adhuron Allahun vetëm me shpresë, ai është murxhi’e, pra, nga ata të cilët thonë se imani është thjesht tasdiku, pra, pranim me zemër i imanit dhe çështjeve të tij. Ata pretendojnë se veprat dhe adhurimet nuk kanë lidhje me forcimin apo dobësimin e imanit. Sipas tyre, imani i melekëve dhe imani i imoralit e gjynahqarit janë njëlloj.

    Ndërsa Ehli Suneti thonë se veprat e këqija dhe gjynahet janë pararendëse të kufrit, mohimit të Zotit dhe daljes nga Islami. Ai që zhytet në poshtërsi dëmton dhe cënon imanin e tij në varësi të gjynaheve të tij dhe është vetëm çështje kohe që të bjerë në kufër, pra, të dalë nga Islami. Kështu, poshtërsitë ndikojnë në besim, i cili shtohet me adhurime e punë të mira në bindje ndaj Zotit dhe pakësohet me gjynahe e mosbindje ndaj Zotit. Nga ana tjetër, ai që e adhuron Allahun vetëm me frikë, ai u përngjan ħauarixhëve. Këta i konsiderojnë muslimanët që bëjnë gjynahe, si mohues, që do të jenë përjetë në zjarrin e Xhehenemit. Këta nuk shpresojnë si duhet tek Allahu i Madhëruar. Ne nuk duhet të jemi si këta të humbur dhe të larguar nga besimi i drejtë. Ne e adhurojmë Zotin tonë me dashuri, me frikë dhe me shpresë.

    Nëse ndjenja më e fuqishme që e shtyn dhe motivon njeriun për të bërë adhurime, është dashuria, ai nuk ka për t’u lodhur, dobësuar dhe ngadalësuar në adhurimet e tij. Por, sidoqoftë, frika dhe shpresa duhet të jetë shoqëruese të pandashme.

***

• Jeumud-din do të thotë: Dita e gjykimit, llogarisë dhe shpërblimit. Ajo është Dita e Kijametit, kur Allahu do të gjykojë e shpërblejë krijesat. Nëse kanë bërë mirë, do t’i shpërblejë me të mira, e nëse kanë bërë keq, do të marrin dënimin që meritojnë, veç nëse Allahu i fal. O Allah! Ti je Falës dhe e do faljen, prandaj na fal ne!

   Pra, Maliki jeumiddin do të thotë Sunduesi i Ditës së Gjykimit, ditës së llogarisë dhe shpërblimit. Një ditë, një beduin pa një zullumqar që vdiq, por që nuk e pati marrë shpagimin e merituar, ndaj tha: “Patjetër duhet të jetë një ditë që këtij zullumqari t’i jepet ndëshkimi që meriton.” Pra, kjo është drejtësia, që çdokush e dëshiron dhe e beson se do të vihet në vend.

    Profeti ﷺ na ka njoftuar se mëshira e Allahut e ka tejkaluar zemërimin e Tij, dhe këtë Ai e ka shkruar mbi Fronin e Tij. Mendohu pak me kujdes! Kur Allahu do të nxisë dhe forcojë shpresën tek ne, përmend dy nga emrat e Tij të mrekullueshëm, Er-Rahmani, Er-Rahim! Ndërsa kur do të nxisë frikën tonë, në këtë ajet nuk thotë: Ndëshkues i rreptë, ose emra që nxisin frikën, por thotë: Sunduesi i Ditës së Gjykimit. Pra, i bën robërit që të kujtojnë faktin se e gjithë çështja do të kthehet tek Ai në Ditën e Gjykimit. Kështu, ata do të kuptojnë se rregullimi i çështjeve dhe siguria nga çdo frikë arrihet veçse duke u kthyer tek Ai me bindje e nënshtrim. Kur njeriu i frikësohet diçkaje, largohet prej saj, ndërsa e kundërta ndodh me frikën ndaj Allahut. Pra, kur i frikësohesh Allahut, vrapon të kthehesh drejt Tij i penduar e i nënshtruar, sikurse thotë i Madhëruari: “Atëherë, nxitoni për tek Allahu! Unë vij tek ju si paralajmërues i qartë prej Tij. Mos adhuroni veç Allahut ndonjë zot tjetër! Unë vij tek ju si paralajmërues i qartë prej Tij. [Dharijat 51, 52].

    Si do t’i llogarisë Allahu njerëzit në Ditën e Gjykimit? Për këtë, ata do të ndahen në tri grupe. I Lartësuari thotë: “Ne ua ofruam amanetin (urdhëresat) qiejve, tokës dhe maleve, e ato nuk deshën ta marrin përsipër atë dhe u frikësuan prej tij, ndërsa njeriu e mori atë amanet mbi vete. Pa dyshim ai është (đhalumen xhehula), i padrejtë, i padijshëm.” Gjithashtu thotë: “Allahu do të ndëshkojë hipokritët dhe hipokritet, idhujtarët dhe idhujtaret, e do t’i falë besimtarët dhe besimtaret. Allahu Falës i madh dhe Mëshirëplotë.” Pra, Allahu përmend tre lloje njerëzish:

1. Ata që e kryen amanetin në aspektin e jashtëm, por jo me shpirtin e tyre. Këta janë munafikët, të cilët do të jenë në shtresat më të thella të Xhehenemit, sikurse thotë i Madhëruari: ” Hipokritët do të jenë në shtresën më të ulët të Zjarrit dhe për ta kurrë nuk do të gjesh mbrojtës. Përveç atyre që u penduan, u përmirësuan, iu mbështetën Allahut dhe fenë e tyre e zbatuan sinqerisht vetëm për Allahun. Këta do të jenë bashkë me besimtarët. Allahu ka për t’iu dhënë besimtarëve shpërblim të madh.”. [Nisa 145, 146].
   1. Mohues, mosbesimtarë, që nuk pranojnë të besojnë dhe nuk e kryen amanetin as haptas e as fshehtas. Këta gjithashtu do të jenë në zjarrin e Xhehenemit përjetësisht, sikurse thotë i Madhëruari: “Ata që nuk besojnë dhe bëjnë padrejtësi, Allahu as nuk ka për t’i falur e as nuk ka për t’i drejtuar në asnjë rrugë tjetër, përveçse drejt rrugës së Xhehenemit, ku do të jenë përgjithmonë. Dhe kjo për Allahun është e lehtë.” [Nisa 168, 169].
   1. Besimtarë që e mbajtën amanetin e Zotit haptaz dhe fshehtas. Prej besimtarëve, ka edhe të tillë që janë gjynahqarë. Por, si do t’i marrë në llogari dhe si do t’i gjykojë Allahu i Lartësuar gjynahqarët? Çështja e tyre është vetëm tek Allahu i Madhëruar dhe Ai do të veprojë me ta ashtu si Ai dëshiron. Diçka është e sigurt. Nëse Ai do t’i gjykojë me drejtësinë e Tij, ata do të jenë të shkatërruar dhe të ndëshkuar. Por nëse do t’i gjykojë me bamirësinë e Tij, me mëshirën e me mirësinë e Tij, atëherë ata do të shpëtojnë. Ne nuk mund të themi asgjë rreth tyre. Allahu i Lartësuar është më i ditur se çfarë do të bëjë me ta. Nëse do t’i gjykojë me drejtësinë e Tij, atëherë ata do të digjen në zjarrin e Xhehenemit, në varësi të gjynaheve të tyre. Disa njerëz do të jenë në zjarr të zhytur deri në gjunjët e tyre, disa deri në brez e disa deri në grykë. Ashtu do të vazhdojnë të digjen në zjarrin e Xhehenemit dhe të ndëshkohen derisa të nxihen si qymyri. Pastaj kur të nxirren, ata do të zhyten në një lumë, para se të hyjnë në Xhenet. Ai quhet Lumi i Jetës dhe ata do të ribëhen, ashtu siç mbin bima rrëzë ujit.

   Allahu i Lartësuar është Sunduesi i Ditës së Gjykimit. Ai do t’i llogarisë njerëzit në varësi të punëve të tyre. Ai do t’i marrë ata në llogari, në varësi të mbajtjes së amanetit. A e mbajtën amanetin haptazi dhe fshehtazi apo e mbajtën duke e shfaqur haptazi dhe jo fshehtazi? Apo nuk e mbajtën fare, as haptazi dhe as fshehtazi?

    Për ta kuptuar më drejt hadithin e Profetit ﷺ: “Ai që thotë: La ilahe il-lall-llah do të hyjë në Xhenet”, duhet të themi se kjo fjalë nuk nënkupton domosdoshmërisht se ai që thotë “La ilahe il-lall-llah” nuk ka për të hyrë në zjarr. Pra, ai që thotë: “La ilahe il-lall-llah“, përfundimin e ka në Xhenet, edhe nëse ai bën gabime dhe mund të ndëshkohet në zjarrin e Xhehenemit. Nëse robi vdes duke qenë besimtar dhe ka thënë La ilahe il-lall-llah, por ka lënë mangët detyrat e Zotit, ose disa prej tyre, ose ka kryer disa harame të Tij, ai do të merret në përgjegjësi për këto lëshime. Por ai konsiderohet besimtar, nëse nuk ka kryer ndonjë prej atyre veprave, që e rrënojnë besimin e njeriut. Megjithatë, edhe pse ai do të merret në përgjegjësi për lëshimet e tij, në detyrat që i ka neglizhuar, apo në haramet që ka kryer, përfundimin sigurisht që do ta ketë në Xhenet. Fillimisht, ai duhet të pastrohet nga gjynahet dhe gjurmët e tyre të këqija. Por mbetet dhe mundësia që Allahu i Lartësuar, edhe mund t’ia falë atij të gjitha gjynahet dhe të mos e ndëshkojë në zjarrin e Xhehenemit. Sigurisht, kjo mbetet në dëshirën e Allahut të Lartësuar dhe askush nuk e di veç Atij.

    Në këtë ajet gjejmë një tregues të fortë se besimi në Ditën e Gjykimit është ndikuesi më i fuqishëm në zemrën e besimtarit, që e ndihmon atë për të qenë i vazhdueshëm në rrugën drejt Allahut të Lartësuar dhe nënshtrimin ndaj urdhërave të Tij. Nëse robi vazhdimisht ia kujton vetes se ai do të vdesë dhe do të ringjallet, do të tubohet në Ditën e Gjykimit dhe do të merret në pyetje, do të dalë para Allahut për t’u llogaritur për të gjitha punët e tij, ai do të përmirësohet. Nëse kujton vazhdimisht se ekziston Xheneti dhe zjarri i Xhehenemit, sigurisht që e ndihmon zemrën e tij që të nënshtrohet dhe të vazhdojë rrugën në bindje ndaj Allahut të Lartësuar, të Adhuruarit të tij të dashur, që kujdeset gjithmonë për të. Por nëse robi i harron këto momente, nëpër të cilat duhet të kalojë, i harron këto pamje, me të cilat do të përballet, atëherë shumë shpejt ai do të harrohet në gjynahe dhe do të largohet nga rruga e Allahut të Lartësuar.

   Si është e mundur që robi të bëjë poshtërsi ndaj Allahut të Lartësuar? Kjo ndodh atëherë kur ai e harron vdekjen ose ajo i duket e largët, kur ai harron se do të ringjallet para Allahut të Lartësuar. Allahu i Madhëruar, i cili është Rabul Alemin, duke dashur të na edukojë dhe të na e përmirësojë gjendjen tonë, na kërkon që ne në çdo rekat të lexojmë: “Maliki Jeumiddin“, pra, të kujtojmë vazhdimisht se Ai është Sunduesi i Ditës së Gjykimit, ditës së llogarisë me drejtësi, kur Ai do t’i japë çdikujt shpërblimin e punëve që ka bërë në jetën e dynjasë. Ai i cili është duke bërë ndonjë punë dhe e shikon eprorin e tij që po e vëzhgon, sigurisht që do të vazhdojë të punojë i përkushtuar. Sigurisht, Allahut të Lartësuar i takon shembulli më i lartë. Kështu, Allahu i Lartësuar na mësoi që ne të përsërisim gjithmonë dhe të kujtojmë se Ai është Sunduesi i Ditës së Gjykimit, ditës së llogarisë, ditës së shpërblimit dhe ndëshkimit. Ai vazhdimisht sikur na kujton dhe na thotë: “Bëni kujdes, sepse ka ndëshkim, ka shpërblim, ka llogari me drejtësi, ka ditë kur do të mbahen përgjegjësitë!”

   Vetëm kështu ne do të vazhdojmë të pastrojmë veten dhe shpirtrat tanë, t’i pastojmë punët dhe fjalët tona. Allahu i Madhëruar betohet në ajete kuranore dhe thotë: “Me siguri, ka shpëtuar ai që e pastroi shpirtin dhe ka dështuar ai që e poshtëroi atë.” [Shems 9, 10]. Ndër shkaqet më të rëndësishme të pastrimit të shpirtit dhe të zbutjes së zemrës është që të mos e harrojmë asnjëherë ahiretin. Është për të ardhur keq se njerëzit sot, gjëja e fundit për të cilën mendojnë është pikërisht ahireti, vdekja, dita e kthimit tek Allahu i Madhëruar. Duke qenë se njerëzit e kanë harruar ahiretin, Xhenetin, zjarrin, vdekjen, varrin, ringjalljen dhe të gjitha këto faza nëpër të cilat ata do të kalojnë, atëherë atyre iu duket e thjeshtë që të shkelin urdhëresat e Zotit të Lartësuar dhe të largohen nga bindja ndaj Tij. Në Kur’an ne do të gjejmë që besimi në Ditën e Gjykimit është përmendur vazhdimisht i shoqëruar me besimin tek Allahu i Lartësuar. 

    Allahu i Lartësuar thotë se Ai është Sunduesi i Ditës së Gjykimit. Por, a nuk është Allahu i Lartësuar edhe Sunduesi i dynjasë? Pse Allahu i Lartësuar ka thënë vetëm Sunduesi i Ditës së Gjykimit? Përgjigjja do të ishte: Sepse në jetën e kësaj dynjaje mund të ketë disa njerëz mendjemëdhenj, të cilët pretendojnë se edhe ata kanë pushtet, por Allahu i Lartësuar do të thotë Ditën e Gjykimit: “I kujt është pushteti sot?” Dhe do të përgjigjet vetë, duke thënë: “Vetëm i Allahut të Vetmit, Ngadhnjimtarit!” Pra, Ditën e Gjykimit, edhe ai lloj pushteti që e pretendonin në jetën e kësaj dynjaje ata të cilët nuk patën besim dhe ishin mendjemëdhenj, do të zhduket tërësisht dhe askush nuk do të shohë dhe nuk do të ketë në dorë asnjë gjë. Në Sahihun e Buhariut, Profeti ﷺ na tregon se Ditën e Gjykimit, Allahu i Lartësuar do t’i mbështjellë në dorën e Tij qiejt edhe tokën dhe do të thotë: “Unë jam Mbreti! Unë jam Mbreti! Ku janë mbretërit dhe sundimtarët e tokës?!” Atë ditë, të gjithë do të vijnë tek Allahu i Lartësuar të veçuar, të vetmuar, ashtu sikurse Allahu i krijoi herën e parë, dhe të gjithë do të thonë: “O Zot, na fal, na fal dhe na shpëto!” Të gjithë do të jenë njëlloj, si mbretërit, ashtu dhe ata poshtë tyre, si të rëndësishmit edhe të parëndësishmit, si të pasurit edhe të varfërit. Të gjithë do të jenë të varfër, nevojtarë, të frikësuar dhe duke u lutur për shpëtim dhe falje.

    Kjo është njëra nga përgjigjet e pyetjes se përse Allahu i Lartësuar ka thënë vetëm Sunduesi i Ditës së Gjykimit. Një përgjigje tjetër është se Allahu i Lartësuar vërtet thotë: Sunduesi i Ditës së Gjykimit, duke e veçuar sundimin e Tij për Ditën e Gjykimit, por, përpara kësaj, Ai thotë: “Rabul Alemin”, pra, Zoti i botërave, duke na treguar kështu se Ai është edhe Sunduesi i kësaj bote.

    Nuk duhet të na shpëtojë këtu edhe një dobi tjetër shumë e rëndësishme. Ne kemi përmendur më përpara se surja Fatiha përmban brenda saj të gjashta shtyllat e imanit. Besimi në Allahun e Lartësuar duket qartë në këto ajete. Gjithashtu, edhe besimi në Ditën e Gjykimit është i qartë. Por besimi në profetët dhe në shpalljet e Allahut të Lartësuar, ku del dhe nga çfarë kuptohet? Disa dijetarë e kanë përnxjerrë këtë besim dhe këtë argument nga fjala e Allahut të Lartësuar: “Maliki jeumiddin”, duke arsyetuar se besimi në Ditën e Gjykimit bëhet i mundur veçse falë njoftimit të profetëve dhe shpalljeve të Zotit të Lartësuar, sepse ai është një besim në të fshehtën, dhe besimi në të fshehtën mund të konceptohet veçse duke besuar profetët dhe shpalljet e Allahut të Lartësuar. Kështu, Fatihaja na tregon për besimin në Allahun e Lartësuar, për besimin në Ditën e Gjykimit, për besimin në profetët dhe në shpalljet e Allahut të Lartësuar.  Gjithashtu, ajo na tregon edhe për besimin në melekët, sepse shpalljet e Allahut të Lartësuar zbresin përmes melekëve tek profetët njerëz, për t’i treguar njerëzimit se çfarë duhet të punojnë.  

***

• “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.” – Këtu kemi të bëjmë me një ndryshim të rendit të zakonshëm të fjalisë në arabisht. Kështu, në fjalinë “Ty të adhurojmë” dhe “Ty të kërkojmë ndihmë”, përemri ‘Ty’ është vendosur përpara foljes (kallëzuesit), mënyrë kjo e cila e vë theksin tek përemri, duke i dhënë fjalisë këtë kuptim: “Vetëm Ty të adhurojmë” dhe “Vetëm Ty ta kërkojmë ndihmën dhe mbështetjen”. Vetëm Ty (o Allah) të adhurojmë, dhe asnjë tjetër veç Teje, dhe mbështetjen e ndihmën ta kërkojmë veç Ty, e askujt tjetër. Pikërisht kjo është bindja e plotë ndaj Zotit. El ibâdetu nga ana gjuhësore do të thotë përunjësi e nënshtrim. Ndërsa në terminologjinë e Sheriatit është një fjalë që përmbledh në vetvete gradën më të lartë të dashurisë, nënshtrimit e përunjësisë dhe të frikë-rrespektit.

    Fjala ij-jâke që është përkthyer ‘vetëm Ty’, është përsëritur në ajet. Kjo fjali mund të sillej edhe në këtë mënyrë: “Vetëm ty të adhurojmë dhe të kërkojmë ndihmë.”. por, është përsëritur pjesëza ij-jâke ‘vetëm Ty’, për të treguar rëndësinë e secilës prej këtyre dy çështjeve, pra adhurimit dhe kërkimit të ndihmës e mbështetjes, si dhe për të përforcuar urdhrin që Allahu të jetë i Vetmi, që robi e adhuron dhe i mbështetet tërësisht. Por, po ta mendosh me shumë kujdes, kjo pjesëz ‘vetëm Ty’ është përsëritur për të ndier fort dhe në mënyrë të përsëritur faktin se ti po i drejtohesh Zotit tënd të dashur dhe Mëshirëplotë, më të mirit, madje të Vetmit Kujdestar që rregullon çështjet e tua.

   Shejh Sadi thotë: Në këtë ajet, adhurimi renditet përpara mbështetjes dhe kërkimit të ndihmës, edhe pse mbështetja dhe kërkimi i ndihmës janë adhurime në vetvete. Domethënë, është përmendur përfshirësi i të gjitha adhurimeve, përpara atyre që janë më vete adhurime të veçanta. Kjo është bërë për t’i dhënë përparësi të drejtës së Allahut (adhurimit), kundrejt të drejtës së robit (mbështetjes dhe kërkimit të ndihmës nga Allahu i Madhëruar dhe Bujar). El Ibadeh (adhurimi, ibadeti) është një term përfshirës i të gjitha atyre veprave dhe fjalëve të dukshme apo të padukshme, të cilat Allahu i do dhe është i kënaqur me to. Ndërsa Istiâne-ja (mbështetja ose kërkimi i ndihmës) nënkupton kërkimin e ndihmës prej Allahut, për të arritur çdo të mirë dhe për t’u ruajtur nga çdo e keqe, duke qenë plotësisht i bindur dhe i qetë që kjo ndihmë do të të jepet. Adhurimi kushtuar Allahut dhe kërkimi i ndihmës prej Tij janë dy kushtet që sigurojnë lumturinë e përjetshme dhe sigurinë nga çdo e keqe. Nuk ka asnjë mundësi shpëtimi pa plotësuar këto dy kushte. Asgjë nuk mund të quhet ibadet, nëse nuk plotëson dy kushte:

1. Të synohet me të kënaqësia e Allahut.

2. Të jetë e argumentuar nga Tradita e Profetit ﷺ.

   Ndërsa Shejh Ibn Uthejmini thotë: Fjala ibâdetun ka dy kuptime: 1. Adhurim, pra, nënshtrim ndaj Allahut Krenar dhe të Madhërishëm duke kryer urdhrat e duke iu larguar ndalesave të Tij, nisur nga dashuria për Atë dhe madhërimi i Tij. 2. Ajo nëpërmjet së cilës kryhet adhurimi. Shejhu i Islamit ka thënë: “Ibadeti është një emër përfshirës i gjithçkaje që e do Allahu dhe është i kënaqur me to, qofshin ato fjalë apo punë, të dukshme (të jashtme) apo të fshehura (të brendshme).

***

Shejhul islam thotë: Kjo sure është quajtur ‘Umul Kur’an’ dhe ajo është ‘Fatihatul Kitab’. Ajo është gjithashtu ‘Es-Seb’u minel methani’ shtatëshja që përsëritet dhe Kur’ani madhështor ‘El-Kur’anul Adhim’. Ajo është “Esh-Shafijeh” Shëruesja dhe ajo është “El-Uaxhibeh” e detyrueshmja në të gjitha namazet dhe nuk ka namaz veçse duke lexuar Fatihanë në të. Ajo është “El-Kafijeh” e cila është e mjaftueshme, mjafton dhe e zëvendëson çdo gjë tjetër dhe asgjë tjetër nuk e zëvendëson atë. Namazi është puna më e mirë dhe më e zgjedhur. Ai është një adhurim që përbëhet prej fjalësh dhe punësh të mira. Fjala më e mirë që thuhet në të dhe më e detyrueshmja është “Umul Kur’an”, pra, leximi i Fatihasë, leximi i Kuranit. Dhe puna më e mirë që bëhet gjatë namazit dhe më e detyrueshmja është sexhdja. Nëse e vëren dhe mediton me kujdes, Zoti i Madhëruar, ka bashkuar mes këtyre dy çështjeve në suren e parë që ia zbriti profetit të Tij të dashur. Meditoni pak se si është hapur fjala e parë që i është zbritur profetit ﷺ në fjalën e Allahut të Lartësuar kur thotë: “Ikra’ bismi rabikel-ledhi ħalek” Lexo, me emrin e Zotit tënd i cili krijoi (gjithçka).” Dhe këtë sure e mbylli me fjalën e Tij: “Ues’xhud uek’terib” pra, Bjer në sexhde dhe afroju Zotit.” Ja pra, kështu u vendos edhe namazi dhe u ndërtua mbi këtë mirësi dhe urtësi. Fillimi i tij është lexim i Kur’anit dhe fundi i tij është sexhde. … Profeti ﷺ thotë: Hapësi i namazit është pastrimi dhe hyrja në namaz është tekbiri dhe përfundimi i tij është teslimi / selami. Njerëzit kanë dhënë mendime të ndryshme se cila është më e mirë, a të bësh sa më shumë sexhde dhe ruku apo të qëndrosh sa më gjatë në këmbë gjatë namazit, apo që të dyja janë njëlloj në shpërblim. Tre janë mendimet e tyre, që janë sjellë nga imam Ahmedi dhe të tjerë veç tij. Në fakt ato janë njëlloj, sepse gjatë qëndrimit në këmbë pëmenden dhikri i Zotit dhe fjalët më të mira, që është leximi i Kur’anit. Ndërsa sexhdja konsiderohet nga veprat më të mira, prandaj dhe që të dyja janë të rëdësishme dhe të barabarta në rëndësinë e tyre. Prandaj dhe namazi i profetit të Allahut ishte shumë preçiz dhe i rregullt dhe u jepte të gjitha këtyre pozicioneve hakun e tyre. Kështu ai i kryente ruknet /shtyllat e namazit të përafërta dhe të ngjashme me njëra tjetrën. Nëse qëndronte gjatë në këmbë, sikurse ndodhte në namazin e natës ose në namazin e eklipsit, gjithashtu qëndronte gjatë edhe në ruku edhe në sexhde. Ndërsa kur lexonte më shkurt atëhere edhe sexhdet edhe rukutë i bënte më të shkurta. [Ibn Tejmije, “Tefsirul Kebir”. 1/172]

***

   Ibnu Tejmije thotë gjithashtu: Si adhurimi ashtu edhe kërkimi i ndihmës dhe mbështetjes, janë çështje për të cilat Zoti na ka urdhëruar që të dëshmojmë se ia përkushtojmë veçse Atij. Duke qenë se Zoti na e bëri detyrë që ne të dëshmojmë se vetëm Atë e adhurojmë dhe vetëm Atij i kërkojmë ndihmë e mbështetje, kjo padyshim nënkupton që edhe vetë adhurimi në vetvete është urdhër i domosdoshëm që duhet përmbushur nga robi, e po kështu edhe mbështetja e plotë tek Zoti është detyrë që duhet përmbushur. Pra, jo vetëm që duhet të dëshmojmë me fjalë se vetëm Allahun e adhurojmë dhe vetëm Atij i kërkojmë ndihmë e mbështetje, por duhet që ta realizojmë e përmbushim adhurimin dhe mbështetjen e plotë vetëm te Zoti.

    Allahu i Lartësuar, këto dy themele të rëndësishme e gjithpërfshirëse të qëllimit se përse Zoti e krijoi njeriun, i ka përmendur së bashku në shumë vende në Kur’an. Allahu i lartësuar thotë: “Vetëm Allahut i takon dija për fshehtësitë e qiejve dhe të Tokës dhe vetëm tek Ai kthehet çdo çështje. Atëherë vetëm Atë adhuroje dhe vetëm tek Ai kërko mbështetje! Zoti yt nuk është i shkujdesur ndaj veprave tuaja.” [Hud 123]. Gjithashtu, duke na treguar fjalët e Profetit të urtë Shuajbit drejtuar popullit të vet, Ai thotë: “… Unë dëshiroj vetëm që të përmirësoj me sa kam fuqi, por suksesi (në misionin tim) vjen vetëm me ndihmën e Allahut. Vetëm Atij i mbështetem dhe vetëm Atij i drejtohem (me adhurime)!” [Hud 88]. Po kështu përmendet në fjalën e Ibrahimit dhe atyre që ishin së bashku me të: “… (Thoni) “Zoti ynë, vetëm Ty të mbështetemi, vetëm para Teje pendohemi dhe vetëm tek Ti është kthimi ynë.” [Mumtehine 4]. Po kështu, Allahu i Lartësuar e ka urdhëruar profetin e Tij të fundit, Muhamedibn ﷺ: “Kështu, Ne të dërguam ty te një popull, para të cilit kanë kaluar shumë popuj tjerë, që t’u lexosh atë që Ne ta shpallëm, sepse ata janë duke e mohuar të Gjithëmëshirshmin. Thuaj: “Ai është Zoti im. Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë veç Tij. Vetëm Atij i jam mbështetur dhe vetëm tek Ai kthehem.”. [Ra’ad 30]. Kështu, Allahu i Lartësuar e urdhëron profetin e Tij që të thotë: i jam mbështetur Rahmanit të Gjithëmëshirshmit dhe “…Vetëm Atij i jam mbështetur dhe vetëm tek Ai kthehem.” Po kështu e ka urdhëruar për të dyja këto çështje Allahu i Lartësuar në fjalën e Tij kur thotë: “Atëherë vetëm Atë adhuroje dhe vetëm tek Ai kërko mbështetje!” Dhe pa dyshim që urdhri drejtuar profetit ﷺ është urdhër edhe për umetin e tij. Ajo që bënte profeti ynë ﷺ  dhe të zgjedhurit e këtij umeti prej lutjeve, adhurimeve dhe çdo përkushtimi, të gjitha ishin të urdhëruara e mësuara nga Allahu i Lartësuar dhe jo të shpikura nga mendja, ndryshe nga ç’veprojnë ata të cilët bëjnë gjëra për të cilat nuk janë të urdhëruar, edhe pse mund t’u duken të mira apo se janë të dobishme. Besimtarët më zgjedhur nga umeti i Muhamedit ﷺ, në adhurimin që i përkushtojnë Zotit, kufizohen veçse me shpalljen që Ai e ka zbritur dhe rrugën që u ka treguar. E pra, këto dy themele, adhurimi i sinqertë e komform porosive dhe shpalljes së Zotit dhe mbështetja e plotë tek Zoti, ishin themelet bazë ku mbështetej profeti ﷺ, në të gjitha veprat, dhikrin, lutjet që i drejtonte Zotit. Shiko përshembull, fjalët e tij në rastin e kurbanit: All-llahum-me hâdhâ minke, ue leke. / O Zot! Kjo është prej Teje, dhe përkushtohet veçse për Ty. Fjala e profetit ﷺ “minke” prej Teje, përmban në vetvete “teuekulin dhe istianen” pra, mbështetjen e plotë dhe kërkimin e ndihmës tek Zoti. Pra, minke, prej Teje o Zot, është kjo mirësi, nuk është prej fuqisë time. Ndërsa fjala e tij “leke” veçse ty të përkushtohet, kjo përmban kuptimin e adhurimit, pra çdo gjë të përkushtohet veçse ty o Zot, në formë adhurimi e në shprehje të dashurisë, bindjes dhe madhërimit që kemi për Ty.

   Po kështu e ngjashme është edhe fjala e tij gjatë namazit të natës kur thoshte: “All-llâhum-me leke eslemtu, ue bike amentu, ue alejke teuek-keltu, ue ilejke enebtu, ue bike ħâsamtu, ue ilejke hakemtu, eudhu bi iz-zetike lâ ilâhe il-lâ ente en tudil-leni, Entel haj-ju el-ledhi lâ temût, uel xhinu uel insu jemutûn. / O Allah, Ty të jam dorëzuar, tek Ty kam besuar, tek Ty jam mbështetur, tek Ti jam kthyer, me fuqinë dhe argumentet që më ke dhënë Ti u kundërvihem atyre që të mohojnë Ty dhe nuk i pranojnë të vërtetat që kanë ardhur prej Teje, gjykimit tënd i nënshtrohem, kërkoj mbrojtje e ruajtje në Krenarinë Tënde, sepse nuk ka të adhuruar tjetër me meritë veç Teje, që të mos më humbasësh nga rruga e drejtë! Ti je i Gjalli i Përjetshmi që kurrë nuk vdes, ndërsa xhindet dhe njerëzit vdesin.” [Buhariu].

***

   Njeriu duhet të jetojë vazhdimisht mes adhurimit dhe mes istianes, kërkimit të ndihmës. Pasi u kuptua ky themel i rëndësishëm, njerëzit në lidhje me këto dy detyra ndahen  në katër kategori dhe këto janë ndarjet e mundshme llogjike.

1. I plotëson të dyja ato, si adhurimin edhe istianen.

2. Përmbush vetëm adhurimin por jo mbështetjen tek Zoti.

3. I mbështet Zotit dhe plotëson vetëm istianen pa kryer adhurimet.

4. i lë dhe i braktis ato të dyja.

    Kështu pra, njerëzit shpërndahen mes këtyre katër kategorive. Madje, mund të themi që gjithë pasuesit e feve shpërndahen në këto katër kategori. Në fakt, në këtë kapitull, për ta bëhet fjalë dhe pikërisht gjendja e tyre do të shtjellohet.

    Grupi i parë, ata janë të zgjedhurit e më të dalluarit, pasuesit e denjë të fesë së vërtetë e të vetme të Zotit, Islamit, të cilët i përmbushën si adhurimin ndaj Zotit ashtu edhe istianen, kërkimin e ndihmës dhe mbështetjen e plotë tek Zoti.

   Grupi i dytë, janë ata të cilët karakterizohen më shumë prej adhurimeve që përkushtojnë. Kështu, këta e kanë në vetvete qëllimin, dëshirën që të adhurojnë Zotin, të ndjekin dhe pasojnë urdhëresat e tij dhe t’i largohen ndalesave. Ata përpiqen të jenë të sinqertë me Allahun e Lartësuar, të ndjekin sherjatin dhe t’i nënshtrohen me përulësi urdhëresave të Tij e të jenë të kujdesshëm me ndalesat. Po kështu ata përpiqen që të mos rrebelohen por t’i nënshtrohen vendimeve dhe kaderit të Zotit. Por, nga ana tjetër janë të mangët në aspektin e Istiane-s kërkimit të ndihmës dhe teuek-kul-it mbështetjes tek Zoti. Kështu, për shkak të mungesës së istianes dhe teuekulit tek Zoti, ose për shkak se janë të mangët në këtë aspekt, këta njerëz, shpesh dështojnë përballë armikut të tyre të brendshëm (epsheve e shfrenimit) dhe ndaj armikut të tyre të jashtëm, dhe kështu dobësohen edhe në adhurimet që i përkushtojnë Zotit. Gjithashtu, shumë prej tyre shfaqin frikë të madhe dhe tronditje të fortë, në lidhje me sprovat që i godasin dhe dëshpërimit që i kaplon në lidhje me atë që u ka ikur prej duarsh.

   Ja e tillë është gjendja e shumë prej atyre që e njohin sherjatin e Zotit, urdhëresat e Tij dhe adhurimet që Ai përcakton, por nuk nuk janë të përgatitur të përballojnë kaderin dhe sprovat me të cilat goditen si dhe armiqtë që gjithmonë janë pengesë për adhuruesin. Në fakt këta kanë qëllim të mirë në zemrat e tyre dhe vazhdimisht e synojnë të vërtetën, por ata nuk e njohin rrugën e duhur, e cila të mundëson rezultatin e kërkuar dhe nuk arrijnë ta gjejnë forcën për këtë, sepse u mungon istiane-ja kërkimi i ndihmës dhe teuek-kuli mbështetja tek Zoti, ose janë të dobët e të pa vëmendshëm në këtë aspekt. [Ibn Tejmije, “Tefsirul Kebir”].

***

    Një kategori tjetër janë më të spikatur dhe të dhënë pas istiane-s dhe Teuek-kul-it pra, kërkimit të ndihmës dhe mbështetjes tek Zoti. Kështu pra, ky grup dallohen dhe i japin rëndësi kërkimit të ndihmës tek Zoti dhe mbështetjes së plotë tek Ai. Ata e shfaqin varfërinë dhe nevojën e tyre të madhe përpara Zotit të tyre. Gjithashtu shfaqin përunjësinë, dorëzimin e plotë përballë gjykimeve të Zotit dhe kaderit të Tij, pra caktimeve të Tij dhe asaj  çfarë Ai ka vendosur që të ekzistojë në këtë botë. Por janë të mangët në aspektin e adhurimeve që i përkushtojnë Zotit dhe sinqeritetit në zbatimin e fesë të sjellë përmes sheriatit të Tij. Pra, qëllimi i tyre nuk është që feja e Allahut dhe që adhurimi i Tij të jetë më i larti dhe më mbizotëruesi. Edhe nëse ndonjëherë ndodh që të shfaqin njëfarë qëllimi të tillë, kjo nuk bëhet duke ndjekur sherjatin e Zotit, Krenar dhe të Lartësuar dhe as duke ndjekur rrugën e përcaktuar prej Tij. Por, përkundrazi, qëllimi i tyre, edhe me atë pak fe që mund të zbatojnë, është vendosja e një lloj pushteti dhe mbizotërmi të tyre në këtë botë.  …

    Qëllimi i këtij lloji shpesh herë mund të jetë arritja e asaj që ai e synon prej të mirave materiale ose largimi dhe ruajtja prej asaj që i druhet dhe e urren prej të këqiave, me çfarëdo lloj mënyre qoftë kjo.

    Kështu pra, qëllimi që ai synon me istianen pra kërkimin e ndihmës dhe mbështetjen e plotë që i tregon Zotit, është thjesht për të përmbushur qëllimet e tij. Në këtë mënyrë ai tregon se ose është i paditur ose është një zullumqar i pandreqshëm, i cili, me vetëdije, i lë urdhëresat me të cilat e ka urdhëruar Zoti dhe kryen ato që Zoti i ka ndaluar.  Kjo është gjendja e shumë prej atyre që shprehin adhurime, madje paraqiten me një pamje asketizmi dhe pretendimi se e adhurojnë shumë Zotin e janë të përkushtuar në përmendjen dhe adhurimin e Tij. Gjithashtu paraqiten se janë të varfër tek Zoti dhe se me të vërtetë ata e kanë kuptuar tërësisht kaderin e Zotit dhe gjykimin e Tij dhe i janë dorëzuar Atij. Por, nga ana tjetër ata tregojnë se nuk i japin rëndësi urdhëresave të Allahut dhe ndalesave të Tij. Ata vërtet mund të tregojnë se e besojnë që gjithësia është e ngritur dhe qëndron me forcën e Allahut dhe çdo gjë është e varfër e në përkujdesin e Zotit, administrimin dhe mëshirën e Tij, por nga ana tjetër nuk dëshmojnë dhe nuk pranojnë urdhëresat me të cilat janë urdhëruar dhe as nuk i japin rëndësi ndalesave nga të cilat janë ndaluar. Ata nuk i japin rëndësi asaj që e do Zoti dhe as që bëjnë dallimin mes gjërave që Zoti i do dhe është i kënaqur me to dhe atyre që Ai i urren dhe nuk është i kënaqur me to. Nuk i japin rëndësi asaj çfarë Zoti ka shpallur e ligjëruar. …

***

   Ndërsa grupi i fundit, janë ata të cilët i kanë kthyer shpinën të dyja çështjeve. Pra, as nuk i mbështeten Zotit dhe as nuk i japin rëndësi adhurimit. Ata i kanë kthyer shpinën si adhurimit të Allahut, edhe mbështetjes dhe kërkimit të ndihmës tek Ai. Këta në fakt janë dy grupe. 1. Ata të cilët kërkojnë dynjanë dhe 2, ata të cilët preokupohen me një lloj feje dhe besimi. Të tillë janë ata që pasojnë fetë e kota e të prishura, të cilët adhurojnë dikë tjetër veç Allahut dhe i mbështeten dhe i kërkojnë ndihmë dikujt tjetër veç Tij, thjesht duke u bazuar në hamendësimet, prirjet dhe dëshirat e tyre. Sikurse thotë i Lartësuari: “… Por ata ndjekin vetëm hamendësimet dhe dëshirat e veta, megjithëse prej Zotit të tyre u ka ardhur udhëzimi i qartë.” [Nexhm 23]. Ndërsa ata të cilët kërkojnë dynjanë, janë ata të cilët si qëllim të vetëm kanë arritjen e përmbushjes së epsheve të tyre në këtë dynja, përmes çdo lloj rruge që ata e shohin të mundshme. Por ki kujdes dhe të jesh i vëmendshëm se ka ndryshim mes atyre që i kanë kthyer shpinën adhurimit të Allahut dhe kërkimit të ndihmës Atij dhe mes atyre të cilët adhurojnë dikë tjetër veç Tij dhe i mbështeten dikujt tjetër veç Tij. Pra, mes këtyre dy kategorive të fundit ka dallim.

***

Allahu i Lartësuar thotë në fillim të sures: El hamdu lil-lahi Rab-bil âlemin Kështu, ajo filloi me këto dy emra: Allah dhe Er-Rabb. Allah është i Adhuruari, Ai që adhurohet me dashuri, madhërim dhe nënshtrim të plotë. Ky është një emër që ka lidhje të ngushtë me adhurimin, prandaj dhe vazhdimisht themi Allahu Ekber, Elhamdu lil-lah, Subhanellah, La ilahe il-lallah. Pra, këto formulime, të gjitha lidhen me emrin Allah, sepse Ai ka lidhje të fortë dhe të drejtpërdrejtë me adhurimin. Ndërsa Er-Rabb, Ai është ‘El-Murabi’ Edukatori, ‘El-ħalik’ Krijuesi, ‘Er-Razik’ Furnizuesi, ‘En-Nasir’ Ndihmëtari ose Fitore-dhuruesi, ‘El-Hadi’ Udhëzuesi Udhërrëfyesi. Ky emër, pra Rabb është më afër dhe ka lidhje më të ngushtë me ‘Istianen’ kërkimin e ndihmës, mbështetjes dhe lutjes. Prandaj Nuhu a.s. u lut dhe tha: “(rab-bi) O Zoti im! Më fal mua, fali prindërit e mi, ata që hynë në shtëpinë time si besimtarë dhe të gjithë besimtarët e besimtaret! Ndërsa jobesimtarëve shtoju veçse dëshpërim!”.  Sikurse thotë i lartësuari gjithashtu: “Ata të dy thanë: “(rab-benâ) Zoti ynë, ne i bëmë dëm vetes sonë. Nëse Ti nuk na fal dhe nuk na mëshiron, ne me siguri do të jemi të humbur!”” ‘[Earaf 23], ose: “Ai (Musai) u lut: “(rab-bi) O Zoti im! Unë e ngarkova, vërtet vetveten me padrejtësi. Atëherë, më fal!” Dhe Allahu e fali atë. Sepse Ai është Falës i Madh e Mëshirëplotë.” [Kasas16], ose: “Ata nuk kishin fjalë tjetër për të thënë, veç: ““(rab-benâ) O Zoti ynë! Na i fal gjynahet tona dhe lëshimet në veprat tona! Na forco këmbët tona (në luftë) dhe na ndihmo kundër popullit jobesimtar!”” [Al-Imran 147], ose: “… (rab-benâ) Zoti ynë, mos na dëno nëse harrojmë ose gabojmë! Zoti ynë, mos na ngarko me barrë të rëndë, siç ngarkove ata që ishin para nesh! (rab-benâ) Zoti ynë, mos na ngarko më tepër sesa kemi fuqi! Na i shlyej gjynahet, na i mbulo të këqijat e na mëshiro! Ti je Mbrojtësi ynë! Na ndihmo kundër atyre që nuk besojnë!” [Bekare 286]. Kështu, lutjet në përgjithësi dhe kërkimi i ndihmës bëhet përmes emrit Er-Rabb.

    Emri Allah, përmban në vetvete dhe na tregon piksynimin dhe qëllimin e robit, motivin e tij dhe atë për hir të së cilës ai u krijua. Ai përmban diçka që mundëson rregullimin e robit, përsosmërinë e tij, pra adhurimin e Allahut të Madhëruar. Ndërsa emri i dytë Er-Rabb, na tregon krijimin e robit dhe fillesat e tij. Kështu Ai na tregon se është Zoti Ai që e edukon, kujdeset, përmirëson gjendjen e robit dhe përkujdeset dhe mer përsipër rregullimin e çështjeve të tij.

    Sidoqoftë emri i dytë Er-Rabb, hyn dhe bën pjesë edhe në emrin e parë ‘Allah’, sikurse edhe ‘Rububija’ hyn edhe në ‘Uluhijen’ e Zotit. Por edhe anasjelltas mund të themi se ‘Rububija’ presupozon edhe ‘Uluhijen’ e Zotit. Pra, nëse e besojmë Zotin si Rabb Krijues, Furnizues, Mbretërues, Pronar të gjithçkaje, sigurisht që edhe do ta adhurojmë Atë si një të vetëm dhe do të nënshtrohemi në ‘Uluhijen’ e Tij, pra në meritën e adhurimit të Tij.

Krijesat janë të varfër dhe nevojtarë për Allahun.

Është e qartë se çdo rob dhe çdo krijesë është e varfër tek Allahu dhe nevojtare për të. Krijesa nuk është e varfër dhe nevojtare për asgjë e askënd tjetër veç Allahut. Kështu krijesa nuk mund të jetë e pavarur dhe e panevojë për Zotin dhe po kështu ajo nuk mund të përmbushë nevojat dhe varfërinë e saj, me diçka tjetër përveç Zotit, sepse çdo tjetër përveç Allahut, edhe ajo është e varfër dhe nevojtare për Allahun. Nga Ebu Jezid, – Allahu e mëshiroftë! – , është përcjellë se ka thënë: Ajo krijesë që kërkon ndihmë dhe mbështetje tek krijesa i ngjan të mbyturit që kërkon ndihmë tek i mbyturi.

Emri ‘abd’ rob përmban dy kuptime:

    I pari vjen me kuptimin e krijesës së dobët e të nënshtruar përpara Krijuesit të saj. Sikurse thotë i Lartësuari: “Çdo qenie në qiej e në Tokë ka për t’iu paraqitur Të Gjithëmëshirshmit si rob.” [Merjem 93], ose: “A mos kërkojnë ata fe tjetër, veç fesë së shpallur nga Allahu, ndërkohë që Atij i është nënshtruar gjithçka që gjendet në qiej e gjithçka që gjendet në tokë, me vullnet apo me detyrim? Dhe tek Ai do të kthehen të gjithë.” [Al-Imran 83], ose: “Ai është Krijuesi i qiejve dhe i Tokës. Kur dëshiron diçka, Ai vetëm i thotë: “Bëhu!” dhe ajo bëhet.” [Bekare 117], ose: “Gjithçka në qiej e në Tokë i bën sexhde vetëm Allahut, me hir a me pahir, e po kështu edhe hijet e tyre në mëngjes e mbrëmje.” [Ra’ad 15].

     Ndërsa kuptimi i dytë vjen me kuptimin: adhurues i bindur me vetëdije, me zgjedhjen e lirë. Është ai i cili e adhuron Zotin duke shprehur dashurinë, madhërimin, nënshtrimin dhe i kërkon ndihmën dhe mbështetjen Atij. Dhe është pikërisht ky kuptim që është dashur në fjalën e Allahut të Lartësuar kur thotë: “Adhuruesit e të Gjithmëshirshmit janë ata që ecin nëpër Tokë të qetë, e kur injorantët u drejtohen atyre me fjalë (fyese), ata thonë: “Paqe (selâm)!””, [Furkan 63], ose: “Në të vërtetë, ti nuk ke kurrfarë fuqie mbi robërit e Mi. Mjafton që Zoti është mbrojtësi i tyre.” [Isra 65], ose: “Ai (kafuri) është një burim, prej të cilit do pinë adhuruesit e Allahut dhe të cilin do ta gjejnë atje ku do të dëshirojnë e me mbushulli.” [Insan 6], , ose: “Ai (Iblisi) tha: “Betohem në Fuqinë Tënde se kam për t’i humbur që të gjithë prej rrugës së drejtë, Përveç atyre robërve të Tu, që janë të sinqertë.”” [Sad 82, 83], ose: “(Allahu do tu thotë): “O adhuruesit e Mi, sot nuk ka pse të frikësoheni e as pse të brengoseni! Atyre që besuan shpalljet Tona dhe ishin muslimanë (të nënshtruar ndaj Zotit) do t’u thuhet: “Hyni në Xhenet, ju dhe bashkëshortet tuaja, për tu gëzuar!”” [Zuhruf 68 – 70], ose: “Kujto robërit tanë, – Ibrahimin, Is’hakun dhe Jakubin! Ata ishin të fortë dhe të ditur.” [Sad 45], ose: “… dhe i shpalli robit të Tij (Allahut) atë që i shpalli.” [Nexhm 10], ose: “… Sa rob i mirë ishte ai! Ai ishte i kthyer (me përunjësi) te Zoti.” [Sad 44], ose: “I Dëlirë (e i Lavdëruar) qoftë Ai, që e mbarti adhuruesin e Tij (Muhamedin a.s.) natën nga Xhamia e Shenjtë (Qabeja) drejt xhamisë “Aksa” (në Palestinë), rrethinat e së cilës Ne i kemi bekuar, për t’i treguar atij disa nga Shenjat Tona! Vërtet, Ai Dëgjon e Sheh gjithçka.” [Isra 1], ose: “…” [El-Xhin 19].

    Ky lloj adhurimi shpeshherë mund të mos gjendet tek njeriu, ndërsa lloji i parë i nënshtrimit dhe të qënurit rob i Zotit është një përshkrim i pandashëm i krijesës, sepse është për qëllim, sikurse thamë, zbatimi i kaderit të Zotit dhe administrimit të çështjeve të tij nga Krijuesi. Thotë Allahu i Lartësuar: “A mos kërkojnë ata fe tjetër, veç fesë së shpallur nga Allahu, ndërkohë që Atij i është nënshtruar (esleme) gjithçka që gjendet në qiej e gjithçka që gjendet në tokë, me vullnet apo me detyrim? Dhe tek Ai do të kthehen të gjithë.” [Al-Imran 83].

    Shumica e selefëve janë të mendimit se me fjalën (esleme) është dorëzimi i robit me përulësi, e nënshtrim për Zotin dhe jo thjesht të besuarit se është Zoti Ai që administron të gjitha çështjet e krijesave. sikurse ka thënë në fjalën e Tij: “Gjithçka në qiej e në Tokë i bën sexhde vetëm Allahut, me hir a me pahir, e po kështu edhe hijet e tyre në mëngjes e mbrëmje.” [Er-Ra’ad 15]. Sepse ky lloj nënshtrimi dhe përulësie gjithashtu është një përshkrim i pandashëm për çdo rob dhe çdokush është nevojtar për të dhe nuk mund të bëjë dot pa të. Edhe pse ndonjëherë mund t’i kthejë shpinën Zotit të tij dhe të tregohet mendjemadh dhe kryeneç. Sidoqoftë, padyshim vjen momenti që përsëri ai nënshtrohet dhe i përulet Zotit. Por besimtari i dorëzohet Zotit me vetëdije, me bindje duke i shprehur Atij dashurinë, bindjen dhe nënshtrimin për të zbatuar urdhëresat e Tij. Ndërsa mohuesi nënshtrohet veçse në raste kur ka nevojë të domosdoshme, i mbuluar nga frika. Por kur ajo largohet prej tij, ai kthen shpinën Zotit të tij. Sikurse thotë Allahu i Lartësuar: “E, kur njeriut i bie një e keqe, ai na lutet, qoftë shtrirë, ulur ose në këmbë e, kur Ne ia largojmë të keqen atij, ai vazhdon sikur të mos na ishte lutur fare për të keqen që e kishte goditur. Kështu keqbërësve u duket e mirë ajo që veprojnë.” [Junus 12], ose: “Kur gjendeni në rrezik në mes të detit, harrohen ata të cilëve ju u luteni zakonisht, përveç Atij (Allahut). Por pasi Ai ju shpëton e ju nxjerr në tokë, ju sërish i ktheni shpinën. Njeriu është mohues i madh.” [Isra 67].

    Kështu pra, varfëria e krijesave, nevoja e tyre e madhe për Zotin por edhe nevoja e tyre për t’a adhuruar Zotin me bindje dhe nënshtrim dhe dashuri është një përshkrim i pandashëm i qënies së tyre dhe ato nuk mund të ekzistojnë dot pa këtë përshkrim të të qënurit rob dhe adhurues të Zotit. Kjo është një nevojë e domosdoshme e krijesave, prandaj dhe krijesat janë shenjë treguese për Krijuesin e tyre dhe atë që i shpiku pa asnjë shembull të mëparshëm. Sepse ato nuk mund të ekzistojnë pa e bërë të mundur këtë Krijuesi i tyre. Por krijesat janë të ndryshme përsa i përket konstatimit të kësaj varfërie dhe nevoje të madhe që ka robi në zemrat e tyre. Gjithashtu, robi ka nevojë shumë të madhe për Zotin, të adhuruarin e tij, Allahun. Kështu ai ka nevojë të domosdoshme për Të, që Ai të jetë i adhuruari i Tij i cili ai ta dojë me gjithë shpirt, me një dashuri madhërimi, lartësimi dhe shprehje e nënshtrimit ndaj Tij. E pra, robi ka nevojë që Allahu të jetë piksynimi, motivi dhe qëllimi i tij, të jetë më i madhi i qëllimeve dhe ambicjeve të tij. Nuk ka përmirësim të robit veçse përmes kësaj rruge.” [Ibn Tejmije, “Tefsirul Kebir”]

    Shejh sadi thotë:  Nënshtrimi i krijesave është dy llojesh:

1. Nënshtrim me vullnet të lirë, me motivim, me bindje. Këtë e kanë besimtarët muslimanë, të cilët i janë nënshtruar Allahut të Lartësuar, duke e adhuruar Atë me dashuri, madhërim, përkushtim dhe bindje.

2. Nënshtrim i detyruar. Ky lloj nënshtrimi i përfshin të gjitha krijesat. Edhe qafirët janë të nënshtruar në atë mënyrë që nuk mund t’i shpëtojnë dot përcaktimit dhe gjykimit të Zotit të gjithësisë. Nëse Allahu ka vendosur për diçka, ata nuk mund ta ndryshojnë caktimin e Tij. Askush nuk mund të mbrohet dhe ta ndalojë atë që cakton dhe dëshiron i Plotpushtetshmi, sipas dijes, urtësisë, drejtësisë dhe mëshirës së Tij. Të gjitha krijesat kthehen tek Ai për nevojat e tyre dhe tek Ai do të kthehen edhe për t’u llogaritur për veprat e tyre. Është Ai që do t’i gjykojë ata, sipas drejtësisë dhe bamirësisë së Tij.

Shtyllat e ibadetit

   Ibadeti ka tri shtylla kryesore. Nëse ato gjenden në një zemër, atëherë në mënyrë të pashmangshme ato do të prodhojnë vepra adhurimi. Këto tri ndjenja janë: dashuria, shpresa dhe frika. Nëse nuk prodhohet adhurimi, atëherë njëra nga këto të trija, ose nuk ekziston fare, ose është e mangët dhe e cënuar. E dini atë historinë në të cilën Profeti ﷺ këshilloi të sëmurin tri herë rresht, që të pinte mjaltë dhe vetëm pasi e përsëriti mjekimin me mjaltë, ai u shërua. Pra, vetëm pasi plotësoi masën e mjaftueshme, ai gjeti shërimin, pra, rezultatin dhe ndikimin e tij. Kështu është edhe çështja e zemrave. Që ato të vazhdojnë të jetojnë dhe t’i përgjigjen ftesës së Allahut, i Cili jep jetë në dynja dhe ahiret, në to duhet të mblidhen e bashkohen tri ndjenja: dashuria, shpresa dhe frika ndaj Zotit. Këto tri ndjenja janë përmendur në 3 ajetet e para të sures Fatiha. Prandaj Allahu i Madhëruar e bëri detyrë për njeriun që ta lexojë Fatihanë në mënyrë të vazhdueshme (nëpër namaze). Në këtë mënyrë, zemra në mënyrë të vazhdueshme do të vazhdojë të marrë ushqim prej Fatihasë dhe do të vazhdojë të mbushet me ato ndjenja të domosdoshme, për t’i dhënë jetë e udhëzim. Kreu i këtyre tri ndjenjave është dashuria për Allahun e Madhëruar. Dijetarët e kanë shembëllyer ibadetin me një zog, me kokën dhe dy krahët. Koka e adhurimit është dashuria, ndërsa dy krahët e tij janë shpresa dhe frika. El hamdu buron prej dashurisë dhe prodhon dashuri. Er-Raĥmânir-Raĥim sjell shpresë. Maliki jeumidin sjell frikë-respekt e madhërim.

Nxitësit bazë të përkushtimit në adhurim:

    Çdokush që e do Allahun me një dashuri të mjaftueshme, ashtu sikurse Zoti ka urdhëruar, dhe bashkë me këtë ndjenjë, ai shpreson tek Ai dhe i frikësohet, në këtë mënyrë ai e ka adhuruar Zotin. Ky përkushtim është adhurimi. Nëse robi cënon adhurimet që Zoti i kërkon prej tij, ky është tregues i qartë se ai ka cënuar një nga tre ndjenjat e domosdoshme, tërësisht ose pjesërisht. Njerëzit e dinë dhe e pranojnë se, çdokush që bën një punë që e do dhe i sjell kënaqësi, ai është i vazhdueshëm në të dhe del me sukses. Kështu, ai i cili e adhuron Allahun i prirur më shumë nga dashuria dhe, është ajo shtysa kryesore për adhurim, atëherë njeriu nuk e ndërpret adhurimin. Por nëse shtysa kryesore është (p.sh.) shpresa, ndodh që robi ta ndërpresë adhurimin. Prandaj ndodh që kur muslimanët përkujtohen për shpërblimin e agjërimit ose të adhurimeve të tjera, ata fillojnë që t’i zbatojnë ato, por pas njëfarë kohe e ndërpresin punën. Nëse shtysa kryesore që i nxit njerëzit për të punuar do të ishte dashuria për Allahun, atëherë ata nuk do të shkëputeshin nga adhurimi. Për këtë arsye nuk është dëshmuar që ndonjë sahab të ketë nisur ndonjë punë të mirë dhe pastaj të jetë shkëputur prej saj.

   Imam Shatibiu në librin e Tij El I’tisam thotë: “Fillimi i një pune të mirë dhe pastaj ndërprerja e saj është një menhexh bidati, pra, jo metodologji e saktë”. Metedologjia e Ehli Sunetit në adhurim është që, nëse dikush mendonte që të fillonte një adhurim, si p.sh. agjërimi i 6 ditëve të shevalit, ose të hënës dhe të enjtes, fillimisht vërente dhe shikonte me kujdes mundësitë e tij. Nëse ishte i bindur se do të ishte i aftë për të qenë i vazhdueshëm në këtë adhurim, fillonte, duke iu mbështetur Allahut për ta forcuar e ndihmuar. Kështu, ata e adhuronin Allahun me dituri dhe me përkushtim. Pra, nëse ia përkushtonin Allahut një kohë dhe një adhurim të caktuar, ata ishin të qëndrueshëm dhe të vazhdueshëm, sepse ajo që i nxiste më së shumti ata ishte dashuria për Allahun, sikurse thotë i Madhëruari: “Pasi të kesh përfunduar (preokupimet), atëherë, për hir të Zotit tënd, përpiqu (me adhurime), dhe vetëm ndaj Zotit tënd përkushtohu!”, pra, mos i ndërprit adhurimet.

   Aishja i tha Profetit ﷺ, i cili falej natën, derisa i çaheshin këmbët: “O i Dërguari i Allahut, a nuk t’i ka falur Allahu gjynahet e shkuara dhe ato të vonshme?” Profeti ﷺ i thotë: “ O Aishe! A të mos jem rob falenderues?” Aishja shihte frikën dhe shpresën, ndërsa Profeti shihte dashurinë për Zotin, e shprehur me mirënjohje ndaj Tij. Pra, ai shihte nivelin e hamdit (mirënjohjes dhe dashurisë për Allahun). Duke qenë se ndjenja bazë më kryesore dhe e theksuar që e nxiste Profetin ﷺ për adhurimin ishte dashuria për Allahun, ai kurrë nuk e ndërpreu namazin e natës. Madje vazhdonte të falej aq shumë, sa i çaheshin këmbët nga qëndrimi i gjatë në këmbë. Ai falej gjysmën e natës ose dy të tretat e saj, jo thjesht dhe vetëm Natën e Kadrit. Nuk falej vetëm disa netë dhe pas tyre t’i kthehej zakonit të vjetër dhe të harrohej në gjumë. Por çfarë e bëri atë që të përballojë një adhurim të tillë? Përgjigjja: Suksesi e dhurata e Allahut! Është Allahu i Madhëruar Ai që i dha sukses dhe u dhuroi një mirësi të tillë. Por duhet të mos harrojmë se ajo që e shtynte dhe e motivonte atë për adhurim ishte dashuria për Allahun.

   Shejhu i Islamit Ibn Tejmije thotë në librin e tij “Menhaxhus-Suneh”: “Fjala e Allahut: “El ĥamdu lil-lâhi rabil âlemin është dëshmi që tregon se Allahu i Lartësuar do Veten e Tij.” Në emër të dashurisë së Tij për Veten e Vet, na shpalli neve këto ajete. Ti i thur hamde Zotit tënd nëpërmjet vetë fjalës së Tij. Ky fakt është tregues për diçka shumë të rëndësishme: Allahu është i lavdëruar vetvetiu dhe lavdinë e Tij nuk e shton e as e pakëson thurja e përkushtimi i hamdeve ose jo nga krijesat e Tij. Madje, ata janë në nevojë të madhe për t’i thurur hamde Atij, se nëpërmjet kësaj vjen lumturia e tyre. Por edhe nëse nuk i thurin lavde Atij, Ai vazhdon të jetë i Lavdëruar, i Lavdishëm dhe jonevojtar për ta dhe dëmi rëndon veçse mbi ta. Ĥamdi është përmendur në Kur’ân në më shumë se 40 vende të ndryshme. Allahu i Madhëruar me ĥamd e hapi Librin e Tij, madje me ĥamd ka hapur pesë sure të Kuranit: Fatiha, En’âm, Kehf, Sebe’e dhe Fatir.

   Disa selefë kanë thënë: Fatihaja është e fshehta e Kur’anit dhe e fshehta e Fatihasë është tek kjo frazë: “Ijjâke nea’budu ue ijjake nesteain!”. Ijjâke nea’budu (Vetëm Ty të adhurojmë) është dëshmi e sinqertë e njeriut për distancimin nga çdo lloj shirku. Ndërsa: “ue ijjâke nesteain” (vetëm tek Ti ndihmë kërkojmë), është një dëshmi e çiltër se ai po ia dorëzon të gjitha çështjet Allahut të Lartësuar dhe po distancohet tërësisht nga forcat dhe aftësitë e veta. E gjithë feja e Zotit bazohet në këto dy çështje. Ky mesazh jepet në shumë ajete kur’anore: “Vetëm Allahut i takon dija për fshehtësitë e qiejve dhe të Tokës dhe vetëm tek Ai kthehet çdo çështje. Atëherë vetëm Atë adhuroje dhe vetëm tek Ai kërko mbështetje! Zoti yt nuk është i shkujdesur ndaj veprave tuaja.” [Hud 123]. “Thuaj: “Ai është i Gjithëmëshirshmi. Atij i kemi besuar dhe vetëm tek Ai jemi mbështetur. Kurse ju do ta kuptoni se kush është humbësi i vërtetë.” [Mulk 29].

    Imam Ibn Kethir thotë: “Ij-jâke nea’budu ue ij-jâke nesteain!” – Në këtë ajet vërehet një zhvendosje nga veta e tretë në vetën e dytë, pra, duke ju drejtuar drejtëpërdrejt Allahut të Lartësuar. Që nga fillimi i sures, “El ĥamdu lil-lâhi Rabil âlemin“, e deri tek “Mâliki jeumid-din” të gjitha janë treguar në vetën e tretë. Pastaj teksti zhvendoset në vetën e dytë, duke thënë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ”. Adhuruesi, përmes ĥamd-it (lavdërimit), thenâ-it (përlëvdimit të përsëritur e të shumtë) dhe temxhid-it (madhërimit), realizon ĥamd-in dhe esencën e tij, në masën dhe cilësinë e duhur, siç kërkohet nga Allahu i Lartësuar, dhe pastaj distancohet plotësisht nga adhurimi i gjithçkaje tjetër dhe nga mbështetja tek dikush tjetër veç Allahut Mëshirëplotë. Vetëm pas kësaj përpjekjeje, ai nderohet, afrohet dhe ngrihet në nivelin dhe gradën për t’i folur drejtëpërdrejt Allahut të Lartësuar duke thënë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ”.  

    Allahu i lartësuar na udhëzon të themi: “Vetëm ty të adhurojmë. Por, si e adhurojmë Allahun e Lartësuar? Përmes çfarë fjalësh dhe veprash e adhurojmë Allahun e Lartësuar dhe i shprehim Atij dashurinë dhe nënshtrimin tonë? Kur ne themi: “Vetëm ty të adhurojmë.”,kjo do të thotë:Ne të adhurojmë, o Zot, përmes këtyre ndjenjave të domosdoshme të adhurimit, që është dashuria, shpresa dhe frikërespekti për Ty. Dashuria kuptohet nga hamdi, pra, nga thurja e lëvdatave dhe lavdërimeve për Allahun e Lartësuar. Shpresa kuptohet nga: Err-Rrahmani Rrahim, pra, e lavdërojmë Allahun e Lartësuar përmes këtyre emrave, të cilët na nxisin shpresën. Ndërsa frikerespekti kuptohet nga: Maliki jeumidin, që nxit tek ne frikërespektin për Allahun e Lartësuar dhe llogarinë përpara Tij.

    Kur njeriu thotë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë”, kjo është e fshehta, e cila sjell shërimin me suren Fatiha. Madje, ky është sekreti i krijimit të njerëzve, xhinëve, melekëve, qiejve tokës dhe gjithçka mes tyre. Hasen el Basriu shpesh thoshte: “Allahu i Lartësuar ka zbritur 104 libra; të gjithë ata i përmblodhi në katër libra: Teurat, Zebur, Ungjill dhe Kur’an. Këta të katër i përmblodhi në Kur’an. Kuptimet e Kur’anit i ka përmbledhur në suret Mufasal, që janë ato nga surja Kaf deri në suren Nas. Kuptimet e sureve Mufasal i ka përmbledhur në suren Fatiha.

    Ndërsa suren Fatiha dhe kuptimet e saj madhështore, Allahu i Madhëruar i ka përmbledhur pikërisht në ajetin: “Ijake Nabudu ue ijake nestein” – Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë .” Ai që lexon këtë ajet dhe realizon tërësisht dhe me besnikëri ato kuptime dhe mesazhe që gjenden brenda tij, në aspektin e diturisë që ai ngërthen, por edhe të punës që duhet bërë sipas kësaj diturie, atëherë ai me të vërtetë ka punuar sipas të gjithë librave të shpallur të Zotit dhe mesazhet që gjenden brenda tyre.”

    Në Kur’an, ky mesazh gjendet shumë shpesh: “Ne çuam në çdo popull të dërguar, që t’u thonë: “Adhuroni vetëm Allahun e largojuni shejtanëve (adhurimit të tyre)!” [Nahl 36]. Pra, kjo ishte ftesa e të gjithë profetëve. Në çdo popull kemi dërguar profetë dhe kemi urdhëruar që të adhurohet vetëm Allahu dhe t’i largohen tagutit, domethënë, të adhurohet një Zot i vetëm dhe të largohen nga adhurimi i gjithçkaje tjetër. Është e vërtetë që Allahu i Lartësuar thotë se çdo populli i është përcaktuar Sheriat, traditë, rrugë dhe ligj, ku të mbështeteshin dhe sipas të cilëve të jetonin.

    Allahu i Lartësuar është Es-Sejid, domethënë, Zotëruesi që vendos ligjin dhe që duhet t’i binden të gjithë.  Përmes librave të Tij, Allahu i Madhëruar ka sjellë:

1. Ka sjellë lajme, që kurrë nuk mund të jenë kontradiktore. Të gjithë profetët, librat e shpalljet e Tij janë unanime në lidhje me to.
2. Ka sjellë urdhra e ndalesa, të cilat ndryshonin nga një popull në një tjetër, nga një kohë në një tjetër, nga një person në tjetrin.

***

    Në këtë ajet, Allahu i Madhëruar ka përmendur adhurimin përpara istiane-s, kërkimit të ndihmës, sepse përkushtimi i adhurimeve Allahut është qëllimi i njeriut, ndërsa kërkimi i ndihmës është mjet ose ndihmë për të realizuar sa më mirë adhurimin; dhe dihet mirë se qëllimi është më i rëndësishëm se mjeti, ndaj më të rëndësishmes i jepet përparësi. Një pyetje që shtrohet është: “Përse është përdorur numri shumës në ajet, duke thënë: “të adhurojmë” dhe “ndihmë kërkojmë”? Për këtë janë dhënë përgjigje të shumta, ndër të cilat edhe fakti se kur i drejtohemi Allahut të Madhëruar në numrin shumës, pra, duke thënë: “vetëm Ty të adhurojmë” kjo është një shprehje më e qartë e modestisë dhe e përunjësisë para Allahut, sesa kur i drejtohesh Atij duke thënë “vetëm Ty të adhuroj”. Kjo e fundit tregon një lloj madhërimi e vlerësimi për veten. E kush je ti që e konsideron veten të denjë që t’i drejtohesh i vetëm Allahut të Madhëruar, të cilin askush nuk mund ta adhurojë dhe përlëvdojë ashtu siç Ai e meriton?! Kështu, robi, me modesti e përunjësi i drejtohet Allahut të Madhëruar së bashku me vëllezërit e tij besimtarë, që t’i shprehë Atij adhurimin dhe t’i kërkojë ndihmë.

    Adhurimi i Allahut dhe statusi i të qenurit adhurues e rob i Allahut është një gradë shumë e lartë, me të cilën robi nderohet dhe vlerësohet. Me këtë titull e ka emërtuar Allahu i Madhëruar Profetin e tij të dashur, në kontekstet më të rëndësishme: I lartësuari thotë: “Të gjitha lavdërimet i takojnë vetëm Allahut, i Cili i ka shpallur Robit të Vet (Muhamedit) Librin (Kur’anin) dhe nuk ka lejuar në të asnjë shtrembërim!” [Kehf 1]. Ose: “Dhe, vërtet, kur robi i Allahut u ngrit që t’i lutej Atij, ata gati sa hipën njëri mbi tjetrin, për ta dëgjuar.” [Xhin 19]. “I Dëlirë (e i Lavdëruar) qoftë Ai, që e mbarti adhuruesin e Tij (Muhamedin)natën nga Xhamia e Shenjtë (Qabeja) drejt xhamisë Aksa (në Palestinë), rrethinat e së cilës Ne i kemi bekuar, për t’i treguar atij disa nga shenjat Tona! Vërtet, Ai dëgjon e di gjithçka.” [Isra 1]. Kështu, Allahu i Madhëruar e ka quajtur “robi dhe adhuruesi Ynë” kur i ka sjellë Shpalljen, kur ka treguar adhurimin e Profetit ﷺ përkushtuar Atij dhe kur ka folur për udhëtimin e mrekullueshëm të Israsë.

   Ibn Abasi ka thënë: “Ij-jâke nea’budu”, domethënë: Vetëm Ty të adhurojmë, të frikësohemi dhe të shpresojmë, o Zoti ynë, dhe asgjë e askënd tjetër veç Teje! Ndërsa “ue ij-jâke nesteain”, domethënë: Vetëm Ty të kërkojmë të na ndihmosh për të t’u bindur e nënshtruar dhe për t’i përmbushur të gjitha çështjet e punët tona. Është përmendur fillimisht adhurimi përpara kërkimit të ndihmës, sepse adhurimi është qëllimi kryesor e final, ndërsa kërkimi i ndihmës është mjeti për arritjen e këtij qëllimi, dhe qëllimet janë më të rëndësishme sesa mjetet.

***

• “Ihdinas-sirâtal mustekim” Na udhëzo në Rrugën e Drejtë – Shejh Sadi shpjegon:Domethënë: Na i trego, na udhëzo dhe na jep sukses, për të vazhduar në Rrugën e Drejtë, në rrugën e qartë, që të çon tek Allahu i Lartësuar dhe te Xhenetet e Tij. Në këtë mënyrë, ne kërkojmë udhëzimin dhe suksesin prej Allahut të Madhëruar për dy gjëra: së pari, për njohjen e së vërtetës dhe, së dyti, për të punuar sipas kësaj të vërtete.Ne kërkojmë prej Allahut udhëzimin në Rrugën e Drejtë dhe vijimin në këtë rrugë. Me fjalë të tjera, kërkesa bëhet fillimisht për të hyrë në Rrugën e Drejtë, dhe pastaj për të qenë i vazhdueshëm e i qëndrueshëm në këtë rrugë.

    Udhëzimi për të hyrë në Rrugën e Drejtë, është udhëzimi për të kuptuar dhe pranuar Islamin, dhe për të braktisur çdo fe tjetër. Ndërsa vijimi në këtë rrugë nënkupton suksesin për të njohur imtësitë e kësaj feje, si edhe veprimin sipas dispozitave të saj. Kjo lutje është një ndër më gjithëpërfshirëset dhe më të dobishmet për robin, prandaj, për shkak edhe të nevojës së tij të madhe në këtë aspekt, u bë e detyrueshme që ai të lutet me fjalët e saj në çdo rekat namazi që e fal për Allahun.

   Ndërsa Imam Ibnu Kethiri thotë: Pasi paraqiten në fillim përlëvdimet e shumta e të përsëritura për Allahun e Lartësuar, tashmë është pikërisht momenti kur duhet t’i drejtosh lutjet, sikurse na udhëzon Allahu i Madhëruar në hadithin kudsij: “… Unë e kam ndarë namazin (Fatihanë) në dy gjysma. Gjysma e tij është për Mua dhe gjysma tjetër (e Fatihasë) është për robin Tim dhe robit Tim do t’i jepet ajo që kërkon. …” Kjo është mënyra më e mirë që mund të bësh një lutje. Fillimisht e lavdëron Allahun dhe pastaj parashtron lutjen tënde dhe të vëllezërve të tu besimtarë, duke thënë: “Na udhëzo në Rrugën e Drejtë!”.

    “El Sirat el Mustekim” është rruga e qartë, e dukshme, e drejtë dhe pa shtrembërime. Në fakt, janë dhënë mendime të ndryshme për të. E përbashkëta është se “El Sirat el Mustekim” është ndjekja e pasimi korrekt i rrugës së Profetit me sinqeritet vetëm për Allahun, rruga e vetme që të çon tek Allahu dhe Xhenetet e Tij. Gjithashtu, është thënë se ajo është “Libri i Allahut”, ose “Islami”. Ibn Abasi ka thënë se ajo është feja e Allahut, e cila nuk ka shtrembërime. Ndërsa Ibn el Hanifij ka thënë se ajo është feja e Allahut, e vetmja fe e pranuar tek Ai.

    Në një hadith që e përcjell Neualis Ibn Semani thuhet se rruga e drejtë (El Siratu el Mustekim) është vetë Islami. Sipas tij, Profeti a.s ka thënë: “Allahu sjell si shembull një rrugë të drejtë. Në dy anët e rrugës ka nga një mur, me disa dyer të hapura. Mbi dyer ka perde të lëshuara. Në portën hyrëse të kësaj rruge ndodhet një ftues, që thotë: “O njerëz! Hyni në këtë rrugë dhe mos devijoni!” Ndërsa sipër (e përgjatë) kësaj rruge ndodhet një ftues, i cili sa herë që njeriu tenton të hapë ndonjë nga ato dyer thotë: “I mjeri ti! Mos e hap, se nëse e hap, ke për të hyrë brenda!”. Rruga e drejtë (El Siratu el Mustekim) është Islami. Dy muret anësore të saj janë kufijtë e Allahut (që nuk duhen tejkaluar). Dyert e hapura në këto mure janë haramet (ndalesat e Allahut). Ftuesi në fillim të rrugës është Libri i Allahut. Ftuesi sipër (e përgjatë) kësaj rruge është qortuesi i Allahut në zemrën e çdo musli-mani.”. El Muxhahidi ka thënë se “El Sirat el Mustekim” është “e Vërteta”, dhe ky është term gjithëpërfshirës. Kështu, nuk ka kundërshti mes saj dhe përkufizimeve të mësipërme.

    Dikush mund të pyesë: Nëse muslimani është i udhëzuar në rrugën e drejtë, atëherë përse i kërkon Allahut në çdo namaz që ta udhëzojë në këtë rrugë? Përgjigjja për këtë pyetje është: “Njeriu e ka të domosdoshme në çdo çast dhe gjendje që Allahu i Madhëruar ta forcojë e ta bëjë të palëkundur e të vazhdueshëm në udhën e drejtë. Për këtë arsye, Allahu i Madhëruar na udhëzon që t’i lutemi Atij në çdo kohë që Ai të na japë forcë, qëndrueshmëri dhe sukses për të ecur dhe jetuar sipas rrugës së drejtë. Po kështu, Allahu i Madhëruar ka urdhëruar besimtarët që të besojnë kur thotë: “O ju që keni besuar! Besoni plotësisht në Allahun, në të dërguarin e Tij, në Librin që ia ka shpallur të Dërguarit të Tij dhe në Librin që ua ka zbritur atyre para tij. Kush nuk beson në Allahun, melekët e Tij, librat e Tij, të dërguarit e Tij dhe Ditën e gjykimit, ai ka humbur shumë larg (rrugës së drejtë). [Nisa, 136]. Qëllimi është qëndrueshmëria dhe vazhdimësia në ato punë që ndihmojnë dhe ushqejnë besimin. Sidoqoftë, Allahu është më i ditur.

   Shejhu i Islam Ibn Tejmije thotë: “Ajo lutje që është bërë e detyrueshme gjithmonë në çdo namaz, madje në çdo rekat namazi, farz apo nafile qoftë ai, është pikërisht duaja brenda Fatihasë, thelbit të Kur’anit. Allahu i Lartësuar na mëson që të lutemi dhe të themi: “Na udhëzo në rrugën e drejtë, Në rrugën e atyre të cilët i begatove, jo në rrugën e atyre që merituan zemërimin dhe as në rrugën e të humburve!” Ai na porosit që të bëjmë këtë lutje, sepse çdo njeri është i varfër dhe ka nevojë të domosdoshme për atë që synon të realizojë kjo dua, pra, për udhëzimin në rrugën e drejtë. Nga ndëshkimi dhe trishtimi mund të shpëtosh veçse nëpërmjet kësaj duaje; lumturinë mund ta arrish veçse nëpërmjet saj. Ai të cilit i shpëtoi ky udhëzim do të jetë ose nga ata që meritojnë zemërimin e Zotit, ose nga ata që humbin rrugën dhe devijojnë larg të vërtetës. Ky udhëzim mund të vijë veç nëse e mundëson dhe e dhuron Allahu i Urtë dhe i Gjithëdijshëm. I Lartësuari e vërteton këtë fakt duke thënë: “Atë që Allahu e udhëzon ai është i udhëzuari dhe atë që Allahu e lë në humbje (nuk e udhëzon) për të nuk do të gjesh ndonjë mik udhëzues.” [Kehf 17].

    Në këtë ajet ka argument të qartë, që hedh poshtë medhhebin e kaderive, të cilët pretendojnë se robi nuk ka nevojë për këtë udhëzim, që e jep vetëm Zoti. Ata pretendojne se njeriu mund të udhëzojë vetveten, pa pasur nevojë për udhëzimin e Allahut të Lartësuar. Sipas tyre, njeriu është i plotësisht i mundshëm për të arritur edhe bindjen ndaj Zotit, edhe mosbindjen ndaj Tij, domethënë, asnjë nuk ka nevojë që Zoti ta udhëzojë ose ta ndihmojë për ta arritur udhëzimin. Sipas tyre, të gjithë janë njëlloj, për sa i përket udhëzimit që marrin prej Zotit dhe Ai nuk i ka dalluar besimtarët me ndonjë udhëzim të posaçëm vetëm për ta. Por këtë temë e kemi shtjelluar në tjetër vend. Këtu kemi si qëllim të vërtetojmë faktin se çdo rob është gjithmonë i varfër dhe nevojtar që t’i ofrohet dhe mundësohet ky lloj udhëzimi.

    Disa thonë se besimtarët që Zoti i udhëzoi të besojnë, nuk kanë më nevojë që të kërkojnë udhëzimin prej Tij. Të tjerë i përgjigjen kësaj duke thënë: Kur lutemi për udhëzim, ne në të vërtetë, thjesht kërkojmë forcimin e këtij udhëzimi të dhënë nga Zoti. Por si pyetja dhe përgjigjja nuk janë të drejta dhe të plota. Ato tregojnë për paditurinë e tyre për gjendjen e njeriut dhe asaj për çfarë ai është urdhëruar. Rruga e drejtë shfaqet apo interpretohet duke kryer në çdo kohë dhe moment të jetës ato vepra dhe duke thënë ato fjalë për të cilat je urdhëruar dhe duke u larguar nga çdo vepër e fjalë prej së cilave je ndaluar. Rruga e drejtë nuk mund të realizohet derisa njeriut t’i lindë një dëshirë e fortë për të punuar ato për të cilat urdhërohet dhe t’i lindë një urrejtje e fortë e mjaftueshme për t’u larguar nga ato gjëra prej të cilave ndalohet. Kjo është ajo dija e shtjelluar dhe dëshira e vullneti për të vepruar. Por kjo dije dhe kjo dëshirë nuk mund të përfytyrohet që të ndodhë përnjëherësh dhe në një moment të vetëm. Njeriu ka nevojë në çdo moment që Allahu i Lartësuar të vendosë në zemrën e tij ato lloj njohurish dhe dëshirash për të zbatuar atë dije. Po, është e vërtetë që me pranimin e Islamit ai ka arritur një nivel udhëzimi të përgjithshëm dhe dije të përgjithshme rreth faktit që Kur’ani është i vërtetë, feja islame është e vërtetë, Profeti i Islamit është i vërtetë e të tjera si këto çështje të përgjithshme. Por ky udhëzim i përgjithshëm shpeshherë nuk është i mjaftueshëm, nëse atij nuk i dhurohet një udhëzim i shtjelluar në çdo çështje që atij i del para në jetën e tij, çështje në të cilat shumë krijesa devijojnë dhe çoroditen. Nëse nuk të ofrohet udhëzimi (dija dhe ambicia) i posaçëm, do të mbizotërohesh nga epshet (dëshirat e shfrenuara dhe të devijuara) dhe dyshimet, sepse dyshimet dhe epshet (dëshirat e shfrenuara) e mbizotërojnë zemrën e njeriut, dhe kjo është natyra e tij gabimtare. Njeriu u krijua i padrejtë dhe i paditur, siç thotë i Madhëruari në suren Ahzab: “Ne ua ofruam amanetin qiejve, Tokës dhe maleve, por nuk pranuan ta merrnin përsipër atë dhe u frikësuan prej tij. E mori njeriu. Pa dyshim, ai qe i padrejtë dhe i paditur.”Pra, ai është i orientuar dhe i prirur që të jetë i paditur dhe të anojë drejt plotësimit me çdo kusht të dëshirave, qoftë edhe sikur të jenë të orientuara drejt së keqes (sherrit). Duke qenë me një natyrë të tillë, ai gjithmonë ka nevojë për një udhëzim të posaçëm, që të largojë paditurinë e tij, si dhe për një ambicie dhe dëshirë të fortë për drejtësi, të ekuilibrojë ndjenjat dhe veprimet e tij, të vendosë një raport të drejtë mes dashurisë dhe urrejtjes, kënaqësisë dhe zemërimit, veprimit dhe mosveprimit, dhënies dhe mosdhënies. Madje, ai ka nevojë për një rregullator, që ta ekuilibrojë atë në gjithçka që duhet të flasë dhe veprojë në këtë jetë dhe ta shpëtojë nga tendenca shumë e fuqishme e tij drejt padrejtësisë dhe shfrenimit. Nëse Allahu i Urtë dhe i Gjithëditur nuk e pajis atë me dije dhe drejtësi të posaçme dhe të detajuar, në çdo moment të jetës së tij, ai do të anojë drejt natyrës së tij të padrejtë dhe të paditur, dhe kjo do ta largojë nga rruga e drejtë.

   Mendoni pak në fjalën e të Madhëruarit në suren Fet’h 1-3: “Ne të dhamë ty (o Muhamed) një fitore të madhe, që Allahu të t’i falë gabimet e kaluara dhe ato të mëvonshme, ta plotësojë mirësinë e Tij ndaj teje dhe të të udhëzojë në rrugë të drejtë. Dhe që Allahu të të dhurojë ty një mbështetje të fuqishme.” Kur Profeti ﷺ ka nevojë për fitoren e dhuruar prej Allahut, faljen e gjynaheve, plotësimin e mirësive, udhëzimin e vazhdueshëm dhe të pandërprerë në rrugën e drejtë dhe për ndihmën e Tij të fuqishme, atëherë çfarë duhet të mendojmë për ata që janë nën të?! Pa dyshim ata janë më të nevojshëm për këtë udhëzim të posaçëm dhe të vazhdueshëm.

  Për sa i përket fjalës “rrugë e drejtë”, dijetarët kanë dhënë mendime të ndryshme se çfarë nënkupton ajo. Disa janë të mendimit se ajo është Kurani, të tjerë thonë se ajo është Islami, të tjerë thonë rrugët e shumta të adhurimit. Të gjitha këto shpjegime për këtë fjalë janë të vërteta, të sakta dhe të pranueshme. Ŝirâŧul musteķîm përfshin atë që u përmend dhe shumë gjëra të tjera.

   Nevoja e njeriut për këtë lloj udhëzimi (të posaçëm, të vazhdueshëm) është jetike, që ai të arrijë lumturinë dhe shpëtimin, madje më e madhe se nevoja e tij për rizk dhe ndihmë. Allahu i Lartësuar e furnizon njeriun. Nëse Ai ia ndalon rizkun, vdekja është e pashmangshme për të. Ajo do të vijë, në mos shpejt, vonë. Por nëse atij i është dhënë udhëzimi i posaçëm, ai do të jetë i lumtur pas vdekjes së tij. Vdekja është porta dhe mundësia që të përjetojë mirësitë e përgatitura dhe të premtuara për të. Vdekja është porta e lumturisë së përjetëshme dhe si e tillë, ajo është shprehje e mëshirës për të dhe jo diçka e keqe.

    Po kështu thuhet edhe për ndihmën dhe fitoren që kërkojmë prej Zotit. Ajo nuk është më e rëndësishme sesa udhëzimi, sepse nëse njeriu është i udhëzuar dhe i përqëndruar në rrugën e drejtë, edhe nëse Zoti nuk i dhuron fitoren në betejë kundër armikut dhe ai vritet në luftë, ai konsiderohet dëshmor, dhe kjo pa dyshim që është një mirësi e madhe e dhuruar prej Zotit të tij. E gjithë kjo tregon për nevojën e domosdoshme të njeriut për udhëzimin dhe për faktin se nevoja e tij për udhëzim të vazhdueshëm dhe të pandërprerë është më e madhe se nevoja e tij për rizk dhe fitore; madje as që mund të mendohet ndonjë krahasim mes tyre. Pikërisht për këtë rëndësi të madhe, kjo dua është bërë e detyrueshme për ta. Në fund të fundit, kjo dua sjell me vete edhe rizkun, dhe fitoren, sepse nëse njeriut i dhurohet udhëzimi i vazhdueshëm dhe është futur në rrugën e drejtë, ai është bërë prej të devotshmëve, të cilët i ruajnë kufijtë e Zotit, dhe për ta Zoti ka premtuar: “Kush bëhet i devotshëm ndaj Allahut, Ai i jep rrugëzgjidhje për gjithçka dhe e furnizon prej nga nuk e pret.” [Talak 2, 3].

   Nëse atij i dhurohet udhëzimi i vazhdueshëm dhe është rrugën e drejtë, ai është bërë prej atyre që i mbështeten Allahut të Lartësuar për gjithçka, dhe për ta Allahu ka premtuar: “Kush i mbështetet Allahut, mjaftohet me Të. Allahu ka për ta realizuar vendimin e Tij dhe Ai e ka përcaktuar çdo gjë me korrektësi.” [Talak 3].

    Nëse robit i dhurohet udhëzimi i vazhdueshëm dhe është në rrugën e drejtë, ai është bërë prej atyre që ndihmojnë Profetin e Allahut dhe rrugën e tij, dhe dihet shumë mirë se ai që ndihmon rrugën e Allahut, Allahu e ndihmon dhe i dhuron atij fitoren: “O ju që keni besuar! Nëse ju ndihmoni Allahun, Ai do t’ju ndihmojë dhe do t’jua forcojë këmbët tuaja.” [Muhamed 7]. Kështu do të ndodhë, sepse ai është ushtar i Allahut të Madhëruar, i Cili na ka njoftuar se ushtria e Tij gjithmonë do të dalin fitimtare. Allahu i Madhëruar thotë: “… pa dyshim ushtria jonë është fitimtare.”

   Kështu, udhëzimi i plotë dhe i vazhdueshëm i sjell njeriut me shumë se thjesht rizkun dhe fitoren. Më këtë qartësohet se, nëpërmjet kësaj duaje, arrihet çdo qëllim dhe çdo e mirë, si dhe largohet çdo e gjë keqe dhe e dëmshme. Për këtë arsye, është bërë farz për besimtarin që të lutet në çdo rekat namazi me të. Kjo tregon se asgjë nuk mund të zërë vendin e Fatihasë. Dobia e Fatihasë është shumë më e madhe sesa vlera e sexhdes dhe rukusë, kundrejt veprave të tjera të përuljes dhe nënshtrimit. Kështu, nëse rukuja dhe sexhdeja janë të detyrueshme dhe të pazëvendësueshme në namaz, atëherë edhe Fatihaja, për më tepër duhet të jetë e tillë. Ĥamdi qoftë për Allahun, Zotin e botëve! Salavâtet dhe selami qoftë për Profetin tonë, familjen dhe shokët e tij!” [Mexhmuatul Fetaua, vëll 22.]

***

    Këto ajete janë argument dhe nxitje e qartë që ne të përdorim atë që quhet teuesul (ndërmjetësim) i lejuar tek Allahu, që përmbushja e lutjes të jetë më pranë dhe e realizueshme. Ky ndërmjetësim bëhet duke e lavdëruar Allahun përmes emrave e cilësive të Tij të larta e duke bërë vepra të mira përpara parashtrimit të lutjes. Kështu, në leximin e sures Fatiha, besimtari fillimisht kërkon teuesul e afrim tek Allahu përmes lavdërimeve të shumta që ia kushton Atij, duke thënë: “Lavdërimet i takojnë plotësisht dhe vetëm Allahut, Zotit të botëve! Të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit, Sunduesit të Ditës së Gjykimit”. Pastaj, përsëri kërkon ndërmjetësim dhe afrim tek Zoti duke bërë punë të mira, dhe në këtë rast, duke dëshmuar me bindje e sinqeritet njëshmërinë e Zotit në meritën e adhurimit dhe mbështetjen e plotë vetëm tek Ai. Kështu, vetëm pas këtij ndërmjetësimi e afrimi tek Allahu përmes këtyre mënyrave të ligjëruara nga Ai, besimtari parashtron lutjen e tij që Allahu ta udhëzojë atë dhe vëllezërit e tij besimtarë në rrugën e Tij të drejtë. Kjo rrugë e drejtë është Islami i saktë dhe korrekt, i pastër dhe i ruajtur nga çdo shtesë e pakësim dhe i ruajtur nga çdo bidat dhe kotësira të pabaza. Kjo është rruga më e shkurtër për të përmbushur dhe realizuar gjithçka që e do Zoti dhe është i kënaqur me të, ekzaktësisht siç ka urdhëruar Ai dhe siç e ka sjellë qartësisht Profeti ﷺ.

    Nëse besimtari do t’i lexonte me vëmendje ajetet ku përmenden lutje, do të vërente se përpara tyre gjithmonë janë përmendur ajete që e nxisin dhe udhëzojnë që të kërkojë ndërmjetësim dhe afrim tek Allahu me mënyrat e lejuara, si p.sh. duke përmendur vetë Zotin e Madhëruar, ose duke e lavdëruar dhe përmendur emrat dhe cilësitë e Tij, ose duke bërë punë të mira, nëpërmjet të cilave mund të afrohet tek Allahu, ose duke u lutur për vëllezërit e tij muslimanë. Edhe kjo e fundit është një mënyrë shumë e mirë ndërmjetësimi, që e sjell më afër përgjigjen e lutjes. Profeti i Allahut thoshte: “Lutja që muslimani bën për vëllanë e vet musliman fshehtaz është e pranuar. Sa herë që ai lutet pë mirësi për vëllanë e vet, tek koka e tij qëndron një melek i cili,  thotë: “Amin! Edhe ty gjithashtu.” [Muslimi.]

    Allahu i Lartësuar na tregon se si u lut Dhen-nuni (Junusi), kur atë e gëlltiti peshku i madh: “La ilâhe il-lâ Ente! Subĥâneke, inni kuntu minedh-dhâlimin. (Nuk ka asnjë të adhuruar tjetër me meritë veç Teje! Ti je i dëlirë dhe unë isha i padrejtë.).” Kështu, Junusi nuk gjeti mënyrë më të mirë ndërmjetësimi e afrimi tek Allahu, që Ai t’i përgjigjej lutjes së tij, sesa përmes teuhidit të Tij, si dhe lartësimit dhe dëlirësimit të Tij nga çdo e metë dhe mangësi. Kjo ishte nga njëra anë. Ndërsa ana tjetër ishte duke dëshmuar dhe pranuar gabimin dhe padrejtësitë, me të cilat e dëmtoi vetveten. Pranimi i gabimit i shoqëruar me keqardhje është shprehje e pendimit dhe kthimit tek Zoti i Lartësuar. Dhe nuk ka dyshim se pendimi është prej veprave më të mira, që Zoti e ka pranuar si mënyrë ndërmjetësimi e afrimi, për t’i dhuruar robit faljen dhe mbulimin e gjynaheve.

    Dëshmitë e Kur’anit për këtë rregull janë të shumta. Prej këtyre dëshmive të sjella në Kur’an është edhe lutja e babait tonë Ademit dhe nënës tonë Hava, kur ata gabuan. Ata thanë: “Rabbenâ dhalemnâ enfusenâ ue in lem tagfir lenâ ue terĥamnâ le nekûnen-ne minel ħâsirin! (Zoti ynë, ne i bëmë dëm vetes sonë. Nëse Ti nuk na fal dhe nuk na mëshiron, ne me siguri do të jemi të humbur!)” [El ea’raf 23]. Dhe janë pikërisht këto fjalët që vetë Zoti ia mësoi Ademit, për të cilat aludohet në ajetin kur’anor: “Pastaj Ademi, prej Zotit të vet, mësoi disa fjalë (lutjeje), dhe Ai ia pranoi pendimin. Ai është Pranuesi i pendimit, Mëshirëploti.” [Bekare 37].

    Po kështu, na mëson të kërkojmë ndërmjetësim e afrim tek Zoti përpara parashtrimit të lutjes edhe ajeti tjetër: “Zoti ynë, ne dëgjuam një thirrës që ftonte për besim (e që thoshte): “Besoni Zotin!”, e ne besuam. Zoti ynë, na i fal gjynahet tona, na i mbulo të metat, ndërsa pas vdekjes na bashko me të mirët!” [Al Imran 193]. Nuk ka dyshim se besimi i saktë dhe korrekt është nga punët më të mira. Kështu, pasi i paraqitën Allahut këtë punë të mirë, pra, besimin e saktë e korrekt, ata përmendin diçka tjetër, që konsiderohet si një vepër e mirë, e cila shërben si teuesul, që Ai ta pranojë dhe t’i përgjigjet lutjes: përmendja e nevojës së madhe të tyre për faljen e gjynaheve. Prandaj thanë: “… Zoti ynë, na i fal gjynahet tona, na i mbulo të metat, ndërsa pas vdekjes na bashko me të mirët!” Kështu na mëson Allahu se si ta kërkojmë ndërmjetësimin dhe afrimin tek Ai përmes mënyrave të lejuara.

***

•  “Sirâtal-ledhine en’amte alejhim / Në rrugën e atyre të cilët Ti i begatove (me mirësi) …” – Ky është një shtjellim më i hollësishëm i ajetit paraardhës: “Na udhëzo në rrugën e drejtë!”. Kështu, “sirâtal mustekim” është rruga e atyre të cilëve Zoti u bëri mirësi. Po kush janë këta të zgjedhur e fatlumë? Këta i ka përmendur Allahu i Madhëruar në suren Nisa, ajeti 69: “Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit, do të jetë me ata, të cilëve Allahu u ka dhuruar mirësi të shumta – me profetët, me të sinqertët, me dëshmorët dhe me vepërmirët. Sa shokë të mirë janë ata!” El Dahhaku tregon se Ibn Abasi shpjegon: “Në rrugën e atyre të cilët Ti i begatove”, domethënë, ata që i begatove me mirësi dhe ua bëre mbarë të të binden dhe të të adhurojnë, qofshin melekë, profetë, të sinqertë dhe vepërmirë. Kjo ngjan me ajetin: “Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit, do të jetë me ata, të cilëve Allahu u ka dhuruar mirësi të shumta – me profetët, me të sinqertët, me dëshmorët dhe me vepërmirët. Sa shokë të mirë janë ata!” [Nisa 69].

1. Pra fillimisht janë Profetët dhe lajmëtarët e Zotit dërguar ndër njerëz me shpallje dhe udhëzim të qartë. në krye të tyre janë më të zgjedhurit e të gjithë profetëve e lajmëtarëve, Nuhu, Ibrahimi, Musa, Isa dhe në krye të tyre më i zgjedhuri profet i Zotit, Muhamedi a.s.

2. Siddikun-ët, pra të sinqertët dhe të vërtetët në besimin e tyre. Këtu bëjnë pjesë, pa dyshim ata të cilët janë emërtuar e përshkruar me këtë përshkrin në Kuran dhe në synet. Prej tyre është Merjemja nëna e Isait a.s. Allahu i lartësuar thotë: “Mesihu, biri i Merjemes, qe veçse një i dërguar, ashtu siç pati edhe shumë të dërguar para tij. Nëna e tij ishte e sinqertë. …” [Maide 75]. Po kështu ishte edhe Ebu Bekri, i cili madje njihet si Siddik i sinqerti, siç është sjellë në hadith.

3. Shuheda, dëshmorët, pra ata që ranë në rrugën e Zotit, në krye të të gjithë dëshmorëve do të vijnë Umer ibnul Hatabi dhe Uthman ibnu Affani. Për këtë dëshmoi vetë Profeti i Allahut, sikurse përcjell Enes ibnu Malik, se një ditë Profeti i Allahut u ngjit në malin e Uhudit sëbashku me Ebu Bekrin, Umerin dhe Uthmanin. Mali u trondit fort dhe profeti i Zotit i tha malit: “Qetësohu Uhud, sepse mbi ty po qëndrojnë një profet, një siddik dhe dy shehid (dëshmorë).” [Buhariu]. Prej shehidëve të zgjedhur të këtij umeti janë gjithashtu Ali Ibnu Ebi Talib, Talha ibn Ubejdilah, Zubejr ibnu Auuam, Sad ibnu Uekkas, sikurse vjen në hadithin e Ebu Hurejrës se Profeti ishte duke qëndruar mbi malin e Harraes, e me të ishin Ebu Bekri, Umeri, Uthmani, Aliu, Talha, Zubejri, dhe Sadi ibnu Ebi Uekkas. Ndërkohë shkëmbi filloi të tronditej dhe Profeti tha: “Qetësohu o Harrae, sepse mbi ty po qëndrojnë një Profet, siddiku dhe dëshmorë.” [Muslimi]. Po kështu prej shehidëve janë edhe Hamzai, xhaxhai i Profetit, Enes ibnu Nadri, Musab ibnu Umejri, (Allahu qoftë i kënaqur me të gjithë ata!) dhe të gjithë ata që luftojnë e bien në rrugën e Zotit për të lartësuar fjalëtn e Tij. Po kështu shehidë janë edhe ata që bien për të mrojtur pasurinë e familjen e vet, sikurse vjen në hadithin e Abdullah ibnu Amrit, se Proferti i Allahut ka thënë: “Ai që vritet për të mbrojtur pasurinë e tij është shehid (dëshmor). [Mutefekun alejh].

    Duhet të theksojmë këtu se nuk lejohet që të gjykojmë për asnjë person të veçantë që është shehid (dëshmor) dhe e ka arritur këtë gradë, edhe nëse vritet në luftë në rrugën e Zotit, sepse ne nuk i dimë qëllimet e gjithsecilit, por themi se shpresojmë që të jetë i pranuar si shehid tek Zoti. Pra nuk lejohet të dëshmojmë se dikush e ka arritur këtë gradë, veçse për ata për të cilët ka dëshmuar Profeti i Allahut. Imam Buhariu njërin nga kapitujt e librit të tij të haditheve të sakta e ka titulluar: “Kapitull: “Nuk lejohet të thuhet ‘filani është shehid.’” Në këtë kapitull ka sjellë hadithin e Sehl Ibn Sad El saidij, (Allahu qoftë i kënaqur me të!) ku thuhet: “Pas një lufte të ashpër kundër idhujtarëve nga ana e Profetit a.s., të dyja palët u tërhoqën secila në kampin përkatës. Mes shokëve të Profetit a.s. ishte edhe një burrë, që nuk kishte lënë idhujtar majtas e djathtas pa e goditur me shpatë. Ai i luftonte fort, por mbeti i plagosur rëndë. Njerëzit thoshin: “Askush nuk ka luftuar sot, sikurse filani.” Profetit a.s., kur dëgjoi këto fjalë, tha: “Dijeni se ai është banor i Zjarrit”. Dikush foli dhe tha: “Unë kam për ta shoqëruar gjatë gjithë kohës për të parë se çfarë do të bëjë”. Kështu, ai tregon: “Unë dola së bashku me të. Kur ai qëndronte, qëndroja pranë tij, nëse ai ecte me shpejtësi, edhe unë ecja shpejt. Por ai u plagos rëndë dhe, për të përshpejtuar vdekjen, vendosi dorezën e shpatës së tij në tokë, majën e saj mes gjoksit, dhe vrau veten, duke rënduar mbi shpatë.” Shoqëruesi i tij doli për të kërkuar Profetin a.s. dhe, kur e gjeti i tha: “Dëshmoj se ti je i Dërguari i Allahut.” Profeti a.s i tha: “Ç’ka ndodhur?” Ai tha: “Do të të tregoj rreth atij burrit që ti dëshmove se ishte banor i Zjarrit, dhe që njerëzve kjo iu duk e çuditshme. Unë dola në kërkim të tij dhe e gjeta me plagë shumë të rënda. Për të përshpejtuar vdekjen, ai vendosi dorezën e shpatës në tokë, majën e saj mes gjoksit dhe u rëndua mbi të. Kështu ai vrau veten.” Atëherë Profeti a.s. tha: “Vërtet, dikush mund të kryejë vepra të banorëve të Xhenetit, me aq sa u duket njerëzve, por që do të jetë prej banorëve të Zjarrit. Dikush mund të kryejë vepra të banorëve të Zjarrit, me aq sa u duket njerëzve, por që do të jetë prej banorëve të Xhenetit.” Po Buhariu dhe Muslimi sjellin nga Ebu Hurejra: “Ne morëm pjesë me Profetin a.s. në luftën e Hajberit. Ndërkaq, për një burrë që kishte dalë bashkë me Profetin a.s. dhe që pretendonte se ishte musliman, Profeti a.s. tha: “Ky është banor i zjarrit”. Më tej, ndër të tjera, Ebu Hurejra ka treguar se Profeti a.s. i dha urdhër Bilalit t’i njoftonte njerëzit se “nuk hyn në xhenet veçse ai që është musliman”.  Nga Umer ibnu Hatab përcillet se: “ Në një betejë, muslimanët thanë: ‘Filani dhe filani ranë dëshmorë.’ Pastaj mbërritën te një burrë tjetër dhe sërish thanë: ‘Edhe filani paska rënë dëshmor.’ Por këtu ndërhyri Profeti a.s.: “Jo! Ai është në Zjarr, për shkak të një pelerine (ose të njëxhybeje) që e ka marë padrejtësisht nga plaçka e luftës. Pastaj, Profeti a.s., duke iu drejtuar Umerit, tha: “Shko, o Ibn Hatab! Shko dhe thuaju njerëzve me zë të lartë se: në Xhenet do të hyjnë veçse besimtarët!” [Muslimi].

    Ebu El axhfae përcjell se Umeri mbajti një hytbe dhe ndër të tjera tha: “Ju shpesh thoni nëpër luftrat tuaja: “Filani ra shehid, filani, filani vdiq shehid, …” mos thoni kështu por thonisikurse ka thënë Profeti i Allahut: “Ai që vdes në rrugën e Zotit ose vritet në të do të jetë në xhenet.” [Transmeton Nesaiu dhe shejh Albani e ka gjykuar të saktë.]

   Gjithashtu, duke na treguar e shtjelluar plotësisht udhën e drejtë, për të cilën e lusim, i lartësuari thotë:

***

• “Gajril magdûbi alejhim ueled-dâl-lin / “Jo në rrugën e atyre, që merituan zemërimin (Tënd) dhe as në rrugën e të humburve!”. – Pra, rruga e atyre që Zoti i begatoi me të mira është e ndryshme nga rruga e atyre që merituan zemërimin e Tij. Këta të mjerë janë ata të cilët i prishën synimet e tyre. Ata e njohën të vërtetën, por e shpërfillën dhe devijuan nga ajo, duke preferuar tjetër rrugë. Gjithashtu, rruga e atyre që Zoti i begatoi me të mira është e ndryshme edhe nga rruga e “të humburve”. Këta janë ata që nuk kishin dituri rreth të vërtetës dhe përqafuan rrugën e humbjes. Ata nuk morën rrugën e duhur për tek e vërteta, por vazhduan në padrejtësinë dhe humbjen e tyre.

    Vërej me kujdes fjalinë “jo në rrugën e atyre, që merituan zemërimin (Tënd) dhe as në rrugën e të humburve!” Allahu ka theksuar fjalët “dhe as” për të treguar se janë dy rrugë të devijimit nga e vërteta dhe jo një; pra, është rruga e jehudëve dhe rruga e të krishterëve. Ndërsa rruga e besimdrejtëve është ndërtuar mbi dy shtylla kryesore: dituria e saktë e burimore rreth të vërtetës, dhe puna sipas asaj diturie. Jehudët refuzuan të punonin me diturinë e saktë, ndërsa të krishterët refuzuan diturinë e saktë. Prandaj zemërimi goditi mbi jehudët dhe humbja përpiu të krishterët. Kështu, ai që e mëson të vërtetën dhe nuk punon sipas saj, meriton zemërimin e Zotit, ndryshe nga ai që nuk ka dituri. Ndërsa të krishterët, edhe pse mund të adhurojnë Zotin dhe t’i shprehin atij përunjësi, ata nuk e bëjnë këtë përmes rrugës së duhur që vetë Zoti e ka përcaktuar. Ata refuzojnë të pranojnë diturinë e vërtetë dhe rrugën e drejtë, duke e lënë veten në humbje dhe në errësirë.

    Në fakt, qoftë jehudët, qoftë krishterët janë të humbur dhe meritojnë zemërimin e Zotit, por cilësia e veçantë dalluese e jehudëve është se mbi ta ka rënë zemërimi i Zotit, ndërsa cilësia e spikatur e të krishterëve është fakti se ata nuk kanë dituri rreth të vërtetës dhe ndjekin kotësira. Kështu i përshkruan vetë Zoti, kur thotë për jehudët: “Thuaju: “A t’ju lajmëroj për një të keqe më të madhe se kjo, (që erdhi) si dënim nga Allahu? Ata mbi të cilët ra mallkimi i Allahut dhe zemërimi i Tij, ata që i shndërroi në majmunë e në derra dhe u bënë adhurues të Shejtanit – ata janë në gjendjen më të keqe dhe më të humburit prej rrugës së drejtë.” [Maide 60]. Ndërsa për të krishterët thotë: “Thuaju: “O ithtarë të Librit! Mos e teproni me fenë tuaj, duke dalë jashtë të vërtetës, dhe mos shkoni pas dëshirave të njerëzve para jush, që kanë humbur rrugën, kanë shkaktuar humbjen e shumë të tjerëve dhe që janë larguar shumë prej rrugës së drejtë”. [Maide 77]. Hamad Ibn Seleme sjell rrëfimin nga Adij Ibn Hatimi, i cili thotë: 33. “E pyeta të Dërguarin e Allahut rreth fjalës së Allahut: “Gajril magdûbi alejhim” (Jo në rrugën e atyre, që merituan zemërimin (Tënd)) dhe më tha se  ata janë jehudët. E pyeta, gjithashtu, për fjalën e Allahut: “Ue led-dâl-lin (dhe as në rrugën e të humburve)” dhe më tha: “Të krishterët, ata janë të humburit.” Kështu e ka sjellë këtë hadith Sufjan Ibn Ujejne me senedin e tij deri tek Adij Ibn Hatimi. Ndërsa Ibn Merdeuejhi sjell rrëfimin prej Ebu Dherit, që ka thënë: 34 “E kam dëgjuar Profetin e Allahut për “Gajril magdubi alejhim”, që tha: “Ata janë jehudët.” – “Po ed-dâl-lin, – e pyetën, – kush janë?” Ai tha: “krishterët.”

     Duhet të theksojmë këtu se Allahu i madhëruar ka përmendur mes atyre ndaj të cilëve është i zmëruar edhe disa kategori që veprojnë disa vepra të ndaluara prej Tij. Po kështu i ka përshkruar disa kategori se janë të humbur nga rruga e drejtë. Kështu, i lartësuari thotë: “Çdo kush që vret një besimtar qëllimisht, dënimi i tij është Xhehenemi, në të cilin do të jetë përgjithmonë. Allahu është zemëruar ndaj tij, e ka mallkuar dhe ka përgatitur për të dënim të madh.’ [Nisa 93], dhe thotë: “O ju që keni besuar! Kur të jeni përballë ushtrisë së jobesimtarëve, kurrë mos ua ktheni shpinën! Askush të mos ua kthejë atyre shpinën në atë moment, veç atij që kthehet për të luftuar ose për t’iu bashkëngjitur një grupi tjetër. Kush tërhiqet, ai ka tërhequr kundër vetes zemërimin e Allahut dhe vendi i tij është Xhehenemi, një strehim shumë i keq.’ [Enfal 15, 16], dhe thotë: “Ai që e mohon Allahun pasi ka besuar në Të – përveç atij që dhunohet (për të mohuar), e zemra e tij është e bindur plotësisht në besim – dhe ia hap gjoksin mosbesimit, mbi të do të bjerë zemërimi i Allahut dhe do të ketë një dënim të madh.’ [Nahl 106], dhe thotë: “Ndërsa gruaja e akuzuar mund ta largojë dënimin nga vetja e saj, duke u betuar katër herë në Allahun se ai (i shoqi) gënjen. Për herë të pestë duhet të thotë: “Zemërimi i Allahut qoftë mbi mua nëse ai (im shoq) ka thënë të vërtetën!”.’ [Nur 9], dhe thotë: “Ai (Allahu) do t’i ndëshkojë hipokritët dhe hipokritet, idhujtarët dhe idhujtaret, të cilët kanë për Allahun mendime të këqia. Ata meritojnë më të keqen. Allahu është zemëruar me ta, i ka mallkuar dhe u ka bërë gati Xhehenemin, që është vendi më i keq.’ [Fet’h 6]. Gjithashtu, Profeti i Allahut ka thënë: “Kush betohet rrejshëm, për të marë padrejtësisht pasurinë e muslimanit, në ditën e gjykimit do ta takojë Zotin të zemëruar me të.” [Mutefekun alejh].

Ndërsa në lidhje me të humburit nga rruga e drejtë, i lartësuari ka thënë: “A doni ta pyesni të Dërguarin tuaj ashtu si u pyet Musai? Ai që e ndërron besimin me mosbesim, e ka humbur rrugën e drejtë.” [Bekare 108], dhe thotë: “Kush i kundërvihet të Dërguarit, edhe pasi i është bërë e qartë e vërteta, dhe ndjek tjetër rrugë nga ajo e besimtarëve, Ne e lëmë në zgjedhjen e tij dhe e fusim në Xhehenem. Ky është përfundimi më i keq.’ [Nisa 116], dhe thotë: “Po të mos ishte Mirësia e Allahut dhe Mëshira e Tij ndaj teje, një grup prej tyre do të kishin tentuar të të devijonin. Por ata nuk devijojnë asnjë, veç vetes së tyre, dhe nuk mund të të dëmtojnë ty aspak. Allahu të shpalli ty Librin dhe Urtësinë e të mësoi atë që nuk e dije. Mirësia e Allahut ndaj teje është shumë e madhe.’ [Nisa 113], dhe thotë: “Thuaj: “A t’ju tregoj për më të dëshpëruarit me veprat e tyre?” Janë ata, veprat e të cilëve asgjësohen që në jetën e kësaj bote, por ata mendojnë se janë duke bërë mirë. Janë ata të cilët nuk i besojnë argumentet e Zotit të tyre e as takimin me Të, prandaj veprat e tyre asgjësohen dhe në Ditën e Gjykimit nuk do t’u japim asnjë peshë atyre.’ [Kehf 103 – 105], dhe thotë: “Kush është më i humbur se ata të cilët, në vend të Allahut, u luten atyre që nuk mund t’u përgjigjen (edhe sikur t’u luten) deri në Kijamet?! Ata janë të paditur (e të pafuqishëm t’u përgjigjen) për lutjet e tyre.’ [Ahkaf 5]. Ndërsa Profeti a.s. ka thënë: “Mos u ktheni pas meje në njerëz të humbur e të vrisni njëri-tjetrin.” [Mutefekun alejh]

***

    Ai që lexon suren Fatiha e ka të pëlqyeshme që të thotë pas saj ‘Amin!’. Kuptimi i kësaj fjale është: O Allah! Përgjigju dhe pranoje këtë lutje!” Mendimi më i saktë është se thënia “amin” është e pëlqyeshme për atë që është jashtë namazit. Ndërsa për atë që është në namaz, ky bëhet edhe më i fortë si urdhër, qoftë kur falet vetëm, qoftë kur falet me imam, qoftë për imamin, ashtu edhe për xhematliun, në të gjitha rastet. Argument për këtë është ajo që transmetohet në dy Sahihët nga Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të!), se Profeti a.s ka thënë: “Kur imami të thotë ‘amin’, edhe ju thoni ‘amin’, sepse atij njeriu, amin-i i të cilit përkon me aminin e melekëve, kanë për t’iu falur gjynahet e shkuara.”

    Nga Ebu Hurejra transmetohet se “Pasi Profeti lexonte “gajril magdubi alejhim ue led-dal-lin”, thoshte ‘Amin’ aq sa mund ta dëgjonin ata që ishin pas tij, në safin e parë.”

    Ndërsa Muslimi përcjell se Profeti a.s ka thënë: “Nëse robi thotë në namazin e tij ‘Amin’, edhe melekët thonë në qiell ‘Amin’. Nëse përkojnë të dyja aminet bashkë, robit do ti falen gjynahet që shkuan.”

    Imam Kurtubiju thotë: Dijetarët tanë Allahu  i mëshiroftë kanë thënë: Falja e gjynaheve është e lidhur ngushtë me katër kushte të përmendura në këtë hadith që ajo të realizohet dhe të përmbushet.

E para: Që imami të bëjë amin.

E dyta: Të bëjnë amin ata që janë pas tij.

E treta: Të bëjnë amin Melaiket.

E katërta: Të korespondojë ‘amini’ i xhematit me amin-in e melekëve. pra të gjitha këto ‘amin-e’ të jenë në të njejtën kohë.

    Thuhet që korspondimi duhet të jetë në të njejtën kohë me atë të Melaikeve. Ndërsa disa thonë që duhet t’i korespondojë në aspektin e sinqeritetit në drejtimin e kësaj lutjeje. Dhe si argument për këtë përdorin fjalën e profetit ﷺ  kur thotë: “Luteni Allahun ndërkohë që jeni të sigurt për përgjigjen. T’a dini se Allahu nuk i përgjigjet një zemre që është e shpënqëndruar e çoroditur.

    Nxënësit e Ebu Hanifes kanë thënë se thënia pa zë e aminit është më parësore se sa thënia me zë e saj. Sepse amini është dua, lutje dhe Allahu i Lartësuar na ka udhëzuar që kur të lutemi të lutemi fshehtas. Sikurse thotë: “Luteni Zotin tuaj me përulësi dhe fshehtaz! Ai nuk i do ata që e teprojnë.” [Ea’raf 55.] Por, këtyre u kthehet përgjigje se fshehja e duasë është më e mirë, në rastet kur ruhemi nga vetpëlqimi dhe syfajsia. Por, kur bëhet fjalë për namazin me xhemat, atëherë themi me bindje se prezenca dhe shfaqja e këtij adhurimi, pra namazit me xhemat, është e nxitur nga sherjati dhe në fakt ajo është shfaqje e shenjave të dukshme e simboleve të Islamit. Ajo është shfaqje e të vërtetës dhe është e pëlqyeshme madje detyrë për adhuruesit që ta shfaqin haptazi atë. Imami është urdhëruar që ta lexojë me zë Fatihanë, e cila në fakt është në vetvete lutje, së bashku me thënien amin në fund të saj. E pra, duke qenë se Fatihaja që është lutje, u bë rregull që të lexohet me zë, atëhere edhe të thënurit amin për këtë lutje merr të njëjtin gjykim dhe kjo është shumë e qartë.

    Fjala “Amin” nuk ka qënë ligjëruar përpara nesh, përveçse për Musain dhe Harunin, -paqja e Zotit qoftë mbi ta! – . Tirmidhiu përmend në “Nauadirul Usul” një hadith nga Enes Ibn Malik i cili thotë: “Profeti i Allahut ka thënë: “Allahu i ka dhënë umetit tim tre gjëra që nuk ia ka dhënë askujt para tyre: Selamin mes tyre, e cila është përshëndetja e banorëve të xhenetit. Safet e tyre që janë si safet e melaikeve dhe aminin, përveç aminit që i dha Musait dhe Harunit.” Ebu Abdullah thotë: Kuptimi është se Musa u lut kundër firaunit ndërsa Haruni, vëllai i Musait, bëri amin për du’anë e tij. Allahu i Lartësuar dhe plotë bekime dhe mirësi, duke aluduar për lutjen e Musait, thotë: “Është pranuar lutja juaj (O Musa dhe Harun!)…” [Junus 89.] Allahu i Lartësuar nuk e ka përmendur fjalën e Harunit dhe amin-in e tij, ndërsa Musai u lut në numrin shumës, duke nënkuptuar kështu që prej Harunit ishte amini. Kështu, edhe Harunin që bëri amin, Allahu i Lartësuar e konsideroi se po bënte lutje gjithashtu.

    Kështu pra amini është i veçantë vetëm për këtë umet, sipas asaj që transmetohet nga profeti ﷺ që ka thënë: “Nuk ju kanë zili jehudët për diçka më shumë sesa ju kanë zili për selamin mes jush dhe për amin-in.” E ka përnxjerrë Ibn Maxheh prej hadithit të Hamad ibn Selemeh nga Suhej Ibn Ebi Salih nga i ati nga Aishja se profeti ka thënë këtë hadith. Gjithashtu përcillet nga i Ibn Abasi se profeti ﷺ ka thënë: Jehudët nuk ju kanë zili për ndonjë gjë, më shumë sesa ju kanë zili për aminin, prandaj shpeshtoni nga fjala juaj amin.” Dijetarët tanë Allahu i mëshiroftë kanë thënë: Në fakt ithtarërt e librit na kanë zili për lutjen tonë në namaz, sepse në fillim të saj është lavdërimi i Allahut, përlëvdimi i Tij, pastaj përluësia e shfaqur ndaj Tij dhe shfaqja e varfërisë, nevojës që kemi për ndihmën, udhëzimin dhe mbrojtjen e Tij, pastaj shprehim lutjen tonë për të na udhëzuar në rrugën e drejtë dhe pastaj lutjen që Zoti të mos na bëjë prej grupeve të humbura (jehudë e krishterë) dhe në fund fjalën tonë, amin. [Mbaroi fjala e Kurtubiut në tefsirin e tij.]

   Imam Ibnu Kethiri thotë: “Enesi tregon se Profeti ﷺ ka thënë: “Mua më është dhënë “amini” në namaz dhe gjatë lutjeve, gjë që nuk i është dhënë askujt tjetër para meje, përveç Musait. Prandaj mbarojeni lutjen me “amin”, sepse kështu Allahu do t’ju përgjigjet juve”. Ajeti për të cilin aludohet këtu është fjala e Allahut në suren Junus: “Musai tha: “Zoti ynë! Ti i ke dhënë Faraonit dhe parisë së tij stoli dhe pasuri në jetën e kësaj bote dhe kështu, o Zoti ynë, ata po i largojnë njerëzit prej rrugës Sate. Zoti ynë! Zhduke pasurinë e tyre dhe vulosi zemrat e tyre që të mos besojnë derisa ta ndiejnë dënimin e dhembshëm!” Në këtë tekst thuhet qartë se është Musa ai që e bëri atë lutje. Por duke qenë se Allahu në ajetin tjetër thotë: “Ai tha: “Është pranuar lutja juaj (O Musa dhe Harun!). Prandaj përqendrohuni në rrugën tuaj e mos ndiqni rrugën e atyre që nuk dinë!”, kjo tregon se Haruni bënte ‘Amin’, dhe kështu u konsiderua sikur bëri të njëjtën lutje si Musai. Kjo tregon se kush bën ‘Amin’ për një lutje, është njësoj sikur ta ketë thënë vetë atë lutje. Me këtë argumentojnë edhe ata që thanë se xhematliu nuk ka nevojë që të lexojë Fatihanë në namazet me zë, sepse mjafton që bën amin për leximin e imamit, dhe kështu ai konsiderohet njëlloj sikur e ka lexuar vetë.

   Shejhu (Muhamed Nasib el Rifai) thotë: Kjo është e vërteta, sipas asaj që ka ardhur në Kur’an: “Kur lexohet Kur’ani, ju dëgjojeni me vëmendje dhe rrini në heshtje, që të mëshiroheni!” [Ea’raf 204]. Kështu dëgjimi me vëmendje dhe heshtja janë urdhër i domosdoshëm, nëse duam që të mëshirohemi nga Allahu i Lartësuar. Nëse dëgjojmë me vëmendje dhe heshtim, kjo bën të mundur që zemra jonë të kuptojë, dhe nëse kuptojmë qëllimin e Fjalës së Zotit, do të punojmë me atë që Ai na porosit, dhe kështu Ai do të na mëshirojë, si shpërblim për punën sipas asaj që mësuam. Ndërsa nëse imami lexon me zë dhe ne lexojmë në të njëjtën kohë me të, është e pamundur që të kuptojmë edhe atë që dëgjojmë, edhe atë që lexojmë vetë. Nëse nuk arrijmë të kuptojmë, atëherë nuk do të arrijmë as të punojmë, e kështu nuk kemi për të përfituar nga mëshira e premtuar për dëgjimin e Kur’anit. Gjithashtu, kjo është në përputhje edhe me fjalën dhe urdhrin e Profetit a.s.: 39 “Imami është bërë që të udhëhiqesh sipas tij. Kur ai të bëjë tekbir, edhe ju bëni tekbir dhe kur të lexojë, heshtni! …”. Kështu veprohet në namazet me zë. Ndërsa në namazet pa zë është detyrë leximi i Fatihasë për të gjithë, dhe pikërisht këtu i vjen radha hadithit të Profetit a.s: 40 “Nuk ka namaz për atë që nuk lexon Fatihanë.”. Gjithsesi, Allahu është më i ditur.

Disa dobi të sures El fatiha,

përmendur nga dijetarë të ndryshëm

    Shejh Sadi thotë: Kjo sure, edhe pse e shkurtër, ka përmbledhur mes rreshtave të saj atë që asnjë sure në Kur’ân nuk e ka sjellë në këtë mënyrë. Ajo ka përmendur dhe sqaruar të trija llojet e teuhidit, që janë:

1. Teuhidi rububije (ose besimin se Zoti është një dhe i vetëmpër sa u përket çështjeve të krijimit, sundimit dhe përkujdesjes së Tij ndajkrijesave), të cilin e kuptojmë nga fjala e Allahut të Madhëruar: “Zoti i botëve” (Rabil âlemîn).
2. Teuhidi uluhije, ose veçimi i Zotit në meritën e adhurimit që kryejnë krijesat. Kjo kuptohet në ajet nga fjala Allâh, që në kuptimin e saj gjuhësor do të thotë “i Adhuruar”, si edhe nga pjesa: “Vetëm Ty të adhurojmë”.
3. Teuhidi esmau ue sifat, ose veçimi i Allahut në përshkri-min me emrat dhe atributet e Tij absolute. Me fjalë të tjera, ky lloj teuhidi konsiston në pohimin apo pranimin e faktit që Allahu i Lartësuar është i emërtuar me emrat më të bukur dhe është i cilësuar me atributet më absolute, të cilat Ai i ka pohuar për Vetveten dhe të cilat i ka deklaruar për Të Profeti (a.s) i Tij. Ky pohim bëhet ashtu siç është, larg çdo keqinterpretimi dhe pa u përpjekur të mohohet ndonjë prej këtyre emrave apo cilësive të Tij. Më qartë, ai bëhet duke u larguar nga mohimi i plotë i cilësive (teaŧîl), ose nga krahasimi i tyre me cilësitë e krijesave (temthîl), ose nga përngjasimi, përafrimi apo shëmbëllimi me diçka tjetër (teshbîh). Për këtë, sikurse dhe u përmend, tregon fjala ‘ĥamd’ dhe kuptimet e saj.
4. Gjithashtu, kjo sure dëshmon për vërtetësinë e institucionit të profetësisë, gjë të cilën e kuptojmë nga pjesa: “Na udhëzo në Rrugën e Drejtë”, sepse udhëzimi në Rrugën e Drejtë nuk mund të arrihet pa ekzistencën e profetëve, pa të zgjedhurit e Zotit dhe pa shpalljet hyjnore.
5. Kjo sure flet edhe për shpërblimin e llogarinë që i pret krijesat për veprat që kanë kryer. Ky kuptim merret nga fjala e Allahut të Madhëruar: “Mâliki jeumiddîn” (Sunduesit të Ditës së Gjykimit). Kjo është një nxitje që krijesat të përgatiten për atë ditë
6. Kjo llogari e asaj dite do të jetë me drejtësi, sepse fjala ‘din’ do të thotë ‘shpërblim me drejtësi’. Kjo eështë nxitje për tiu larguar çdo padrejtësie e paudhësie.
7. Surja tregon bindshëm besimin e drejtë në fushën e (kaderit) përcaktimit të Allahut, duke pohuar faktin që robi është i lirë të veprojë, ndryshe nga çka thonë grupet e humbura, të ashtuquajtura Xhebrie apo Kaderie, të cilët ose e zhveshin robin nga çdo lloj përgjegjësie dhe mundësie veprimi, ose i japin atij pavarësi, mundësi dhe fushë veprimi absolute, të pavarur prej dëshirës dhe vullnetit suprem të Allahut të Madhëruar.
8. Në këtë sure kundërshtohen të gjitha grupet e humbura, gjë që shfaqet në pjesën: “Na udhëzo në Rrugën e Drejtë”. Rruga e drejtë nënkupton dy shtylla parimore: njohjen e së vërtetës dhe punën sipas kësaj të vërtete, dhe dihet se çdo grup i humbur është i tillë, sepse ka neglizhuar njërën prej këtyre dy shtyllave të rëndësishme. Kjo sure nxit, gjithashtu, edhe sinqeritetin në adhurimin ndaj Allahut dhe në kërkimin e ndihmës e të mbështetjes vetëm prej Tij. Kjo kuptohet nga fragmenti: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë ”.

   Ndërsa Imam Ibnu Kethiri thotë: Kjo sure e mrekullueshme, me 7 ajete, ka përmbledhur në vete shumë dobi e mirësi.

1. Në të janë përmendur: lavdërimi i Allahut, madhërimi i Tij dhe përlëvdimi i përsëritur e i shumtë i Allahut, përmes emrave të bukur, që presupozojnë e tregojnë cilësitë e Tij të larta.
2.  Është përmendur Dita e Premtuar, që është Dita e gjykimit dhe shpërblimit me drejtësi.
3. Ajo udhëzon besimtarët që t’i luten e përgjërohen vetëm Allahut, duke u distancuar nga çdo shirk dhe duke u distancuar gjithashtu nga çdo fuqi dhe forcë e tyre dhe për t’iu mbështetur tërësisht vetëm Allahut të Madhëruar.
4. Kjo sure na fton në sinqeritet dhe në përkushtim të adhurimeve veçse për Allahun, duke e veçuar në teuhidin uluhije, pra, në meritën e Tij për t’u adhuruar si një i vetëm dhe i pashoq, duke dëshmuar dhe deklaruar dëlirësinë e Tij nga çdo mangësi e kotësi dhe nga pasja e ndonjë partneri të ngjashëm apo si shembulli i Tij në çdo aspekt.
5. Kjo sure na mëson se si t’i lutemi Allahut dhe për çfarë t’i lutemi.

    Shejh Sadi thotë: Lutjet  ose dua-të – janë dy llojesh: 1. Lutje adhurimi. Të tilla janë lutjet që Allahu i Lartësuar t’i japë njeriut ato që ai kërkon dhe ta ruajë nga ato që ai i druhet, jo duke ia kërkuar konkretisht ato, por duke kryer adhurimet për të cilat Allahu i Lartësuar ka premtuar se do të japë si shpërblim ato që njeriu kërkon. Për shembull, njeriu dëshiron të futet në Xhenet. Këtë ai mund t’ia kërkojë Allahut të Lartësuar me dy mënyra: ose duke iu drejtuar Atij me një kërkesë konkrete, pra, duke thënë: “O Zot, të lutem më fut në Xhenet!”, ose duke ia kërkuar këtë gjë tërthorazi, duke kryer ato vepra dhe adhurime për të cilat Allahu i Lartësuar ka premtuar si shpërblim futjen në Xhenet. Kjo mënyrë e fundit është “lutje adhurimi”, ndërsa lloji tjetër është: 2. Lutje kërkese. Kjo do të thotë t’i kërkosh Allahut të Lartësuar diçka konkrete, si për shembull: “O Zot, më jep rizk hallall, ma shto pasurinë time, m’i ruaj të mirat që më ke dhënë” etj. Këto ishin dy mënyrat, me të cilat ne mund t’i lutemi Allahut të Lartësuar. Duaja e lavdërimit ose e ibadetit është më e mirë se duaja e kërkesës. Madje, më e mira dua e adhurimit është: “El hamdu lil-lâhi rabil âlemin”.

• Ajo na mëson t’i lutemi të na udhëzojë në rrugën e drejtë. Ajo na mëson se kjo rrugë e drejtë është feja që Zoti e shpalli me vërtetësi e drejtësi, dhe ne duhet ta lusim që Ai të na udhëzojë në këtë rrugë, por edhe përgjatë kësaj rruge, si dhe të na forcojë dhe të na bëjë të palëkundur në të. Na mëson ta lusim Allahun të na forcojë që të ecim kësaj rruge, derisa të arrijmë ta kalojmë në Ditën e Gjykimit edhe Urën e Siratit, atë rrugë reale dhe fizike të prekshme, që është e vetmja rrugë që të shpie në Xhenetet e lumturisë dhe mirësive, pranë profetëve, të sinqertëve, dëshmorëve e punëmirëve.
• Ajo na nxit për të bërë sa më shumë punë të mira, që të jemi pranë punëmirëve në Ditën e Gjykimit.
• Ajo këshillon dhe paralajmëron që të kemi shumë kujdes dhe të mos ndjekim rrugët e humbjes dhe devijimit, në mënyrë që të mos ringjallemi me ata që i ndjekin ato rrugë. Ajo na mëson se rrugët e humbjes janë dy: “rruga e atyre që merituan zemërimin e Zotit” dhe “rruga e të humburve”.
• Mendo pak me kujdes bukurinë e formulimit të këtyre dy fjalive: “Në rrugën e atyre që u dhurove begati” dhe “jo në rrugën e atyre që merituan zemërimin”. Kur flitet për begatitë, thuhet se ishte Allahu Ai që ua dhuroi ato. Ndërsa kur foli për zemërimin, thuhet se ishin ata që e merituan zemërimin e nuk përmendet se ishte Allahu që u zemërua ndaj tyre, edhe pse dihet mirë se Allahu u zemërua me ta. Por si pjesë e edukatës me Zotin është që kur robi përmend të këqiat nuk ia atribuon ato Zotit por krijesave. Sidoqoftë asgjë nuk del nga pushteti i Zotit apo të ndodhë jashtë vullnetit dhe lejes së Tij.

     Në të njëjtën mënyrë, i Madhëruari thotë në një ajet tjetër: “Atë që e udhëzon Allahu, ai është i udhëzuar dhe atë që Ai e lë në humbje, ti nuk do të gjesh për të asnjë Mbështetës që do ta çonte në Rrugën e Drejtë.” [Kehf 17].  “Për ata që Allahu i lë në humbje, nuk ka udhëzues. Ai do t’i lërë ata të enden në mosbesimin e tyre.” [A’raf 186], e të tjera ajete që tregojnë se udhëzimi dhe humbja të gjitha janë në dorën e Allahut e të askujt tjetër. Ky është besimi korrekt dhe i bazuar në argumente, ndryshe nga besimi i kaderive dhe atyre që ecin gjurmëve të tyre, të cilët pretendojnë se njeriu është tërësisht i pavarur nga Allahu dhe është vetë njeriu që e sjell udhëzimin ose humbjen. Këta argu-mentojnë me ajete që quhen muteshabihe, pra, jo shumë të qarta, dhe shpërfillin ajetet e qarta dhe qartësuese, të cilat e hedhin poshtë besimin e tyre të gabuar. E tillë është gjendja e të humburve dhe të devijuarve.

    Në një hadith të saktë, Profeti a.s ka thënë: “Kur të shihni ata të cilët ndjekin ajetet e paqarta, dijeni se janë ata që i përmend Allahu, prandaj ruhuni prej tyre.” Këtu aludohet për fjalët e Allahut në suren Al Imran, ajeti 7: “Është Ai (Allahu) që ta zbriti ty (o Muhamed) Librin (Kur’anin). Në të ka ajete të qarta (muĥkematun), të cilat janë baza e Librit. Në të ka ajete të tjera, që janë jo krejtësisht të qarta (muteshâ-bihât). Por ata zemrat e të cilëve anojnë nga e shtrembra, gjurmojnë ato që janë jo shumë të qarta, për të shkaktuar hutim, gjoja sikur kërkojnë komentin e tyre. Por, përveç Allahut, askush nuk e di domethënien e tyre. Dijetarët e pajisur me dituri të thellë thonë: “Ne i besojmë atij (Kur’anit). Të gjitha (ajetet) janë nga Zoti ynë.” Por këtë e kuptojnë vetëm ata që janë të mençur.” Falë Zotit, bidatçiu dhe i devijuari nuk mund të gjejnë argument në Kur’an, sepse Kur’ani u zbrit që të jetë sqarues për gjithçka, për të ndarë të vërtetën nga e kota, udhëzimin e drejtë nga devijimi, dhe në të nuk mund të gjesh kundërthënie e padrejtësi. Ai është shpallja e Allahut të Urtë dhe të Lavdëruar.

   Shejhu (Muhamed Nasib el Rifai) thotë: “Nuk ka dyshim dhe asnjë mëdyshje në faktin se është Allahu Ai, në dorën e të Cilit është udhëzimi dhe humbja, por siç dihet, Allahu ka bërë shkaqe për çdo gjë. Lidhja shkak-pasojë është e pranishme në çdo gjë që ndodh. Duke qenë se mohuesit e besimit shprehin inatin dhe refuzimin e besimit, edhe pas qartësimit të së vërtetës me argumente të pamohueshme, kjo e bën të meritueshme që Allahu i Lartësuar t’i ndëshkojë për inatin, refuzimin dhe kryeneçësinë e tyre. Ky është një shpërblim i merituar, sipas llojit të punës. Ai i ndëshkon duke i lënë të zhyten thellë e më thellë në humbjen dhe kalimin e kufijve: “Por kur ata devijuan, edhe Allahu ua devijoi zemrat. Allahu nuk e udhëzon në rrugë të drejtë një popull që kalon kufijtë.” [Saf 5]. Ose: “Ne do t’ua largojmë zemrat dhe shikimet atyre, ashtu sikurse nuk e besuan atë (Shpalljen e Zotit) për herë të parë, dhe do t’i lëmë të bredhin të hutuar në shfrenimin e tyre. “ [En’am 110]. Ndërsa besimtarët e dëgjojnë me vëmendje mesazhin dhe ftesën e Allahut. Ata e pastrojnë qëllimin në zemrat e tyre, duke u munduar që sinqerisht të kuptojnë dhe meditojnë në atë mesazh dhe ta besojnë siç duhet. Kjo bën që ata të shpërblehen nga Allahu me atë që u shkon për shtat. Këtyre Allahu ua lehtëson rrugët e udhëzimit dhe dritës së Tij, duke ua shtuar hap pas hapi imanin, diturinë dhe të kuptuarit e saktë të mesazhit dhe Shpalljes së Tij: “Atij, që jep dhe ruhet, që e beson me bindje të plotë më të mirën, Ne do t’ia lehtësojmë atij rrugën drejt shpëtimit.” [Lejl 5 – 7]. I njohur është edhe fakti se udhëzimi dhe humbja janë krijim i Allahut të Lartësuar. Është Allahu i Lartësuar që i krijon ato në zemrat e robve. Ai krijon udhëzimin dhe aftësinë për të besuar e jetuar sipas besimit në zemrën e besimtarit, dhe shkak për këtë është pikërisht përgjigjja pozitive dhe përkushtimi i besimtarit për t’iu nënshtruar Zotit. Është po Allahu Ai që e lën në humbje mohuesin, për shkak të inatit, refuzimit e shpërfilljes, që mohuesi i bën ftesës së Tij bujare për të besuar dhe për t’u nënshtruar Atij. Prandaj, ashtu sikurse thamë, ky është një shpërblim i merituar. Pikërisht këtë ka si qëllim Ibn Kethiri, (Allahu e mëshiroftë) kur thotë: “…ndryshe nga besimi i kaderive dhe atyre që ecin gjurmëve të tyre, të cilët pretendojnë se njeriu është tërësisht i pavarur nga Allahu dhe është vetë robi që sjell udhëzimin ose humbjen.” Ai që jep udhëzimin dhe humbjen është Allahu i Madhëruar dhe i Urtë, ndërsa njerëzit thjesht kryejnë shkaqet e udhëzimit ose të humbjes.  Shkak për udhëzimin e besimtarit bëhet pranimi i ftesës së Zotit, duke e kuptuar dhe punuar me korrektësi dhe sinqerisht sipas saj. Ndërsa shkaku i humbjes së qafirit bëhet inati, shpërfillja dhe refuzimi i ftesës së Zotit. Pranimi ose refuzimi i ftesës së Zotit janë vepra që njeriu i kryen me përzgjedhjen e tij të lirë dhe janë pikërisht ato për të cilat do të shpërblehet ose ndëshkohet. Shpërblimi e ndëshkimi janë të lidhur ngushtë me përzgjedhjen e lirë të robit, ndërsa udhëzimi dhe humbja në vetvete janë thjesht dhe vetëm prej Allahut të Urtë dhe të Gjithëditur. Nëse udhëzimi në rrugën e drejtë do të ishte në dorën e besimtarit dhe ai do të ishte i lirë që të krijonte ose jo besimin në zemrën e tij, nuk do të kishte kuptim lutja “Na udhëzo në rrugën e drejtë!” ose lutja tjetër: “Rab-bena la tuzig kulûbenâ bea’de idh hedejtenâ!” (O Zoti ynë, mos i devijo zemrat tona, pasi na udhëzove në rrugën e drejtë!) Allahu i Lartësuar është më i ditur dhe vetëm Ai të udhëzon në të drejtën dhe të vërtetën.”

***

Disa dobi të përmendura nga Imam ibnul Kajimi.

 Në “Medarixhus-salikin” thotë: Mësoje se kjo sure ka përmbledhur  brenda saj,  synimet dhe çështjet  më të larta dhe të rëndësishme, me formën më të plotë dhe të kuptueshme. Ato kuptohen qartë në përmbajtjen e saj.

1. Ajo na prezanton  të adhuruarin, e lartësuar dhe begatiplotë. Ajo na e prezanton të adhuruarin  nëpërmjet tre emrave  kryesorë Allah, Er-Rab, Er- Rahman, të cilat janë  baza dhe themeli  i të gjitha emrave të bukur  të Allahut dhe cilësive të Tij  të larta. Kështu surja është ndërtuar  mbi uluhijen (Allah), rububijen (El rabb) dhe  mëshirën (El rahman). Fjala Ij-jâke  nea’budu  “… vetëm ty të adhurojmë” na mëson uluhijen pra njësimin, teuhidin e  Zotit  në  uluhije (Meritën e adhurimit), pra për faktin se Ai është  meritor i adhurimit, dashurisë, madhërimit të krijesave.  

    Fjala: ij-jâke  nestein “vetëm  tek ty  mbështetemi dhe kërkojmë ndihmë” na mëson  rububijen, pra besimin  se  vetëm Allahu  është Rab: Zot Krijues, Furnizues,  përkujdesës dhe rregullues  i të gjitha  çështjeve. Është Ai të cilit duhet ti mbështetesh  dhe t’ia  besosh punët e tua. Me fjalë të tjera Ai është i Lavdëruar dhe për Rububijen e Tij, pra për kujdesin, mirësitë që u dhuron krijesave, krijimin e tyre. Administrimin dhe rregullimin e çështjeve të tyre, etj.

    Kërkimi  i udhëzimit në rrugën e  drejtë bëhet  duke u  mbështetur dhe  shpresuar  në mëshirën  e të madhërishmit. Ai është i Lavdëruar edhe për mëshirën e Tij, përmes së cilës ofron udhëzimin dhe të gjitha begatitë të dynjasë dhe ahiretit.

 Ndërsa el hamdu lavdërimi  dhe  përlavdërimi i  Tij i përmban të  treja çështjet. Pra atij i  takon  hamdi lavdia dhe të  gjitha përlëvdimet,  për faktin  se Ai  është i adhuruari  (uluhije), për rububijen e Tij, gjithashtu edhe për mëshirën e Tij. Pra lavdërimi  dhe madhërimi  janë plotësuese të  lavdisë së Tij. Pra përsëritja e Lavdërimit dhe madhërimi i Zotit përmes lavdeve të thurura ndaj Tij që vijojnë në sure, e përmbushin dhe janë treguese të madhështisë absolute të Zotit.

• Kjo sure  ka përmendur  dhe pohuar  vërtetësinë e  ringjalljes  dhe  llogarisë së robërve  sipas punëve të tyre  të mira apo të këqija,  dhe faktin se Allahu  i madhëruar  do të jetë i vetëm  atë ditë në gjykimin  që do të japë për krijesat. Ai do të  gjykojë mes tyre  me drejtësinë e Tij absolute. Të gjitha këto  bëjnë pjesë në fjalën e Tij maliki jeumid-din / sunduesi i  ditës së gjykimit.
• Kjo sure përmend  dhe pohon vërtetësinë  e institucionit të profecisë. Pra profetët e  Zotit  janë  të vërtetë, besnikë  dhe  të mbështetur nga Zoti i gjithësisë. Kjo kuptohet  dhe  përftohet nga kjo  sure  me disa mënyra e këndvështrime.
• Së pari vërtetësia e egzistencës  së profetëve përftohet nga dëshmia e Zotit se Ai  është Rabul alemin Zoti i botëve. E pra Ai që është Rab / Krijues, Furnizues, Sundues,  Rregullues i çështjeve të krijesave dhe Kujdestar i tyre, është  e pamundur që t’i lërë ata të  çoroditur e të painformuar. Ai kurë nuk do t’i linte pa u mësuar atë që u sjell  dobi  në jetën e dynjasë dhe në ahiretin e tyre dhe pa i këshilluar e tërhequr vërejtjen për çdo  gjë që i dëmton në ato drejtime. Kjo  do të cënonte tërësisht Rububijen e Zotit dhe do të ishte një përshkrim  i Zotit  me diçka që nuk i  shkon madhështisë së Tij. Ata që  e pohojnë një gjë të tillë nuk e  kanë vlerësuar dhe  madhëruar  Zotin  ashtu si  e meriton.
• Së dyti  përftohet  nga emri  i  Zotit  që është “Allah” që do të thotë i adhuruari, Ai që meriton  dashurinë e plotë, përunjësinë, nënshtrimin  dhe madhërimin. Por  robrit  nuk mund të njohin  në mënyrë të shtjelluar mënyrën se si ta adhurojnë Zotin, veçse  nëpërmjet  Profetëve. Pra është Zoti  Ai  që e  përcakton  se si duhet ta adhurojmë,  cilat janë ato punë,  fjalë  dhe  ndjenja  të cilat Ai i  do  prej nesh dhe  na kërkon  që, nëpërmjet tyre, t’i shprehim dashurinë  madhërimin e përunjësinë. Dhe këtë Ai  e ka bërë  nëpërmjet profetëve  dhe shpalljeve që u dhuroi atyre.
• Së treti nëpërmjet  emrit “ Er-rahman”  i Gjithëmëshirshmi. Pra  mëshira e Tij  e madhe  dhe  gjithpërfshirëse nuk do të lejonte kurrë që Ai t’i  linte robërit e Tij  të çoroditur  të pa informuar dhe pa i  mësuar si ti arrijnë  ta  përkryejnë veten e tyre dhe të arrijnë majat e përsosmërisë njerëzore.  Çdo kush që e vlerëson mjaftueshëm  emrin e  Zotit “Er-rahman”  pa tjetër do të kuptojë se dërgimi i Profetëve dhe shpallja e librave është një domosdoshmëri  që ky emër e dikton. Madje dërgimi i profetëve dhe shpallja e librave  është një domosdoshmëri e këtij  emri,  më shumë se sa  zbritja e shiut, nxjerrja e bimësisë  dhe kokrrave.  E pra  mëshira  e  Er-rahmanit dikton  zbritjen  e asaj  që i  jep  jetë tokës  dhe trupave, por edhe zemrave dhe shpirtrave. Të privuarit e të verbuarit në vështrimin e tyre arrijnë të shohin  vetëm  atë pjesë të  mëshirës  të cilën arijnë  ta dallojnë edhe bagëtitë e kafshët. Ndërsa të urtit e të mençurit arrijnë të shohin  përtej  këtij  niveli.
• Në përmendjen e jeumid-din ditës së  gjykimit.  El  din është   shpërblimi me drejtësi. Pra  ajo është  dita   kur Allahu  i madhëruar do të llogarisë  dhe shpërblejë robërit sipas  punëve të tyre. Ai do t’i shpërblejë  ata  për të mirat   që  paraqitën  dhe do t’i  ndëshkojë për poshtërsitë, të këqijat  dhe  mosbindjen  ndaj  Tij. Por është e pamundur që Allahu i madhëruar, i gjithmëshirshëm dhe i drejtë  të ndëshkojë kënd  pa i dërguar  më parë  qortues  që t’u tërheqin vëmendjen  dhe t’i  mësojnë  kufijt e Tij.  E pra argumentat e Zotit  u plotësuan dhe u  qartësuan veçse nëpërmjet  profetëve  dhe shpalljeve  të Tij. Vetëm pas dërgimit të profetëve  dhe shpalljes së librave, shpërblimi dhe ndëshkimi mund të thuhet se u bë i meritueshëm. Në lidhje me zbatimin ose jo të porosive të profetëve dhe shpalljeve të Zotit u ndërtua “tregu” i  ditës së gjykimit  dhe shpërblimit  me drejtësi. Vetëm  kështu  punëmirët u dërguan  në përjetësi  mes mirësive dhe punëkëqijtë u flakën e përflakën në zjarrin e ndezur fort.
• Në fjalën  e Tij : “ ij-jake neabudu”  vetëm ty të adhurojmë. Pra  Allahu i madhëruar na mëson  që t’i lutemi dhe t’i  shprehim  përkushtimin tonë  duke i thënë: “Vetëm ty të adhurojmë”. Adhurimi i  Zotit  është shprehje e  mirënjohjes , lavdërimit, dashurisë, madhërimit e përkushtimit  me përunjësi  ndaj Tij. Dhe  e gjitha  kjo i  shprehet  Atij nëpërmjet rrugësh dhe veprash  që Ai  i do  dhe është i kënaqur  me to.  Dashuria, mirënjohja  dhe frikrespekti  ndaj Zotit është  diçka  e  ngulitur  dhe brymosur në natyrën e  robit, por mënyra e shprehjes së kësaj  dhe rrugët fjalët  ndjenjat dhe  veprat  me të cilat duhet të shprehet ky adhurim  nuk ka mundësi  të njihen  hollësisht  nga ky rob  thjesht me logjikën  e arsyetimin e Tij. Për këtë egziston nevoja  e dërgimit të profetëve  dhe  shpalljeve të Zotit.  Është e  domosdoshme qartësimi i  Profetëve  për mënyrën  dhe rrugët e shprehjes së adhurimit ndaj Allahut.  Nga kjo  kuptohet lehtësisht  dhe është shumë e logjikshme  të thuhet  se  dërgimi i profetëve  është një  çështje  llogjikisht  e pranueshme madje e  detyrueshme. Logjika nuk mund të  pranojë që  bota  të jetë  pa profetë. Ashtu   sikurse është e pamundur që kjo   botë  të egzistojë pa Krijues   ashtu është  e pamundur që të jetë pa profetë dhe pa shpalljet e Zotit. Ai që mohon  egzistencën  e profetëve, ka mohuar  edhe egzistencën e  Dërguesit të tyre, Zotit. Prandaj  edhe  i madhëruari  e ka konsideruar  mohimin e profetëve si  mohimin e  Tij.
• Fjala e Tij “Ihdinas-siratal mustekim” na udhëzo  në rrugën  e  drejtë.  El  hudâ  udhëzimi  është shtjellimi  dhe tregimi qartësisht i çështjeve  dhe pastaj   dhënia  apo  pajisja  me forcë të mjaftueshme e sukses për  ta ndjekur atë. Por inspirimi  e  forca për ta ndjekur  dhe  punuar  sipas udhëzimit vjen  pas  qartësimit dhe  shtjellimit të saj (udhëzimi).  Por qartësimi i  të vërtetës  dhe shtjellimi i  saj nuk mund të logjikohet  pa  dërgimin e profetëve dhe shpalljeve të Zotit.  Pas këtij  qartësimi  dhe  shtjellimi dhe në  varësi   të përgjigjes  dhe rrespektimit  të tij, vjen  edhe  inspirimi  dhe dhënia  e suksesit që, hap pas hapi, të punosh dhe të nënshtrohesh sipas  tij.  Vetëm pas qartësimit dhe pranimit  të së vërtetës të sjellë  nga  Profetët dhe  shpalljet e Zotit mund të vendoset imani në zemër, të të bëhet i dashur  dhe të  zbukurohet  në  zemrën tënde  si dhe të të jepet mundësi që t’i japësh  përparësi  atij kundrejt çdo  gjëje tjetër, të jesh i kënaqur  me të  dhe të  anosh  me gjithë qënien  tënde  në plotësimin  e tij. Kështu  pra kemi  dy lloje udhëzimi të ndryshme nga njëra-tjetra dhe  sigurisht që fitorja  dhe shpëtimi nuk mund  të arrihet veçse nëpërmjet  plotësimit të të dyjave.

***

    Fatihaja tregon se edhe shpirtrat janë të krijuara dhe kjo vjen përmes disa argumentesh.

1. Fjala e Allahut të Lartësuar: “El-Hamdu lil-Lahi Rabil alemin”. Dhe padyshim që ‘El-Alemin’ botëve përfshin çdo gjë veç Zotit, kështu edhe shpirtrat janë pjesë e botës dhe Allahu i madhëruar është Zoti dhe Krijuesi i tyre, Ai që kujdeset për to.
2. Fjala e Allahut të Lartësuar: “Ijake Nabudu ue Ijake nestein”. Kështu shpirtrat përshkruhen se janë adhuruese të Zotit dhe i kërkojnë ndihmë Atij. Nëse do të ishin jo të krijuara atëherë  do të meritonin adhurimin dhe do të meritonin që t’u kërkohej ndihmë  dhe mbështetje atyre.
3. Shpirtrat janë të varfëra dhe kanë nevojë për Krijuesin e tyre, Zotin e madhëruar, Atë që i shpiku dhe përkujdeset për to. Në këtë sure ato përshkruhen se kanë nevojë që t’i luten Allahut të madhëruar për t’i udhëzuar ato në rrugën e drejtë dhe kjo është cilësi e krijesave.
4. Ato, shpirtrat janë përshkruar në këtë sure, suren Fatiha, se atyre u është bërë begati ose se janë të mëshiruara, ose janë përshkruar se zemërimi i Zotit mund të bjerë mbi to, ose janë përshkruar se janë të humbura nëse nuk i mëshiron Zoti. Pa dyshim, të gjitha këto janë përshkrime të diçkaje që është e nënshtruar, e krijuar, është pronë e Zotit dhe jo përshkrimi i diçkaje të përjetëshme, pra që nuk është krijesë. I Përjetshëm, pa fillim e pa fund, është vetëm Zoti.

***

Fatihaja përmend kushtet e pendimit

   Pendimi i vërtetë është kthimi i sinqertë e i çiltër i robit tek Allahu i Madhëruar dhe distancimi nga rruga e “Magdubi alejhim” dhe “Dal-lin”.  Padyshim që kjo nuk ndodh veçse me udhëzimin e plotë që Allahu i Madhëruar të dhuron për të vazhduar në rrugën e drejtë, “Siratul mustekim”. Ky udhëzim nuk mund të ndodhë, i plotë veçse me suksesin e dhuruar prej Zotit, ndihmën e ofruar prej Tij dhe me adhurimin e përkushtuar nga robi duke e adhuruar Zotin si një të vetëm dhe duke e besuar Atë si të tillë dhe pa ortak.  E pra, surja Fatiha i ka përmbledhur të gjitha këto kushte të pendimit, ose thënë ndryshe hapa të domosdoshme për një pendim të sinqertë, me përmbledhjen më të plotë dhe të qartë. Kështu, çdokush që i jep Fatihasë hakun e saj në diturinë që ajo ofron, duke pranuar dhe dëshmuar vërtetësinë e mesazheve të saj, duke u stolisur dhe duke e kompletuar dhe përkryer gjëndjen e tij, përmes mësimeve dhe udhëzimeve që ofron kjo sure, do ta kuptojë mirë se njeriu nuk mund t’a lexojë këtë sure me një lexim të saktë e të vërtetë, që e bën ata të jetë adhurues i sinqertë i Zotit, veçse pas një pendimi të çiltër të vërtetë e të sinqertë.

    E pra, dijeni mirë se udhëzimi i plotë në rrugën e drejtë është i pamundur nëse njeriu është i paditur rreth gjynaheve të tij dhe as në rastin kur ai është i vazhdueshëm në ato gjynahe. Në rastin e parë, pra kur njeriu është i paditur rreth gjynaheve të tij, kemi të bëjmë me padituri, injorancë, e cila bie ndesh me njohjen e udhëzimit dhe është pengesë, barierë mes teje dhe udhëzimit. Nuk ka mundësi se si mund të pranosh udhëzimin, nëse je i paditur rreth tij. Ndërsa rasti i dytë është braktisje me vetëdije e të vërtetës dhe udhëzimit të drejtë, gjë e cila tregon prishje të qëllimit, nijetit, motivit të robit dhe mungesë të dëshirës për t’a ndjekur udhëzimin e drejtë.

    Kështu pra, nuk mund të jetë i saktë pendimi veçse pas njohjes së gjynahut, pranimit të tij, synimit dhe këmbnguljes për të shpëtuar nga përfundimi i keq dhe ligësia fatale që ai sjell tek robi.

Dy forcat që posedon njeriu

     Njeriu posedon dy lloj forcash, forcën e diturisë dhe njohurive dhe një force praktike dhe aftësinë për të vepruar. Pra dëshirën dhe motivimin për të vepruar. Lumturia e plotë varet nga plotësimi dhe konsolidimi i këtyre  dy lloj forcash.

     Plotësimi i forcës së diturisë vjen veçse duke njohur Krijuesin dhe Sunduesin e botës, duke njohur emrat dhe cilësitë e Tij, duke njohur rrugët që të çojnë tek Ai dhe gjithashtu pengesat që të ndalin në këtë rrugë, duke njohur gjithashtu dhe vetveten, dobësitë dhe mangësitë e saj. E pra nëpermjet këtyre pesë njohurive plotësohet dhe konsolidohet forca e diturisë. Njeriu më i plotë është ai që  është më i ploti në të tilla lloj diturish dhe më i thelluari në fshehtësitë e këtyre njohurive .

   Ndërsa përsa i përket konsolidimit të forcës praktike, pra forcës së dëshirës dhe motivimit për të punuar dhe vepruar, ajo mumd të arrihet veçse duke u kujdesur për të përmbushur hakun e Allahut mbi robin dhe duke e plotësuar atë me sinqeritet, çiltërsi dhe vendosmëri, duke synuar me këto përpjekje të çiltra dhe të sinqerta përmirësimin, rregullimin e mardhënieve me Zotin, por edhe bamirësinë ndaj krijesave dhe duke qënë i kujdesshëm që kurrë të mos dalësh nga pasimi i rrugës së Profetit. Pra të gjithë këtë t’a bësh konform porosive të Profeti ﷺ. Të  gjitha këto duhet të bëhen duke vërejtur dhe mbajtur parasysh gjithmonë mirësinë e madhe që Zoti të ka dhuruar nga njëra anë dhe mangësinë tënde të madhe  ne krahasim me hakun e Zotit nga ana tjetër.

    Kështu, robi gjithmonë duhet të ndihet i turpëruar që të përballet ose t’i paraqitet Zotit me atë lloj shërbimi dhe ato punë të pakta, sepse ai e di mirë se ato janë shumë e shumë më të pakta se sa në të vërtetë e meriton Zoti që t’i përkushtohesh dhe t’i shërbesh. Robi duhet ta dijë mirë se nuk ka asnjë rrugë dhe mundësi për t’i përmbushur këto dy forca në veten e tij, veçse me ndihmën e ofruar nga Zoti. Pra, ai është i varfër, shumë nevojtar, me një nevojë të domosdoshme e jetike që Zoti ta udhëzojë në rrugën e drejtë, rrugë në të cilën Ai i udhëzoi eulijatë e Tij, të dashurit, të afërtit, të zgjedhurit e Tij dhe që ta ruajë në çdo çast, që kurrë të mos largohet dhe të dalë nga kjo rrugë. Pa dyshim dalja nga rruga ndodh ose për shkak të prishjes së forcës së diturisë dhe kështu robi zhytet në humbje, ose për shkak të prishjes dhe dobësimit të forcës dhe motivimit që ai ka për të punuar me atë dituri dhe kjo do të sillte zemërimin e Zotit mbi robin. Kështu, përsosmëria e njeriut dhe lumturia e tij kurrë nuk mund të arrihet veçse me bashkimin e këtyre dy çështjeve së bashku, të cilat i ka përmendur surja Fatiha dhe i ka sjellë me formën më të përmbledhur dhe më të bukur.

   Kështu nëse shikojmë fjalën e Tij: El hamdu lil-lahi Rab-bil âlemin Er-Rahmanir-Rahim, Maliki Jeumid-din. / Të gjitha lavdërimet i takojnë vetëm Allahut, Zotit të botëve, të Gjithmëshirshmit, Mëshirëplotit, Sunduesit të Ditës së Gjykimit.”Kjo përmban themelin dhe bazën e parë. Pra, njohjen e Zotit të Lartësuar, njohjen e emrave, cilësive, veprave dhe atributeve të Tij. Emrat e përmendura në këtë sure janë themelet bazë të emrave të bukur të Zotit dhe emrat më kryesorë. Pra, është emri Allah, Er-Rab, Er-Rahman. Kështu emri Allah përmban cilësitë e të adhuruarit të Cilin duhet ta duash me gjithë shpirt, ta madhërosh dhe t’i nënshtrohesh. Ndërsa emri Er-Rab përmban cilësitë e ‘Rububijes’ Zotërimit, të Krijimit, Administrimit të çështjeve të krijesave, pronarit të tyre, Sunduesit dhe mbretëruesit mbi krijimin e Tij, mbi të gjitha krijesat. Kurse emri Er-Rahman përmban dhe përfaqëson cilësitë e bamirësisë, bujarisë, dhuratave të shumta që ofron Zoti Mëshirëplotë. E pra, kuptimet e cilësive të Zotit dhe emrave të Tij sillen rreth këtyre çështjeve që u përmendën.

   Nëse shikojmë më pas tek fjala e Allahut: Ij-jake nea’budu ue ij-jâke nesteain / Vetëm ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.”, do të kuptojmë që kjo përmban njohjen e rrugës që të çon drejt Tij, rrugë e cila është e ndërtuar veçse mbi adhurimin e sinqertë përkushtuar Zotit, si Një i Vetëm dhe i pashoq, përmes çdo fjale dhe pune, ndjenje dhe besimi që Ai e do dhe është i kënaqur me të. Por, e shoqëruar kjo dhe me kërkimin e ndihmës, shprehjen e varfërisë, mbështetjen e plotë tek Ai, për një përmbushje sa më korrekte e të mirë të adhurimit që Ai kërkon prej teje.

   Ndërsa nëse shikojmë fjalën e Allahut të Lartësuar: Ihdina Siratal Mustekim … / Na udhëzo në Rrugën e Drejtë, në rrugën e atyre të cilët Ti i begatove (me mirësi), …”, kjo na jep një mesazh të qartë se robi kurrë nuk mund t’a gjejë rrugën e lumturisë së tij veçse duke qenë i përqëndruar, i paluhatur, i palëkundur në ndjekjen e rrugës së drejtë dhe padyshim që përqëndrimi në rrugën e drejtë nuk mund të arrihet  veçse me udhëzimin e ofruar nga Zoti i Tij. Kështu, mund të them me bindje se, ashtu sikurse robi nuk ka mundësi që t’a adhurojë Zotin, veçse me ndihmën që Zoti i jep atij, po kështu edhe përqendrimi, vazhdimësia i palëkundur në këtë rrugë të drejtë, nuk mund të arrihet ndryshe, por veçse me udhëzimin e ofruar nga Zoti.

   Më pas nëse meditojmë në fjalën e Allahut të Lartësuar: Gajril magdubi alejhim ue led-dâl-lin / e jo në rrugën e atyre, që merituan zemërimin (Tënd) dhe as në rrugën e të humburve!”, kjo na qartëson rrugët e humbjes dhe të devijimit nga rruga e drejtë. Ajo na qartëson se devijimi është dy llojesh: Ose devijim duke shkuar drejt humbjes, injorancës e cila përfaqëson në fakt prishjen e forcës së diturisë dhe besimit. Ose mund të jetë devijim në rrugën tjetër të devijimit, e cila të çon drejtë zemërimit të Zotit, shkak për të cilën është prishja e forcës së motivit dhe qëllimit të robit si dhe punët e tij të këqija.

   Kështu fillimi i sures është mëshirë, mesi i saj është udhëzim, dhe fundi i saj është ni’met mirësi e dhuruar nga Zoti dhe begati e ofruar prej Tij. Mund të them me bindje se pjesa e ni’metit mirësisë që do të marë robi është në varësi të masës së udhëzimit që ai do të marrë prej Zotit. Dhe masa e udhëzimit që ai do të marrë nga Zoti është e lidhur ngushtë me mëshirën që ai do të marrë prej Tij. E pra kështu, e gjithë çështja kthehet tek nimeti mirësia dhe rahmeti mëshira e Zotit. Dhe pa dyshim që mirësia, bujaria dhe mëshira e Tij janë pjesë të pandashme dhe të domosdoshme të Rububijes së Tij, pra, faktit që Ai është Zoti, Krijuesi, Ai që kujdeset për robin. Prandaj, si i tillë, Ai nuk mund të jetë veçse Mëshirëplotë, Bamirës, Bujar, të cilat e bëjnë të detyrueshme që të jetë i Adhuruari që të duhet me gjithë shpirt, të madhërohet, t’i nënshtrohesh. E pra, Ai është i vetmi i adhuruar me meritë edhe nëse e rrefuzojnë këtë ata që e rrefuzojnë dhe i kthejnë shpinën dhe i largohen idhujtarët e çdo ngjyre.

    Çdokush që i përmbush dhe, para kësaj, i kupton qartë kumtet dhe mesazhet e Fatihasë, në aspektin e diturisë dhe njohurive që ajo ofron, por edhe në aspektin e punëve në të cilat ajo fton dhe udhëzon dhe gjëndjeve që ajo prodhon, ai ka për të fituar dhe arritur përsosmërinë, në nivelet e saj më të larta. Adhurimi i këtij njeriu tashmë do të jetë adhurim i një lloji të veçantë, që ia përkushtojnë Zotit vetëm të zgjedhurit, të cilët qëndrojnë në grada shumë më të larta se gjithë të tjerët që përpiqen ta adhurojnë Atë. Vetëm Allahut i kërkojmë ndihmë dhe mbështetje ta përsosë në zemrat tona, adhurimin ndaj Tij.

Kapitull

   Fatihaja përmban përgjigje shteruese kundër të gjithë pasuesëve të besimeve dhe rrymave të kota. Ajo jep përgjigje të plotë kundër pasuesëve të bidatit dhe rrugëve të humbjes, që pretendojnë se janë pjesë e këtij umeti. Kjo mësohet përmes dy rrugësh. Njëra është në vija të përgjithshme dhe tjetra në formë të shtjelluar. Përsa i përket shpjegimit në vija të përgjithshme mund të themi: Siratul mustekim, pra rruga e drejtë presupozon dhe përmban njohjen e të vërtetës, dhënien përparësi asaj mbi çdo gjë tjetër veç saj, dashurinë për të, nënshtrimin për t’a pranuar, besuar dhe pasuar atë, ftesën e njerëzve drejt saj, xhihadin dhe përpjekjet kundër armiqve të saj, me të gjitha mundësitë që ke. El-Haku, e vërteta është gjithçka të cilën e kanë lënë trashëgimi profeti i Allahut dhe shokët e tij dhe çdo gjë që ai ka sjellë prej diturisë dhe veprave. Çdo njohuri që ka sjellë në lidhje me cilësitë e Zotit të lartësuar, emrat dhe përshkrimet e tij, besimin e pastër e të sinqertë se Ai është një i vetëm dhe i pashoq, besimin në urdhëresat dhe ndalesat e Tij, premtimet dhe kërcënimet e Tij, në çdo hollësi të çështjeve të Imanit, plotësimi i të cilave përcakton gradat e udhëtarëve drejt Allahut të Lartësuar.

 Të gjitha këto duhet t’i mësojmë dhe t’i pranojmë si njohuri, veçse prej profetit të Allahut dhe duke mos u mbështetur në opinionet e njerëzve, gjendjen e tyre, mendjen e tyre apo terminologjinë që ata zgjedhin të përdorin. Çdo lloj njohurie, vepre, realiteti apo gjendje dhe nivel besimi, e cila ka dalë nga pishtari i profetësisë dhe është ndërtuar mbi rrugën e sjellë nga Muhamedi ﷺ ajo është prej ‘Siratul Mustekim’ rrugës së drejtë dhe çdo gjë që nuk është e tillë, e pra, ajo është prej rrugës së atyre që merituan zemërimin e Zotit dhe atyre që ishin të humbur nga kjo rrugë dhe nuk e pasuan atë.

    Nuk ka mundësi tjetër veç këtyre tre rrugëve dhe mundësive. Rruga e profetit dhe gjithçka të cilën ai solli. Rruga e atyre që merituan zemërimin e Zotit  dhe kjo është rruga e atyre që e njohën të vërtetën dhe me kokfortësi dhe inat ju kundërvunë asaj dhe e rrefuzuan dhe së treti rruga e të humburve dhe kjo është rruga e atyre që Zoti i la në humbje nga rruga e të vërtetës.

    Prandaj dhe Abdullah Ibn Abasi, Xhabir Ibn Abdilah, – Allahu qoftë i kënaqur prej tyre! – , thonë: Es-Siratul Mustekim është Islami. Ndërsa Abdullah Ibn Mes’udi, Alij Ibn Ebi Talib Allahu qoftë i kënaqur prej tyre, kanë thënë që: Ajo është Kur’ani.

    Në një hadith që është tek Tirmidhiu dhe të tjerë veç tij, Sehl Ibn Abdilah sjell përkufizimin e Profetit për ‘siratul mustekim’, se ajo është: “Ndjekja e rrugës së sunetit, traditës së profetit ﷺ  dhe bashkësisë së muslimanëve, xhematit.” Bekr Ibn Abdilah El-Muzeni ka thënë: “Ajo është rruga e profetit të Allahut.” Dhe nuk ka dyshim se ajo rruga që ndoqi profeti i Allahut e shokët e tij, qoftë në aspektin e diturive ashtu edhe të veprave të kryera sipas tyre. Ajo simbolizon në fakt njohjen e të vërtetës dhe dhënien përparësi asaj mbi gjithçka tjetër. Pa dyshim që kjo është ‘Es-Sirat El-Mustekim’ pra, rruga e drejtë. Të gjitha këto fjalë që u thanë më sipër janë treguese të kësaj që pohuam dhe konfirmuam si përkufizim i rrugës së drejtë. Ja ky është një përshkrim i përgjithshëm në vija të trasha nga e cila kuptohet se çdokush që i kundërvihet kësaj rruge është në humbje dhe kotësi dhe është pasim i rrugës së dy popujve të humbur, popullit që merituan zemërimin e Zotit dhe popullit që ishin të humbur dhe të larguar nga e vërteta e Zotit.

***

Ndërsa përsa i përket shpjegimit të hollësishëm, kjo bëhet duke njohur fillimisht grupet e humbura dhe pastaj duke shtjelluar përmbajtjen e argumenteve shteruese të sures Fatiha kundër këtyre grupeve. Për këtë themi: Njerëzit janë dy llojesh.

1. Ata që e pohojnë dhe besojnë të vërtetën, Allahun e Lartësuar.

2. dhe rrefuzues të kësaj të vërtete.

    Padyshim që Fatihaja përmban dhe pohon vërtetësinë e Krijuesit të Lartësuar dhe argumenton kundër atyre që e rrefuzojnë t’a pranojnë atë. Këtë e bën duke pohuar Rububijen e Zotit mbi të gjithë botërat duke thënë: ‘Rabul Alemin’. Medito në gjendjen e botës me gjithçka në të, qoftë botës së epërme, qoftë asaj të poshtëme me të gjitha pjesët përbërëse të tyre, do t’a gjesh se gjithçka dhe çdo gjë në të dëshmon dhe pohon për Krijuesin e saj, Atë që e shpiku pa asnjë shembull të mëparshëm, Atë që mbretëron dhe sundon tërësisht në të dhe që është pronari i saj. Padyshim që rrefuzimi dhe mohimi i Krijuesit gjykohet nga llogjika dhe nga natyrat e pastërta njëlloj si ai që rrefuzon të pranojë dijen e sigurt dhe nuk e beson atë.

    Ata që janë të ditur dhe të thelluar në njohuri dhe dituri në fakt argumentojnë me vetë madhështinë e Allahun mbi veprat dhe atributet e Tij, ndërkohë që njerëzit e thjeshtë argumentojnë me mënyrë të kundërt. Pra, nëpërmjet veprave të Zotit argumentojnë për ekzistencën e Krijuesit. Që të dyja rrugët janë të sakta në fakt dhe nuk ka dyshim në këtë dhe çdokush prej tyre ka të drejtë dhe Kur’ani në fakt i sjell të dyja format e argumentimit. Përsa i përket argumentimit mes veprave për të treguar ekzistencën e Krijuesit dhe madhështinë e Tij janë të shumta në Kur’an. Ndërsa të argumentuarit me vetë Krijuesin dhe madhështinë e Tij, ky është një tjetër nivel dhe është pikërisht kjo për të cilën treguan profetët e Zotit me fjalën e tyre kur u thanë popujve: “Të dërguarit u thanë: “E si mund të keni dyshim për Allahun, Krijuesin e qiejve dhe të Tokës?!” [Ibrahim 10]. Pra, kuptimi: Si ka mundësi të kesh dyshim në Allahun, aq sa të kërkosh argument për ekzistencën e Tij? E ku ka argument më të saktë, më të dukshëm dhe të qartë se sa vetë Zoti në madhështinë e Tij? E si mund të argumentohet për vërtetësinë e diçkaje që është më e qartë, më e dukshme me diçka që është më e fshehur dhe e padukshme? Pastaj ata na sjellin në vëmendje argumentin përmes fjalës së tyre kur thanë: “Shpikësi i qiejve dhe i Tokës. [En’am 14].

    Kam dëgjuar shejhul Islam Tekijud din  Ibn Tejmije, Allahu e pastroftë shpirtin e tij! – , të thotë: E si mund të kërkohet argument për diçka që është vetë argumenti mbi gjithçka. Dhe shpesh ai i përsëriste këto vargje: “Nuk ka për t’u pranuar në mendje si e saktë, asgjë  /   nëse edhe dita vetë ka nevojë për argument.” Padyshim që ekzistenca e Zotit të Lartësuar është shumë e shfaqur për llogjikat dhe natyrat e pastra se sa ekzistenca e ditës dhe ai i cili nuk e sheh diçka të tillë me mendjen dhe natyrën e tij të pastër, atëherë le ta akuzojë vetë llogjikën dhe natyrën e tij.

Fatihaja hedh poshtë devijimin e xhehmije-ve

    Fatihaja përmban argumente që hedhin poshtë pretendimet e Xhehmijve të cilët nuk besojnë dhe nuk i pranojnë cilësitë  e Allahut. Kjo vjen përmes aspektesh të ndryshme.  

    Kjo përftohet nga fjala e Allahut: El-Hamdu lil-lah. Padyshim që pohimi i hamdit të plotë për Allahun kërkon dhe tregon se duhet pohuar për Allahu gjithçka për të cilën Ai lavdërohet. Pra, duhet besuar për Të cilësitë e plota absolute, emrat që tregojnë madhështinë dhe lartësinë e Tij. Ja, kështu themi sepse ai i cili nuk është i përshkruar me cilësitë absolute ai nuk mund të jetë i Lavdëruar me lavdërimet e plota. E shumta që mund të thuhet është se Ai mund të jetë i lavdëruar nga një aspekt dhe jo i tillë nga një aspekt tjetër. Por, nuk mund të jetë i lavdëruar tërësisht në çdo aspekt dhe çdo këndvështrim me të gjitha llojet e lavdërimit veçse Ai i cili i ka arritur dhe përmbushur të gjitha cilësitë e plota dhe absolute. Nëse nuk e ka një prej këtyre cilësive, qoftë edhe një të vetme, atëherë do të pakësohej prej hamdit që Ai meriton në varësi të asaj cilësie dhe përshkrimi që i mungon. Kështu, për shembull, themi kur pohojmë cilësinë e mëshirës. Pa dyshim që ky përshkrim i Tij  me mëshirë përmban brenda vetes edhe pohimin e gjithë atyre cilësive dhe përshkrimeve që i presupozon mëshira siç janë: Jeta, dëshira e vullneti, pushteti për të përmbushur gjithçka që dëshiron, cilësia e dëgjimit, shikimit dhe cilësitë e tjera. Pra me fjalë të tjera, nëse pranojmë për Të cilësinë e mëshirës, patjetër duhet të pranojmë edhe gjithë ato clësi e përshkrime të tjera, pa të cilat mëshira nuk mund të kuptohet dhe as të realizohet. Po kështu themi dhe për cilësitë e Rububijes së Tij. Pra, përshkrimi i Tij si ‘Rabb’ presupozon të gjitha cilësitë e veprave të Zotit. Ndërsa cilësia e Uluhijes dhe faktit se Ai është i adhuruari, presupozon që Ai të përshkruhet me të gjitha cilësitë dhe përshkrimet absolute dhe të plota, qoftë në qënien e Tij, qoftë në veprat e Tij, sikurse është përmendur edhe më herët.

    Kështu të qënurit e Tij i Lavdëruar, ‘Ilah’ i Adhuruar, ‘Rabb’ Zotëruesi Krijuesi i gjithçkaje, ‘Rahman’ i Gjithmëshirshëm, ‘Rahim’ Mëshirëplotë, ‘Melik’ Sundues Pronar, ‘Mea’abud’ i Adhuruari, ‘Mustean’ pra Ai të cilit i mbështeten krijesat dhe i kërkojnë ndihmë. Të qënurit e Tij ‘Hadijen’ Udhëzues që ka pushtetin e udhëzimit në dorën e Tij, ‘Mun’imen’ Ai i cili begaton me të mira; të qënurit e Tij që Kënaqet prej disave dhe zemërohet me disa të tjerë; pra pohimi i gjithë këtyre përshkrimeve për Të duke pretenduar se Ai nuk është i përshkruar me cilësitë absolute dhe emrat më të bukur, këto janë pohime të kundërta dhe është paradoks që të mund të besohen të dyja. Me këtë lloj arsyetimi, kjo mënyrë presupozon që të pohohen cilësitë e sjella për Zotin, parë nga dy këndvështrime.

    Së pari: Sepse ato janë domosdoshmëri e të qenurit të Tij absolut dhe i plotë nga çdo këndvështrim. Kështu, besimi se Ai ‘Isteua Ala Arshihi’ pra u lartësuar dhe qëndroi mbi  Arshin e Tij, presupozon lartësinë e Tij mbi gjithçka. Nga ana tjetër, zbritja e Tij çdo natë në qiellin e dynjasë në një të tretën e fundit të natës është domosdoshmëri e mëshirës së Tij dhe e Rububijes së Tij. Pra, faktit që Ai është Zot, kujdestar i krijesave dhe Ai që përkujdeset për to. Ja, kështu thuhet dhe besohet në lidhje me të gjithë cilësitë ‘Khaberije’ pra që përshkruajnë dhe dëftojnë rreth Tij.

     Aspekti i dytë: Të thuhet dhe theksohet fakti se janë vetë argumentat sheriatike që kanë ardhur dhe flasin për këtë çështje. Në këto argumenta Allahu i Lartësuar përlëvdohet dhe lartësohet me lavdërime të shumta për këto cilësi. Ai ju prezantohet adhuruesve të Tij nëpërmjet këtyre emrave dhe përshkrimeve. Kështu rrefuzimi i tyre ose keqinterpretimi i tyre, ndryshe nga ai kuptim që ato tregojnë qartazi dhe ajo çka është dashur me sjelljen e këtyre emrave dhe përshkrimeve, bien ndesh me atë për të cilën u sollën këto emra, cilësi dhe përshkrime të Tij. Kështu, ti mund të argumentosh me faktin se në shumë prej teksteve të sheriatit, këto emra dhe përshkrime të Zotit janë sjellë dhe përshkruar se ato janë të përkryera.

Fatihaja hedh poshtë devijimin e xhebrije-ve

Këta janë një grup të cilët pretendojnë se robi nuk asnjë lloj force dhe liri zgjedhjeje, madje të gjitha fjalët, veprat, çdo gjë që buron prej robit është e imponuar nga Zoti dhe se në të vërtetë është vetë Zoti Ai që vepron, ndërsa robi nuk ka asnjë lloj force dhe lirie zgjedhjeje. Fatihaja ka argument të plotë dhe shterues kundër këtij grupi. Kjo vjen përmes disa argumenteve që gjenden në këtë sure.

1. Tek pohimi i hamdit të plotë për Zotin. Pra, kur ne e lavdërojmë Allahun dhe dëshmojmë se Atij i takon lavdërimi i plotë në të gjitha këndvështrimet, kjo presupozon që Allahu të mos ndëshkojë robërit e Tij për diçka që ata nuk kanë pushtet dhe forcë që të veprojnë ndryshe dhe që nuk është brenda mundësive të tyre; të mos i ndëshkojë ata për diçka e cila, në fakt, nuk është vepra e tyre, por, sipas pretendimit të xhebrijve, çdo vepër e tyre është njëlloj si të flasësh për ngjyrat e tyre, gjatësinë apo përshkrimet e tjera të krijimit të tyre. Nëse do të besonim se Allahu i Lartësuar i ndëshkon ata për vepra të cilat në fakt janë vepra të Tij  dhe jo të atyre, nëse i ndëshkon për ato vepra të shëmtuara që sipas pretendimit të xhebrijëve nuk është vullneti i tyre që t’i veprojnë por është Zoti që e imponon të bëjnë diçka të tillë, kjo bie ndesh me ‘Hamdin’ e Tij, pra me të qënurit e Zotit “i Lavdëruar”. Çdo llogjikë e pastër e rrefuzon një pohim të tillë dhe një besim të tillë të kotë. I Lartësuar qoftë Ai të cilit i takojnë të gjitha lavdërimet të plota, absolute. I Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë nga të tilla përshkrime dhe besime të devijuara. E pra, Allahu i Lavdëruar i ndëshkon robtë në lidhje me veprat e tyre, të cilat vetë ata i kanë vepruar, realisht. Ato janë veprat e tyre dhe jo veprat e Tij  dhe as imponim i Tij. Sepse veprat e Zotit janë të gjitha drejtësi, bamirësi dhe mirësi.
2. Argumenti i dytë në suren Fatiha kundër këtij besimi të devijuar është pohimi i mëshirës së Zotit. Kështu, mëshira e Tij e hedh poshtë besimin e devijuar të xhebrijve. Ky besim i devijuar dhe mëshira e Zotit  kurrsesi nuk mund të bashkohen dhe të pranohen së bashku. Dhe si mundet Ai që është i Gjithmëshirshëm, Mëshirplotë të ndëshkojë robin për diçka që është jashtë mundësive të robit dhe për diçka që nuk është vepra e tij. Si mundet që Mëshirëploti ta ngarkojë robin me diçka për të cilën nuk ka fuqi dhe është jashtë forcave të tij dhe pastaj ta ndëshkojë atë? E pra, kjo bie ndesh me mëshirën dhe kurrsesi nuk mund të pranohet. E si mund të bashkohen dhe të pranohen llogjikisht ky lloj besimi i devijuar dhe Mëshira absolute, e plotë e Zotit?
3. Aspekti i tretë kuptohet nga fakti që Allahu i Lartësuar ka pohuar në suren Fatiha se robërit e adhurojnë, i përkushtojnë adhurime Atij dhe i kërkojnë ndihmë dhe mbështetje. Pra, përkushtimin e adhurimeve dhe kërkimin e ndihmës Allahu i madhëruar e pohoi se buron nga robërit, nga njerëzit kur thotë: “Ijake neabudu ue Ijake nestein”. Pra, është robi ai i cili dëshmon me këtë fjalë kur thotë: Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm Ty të kërkojmë ndihmë.  Kështu, kryerja e adhurimit, kërkimi i ndihmës i atribuohet robit realisht sepse nuk mund të mendohet që Ai që kryen adhurimin dhe kërkimin e ndihmës është Zoti. Përkundrazi këto janë vepra të robërve të Tij. Kështu pra, robi realisht është ai që adhuron dhe i kërkon ndihmë Zotit. Ndërsa Allahu, Ai është i Adhuruari dhe Ai të cilit i kërkohet ndihma. Kështu pra, besimi i Xhebrijve, të cilët pretendojnë se robi nuk ka asnjë liri zgjedhje dhe asnjë lloj force për të vepruar lirshëm dhe realisht ashtu si ai vendos, është një besim i gabuar që hidhet poshtë nga surja Fatiha në mënyrë të qartë.

Kaptiull

 Fatihaja i kundër përgjigjet dhe hedh poshtë besimin e gabuar të atyre që pretendojnë se veprimet e Zotit janë impulsive, e të pavullnetshme. Pra, ata pretendojnë se Zoti nuk vepron me zgjedhjen e Tij, me dëshirën dhe vullnetin e Tij, atë që Ai dëshiron. Fatihaja qartëson se Allahu i Lartësuar vepron i vullnetshëm e me dëshirën e Tij, gjithçka që Ai synon dhe dëshiron. Ky argumentim vjen përmes shumë aspektesh.

1. Allahu i Madhëruar pohon faktin se Ai është i Lavdëruar. Pyetja që shtrohet: si mund të jetë i lavdëruar dhe të përlëvdohet dikush i cili është i pavullnetshëm në veprimet e tij dhe veprimet e tij janë impulsive, të vetvetishme, jo me përzgjedhjen e tij dhe jo me dëshirën dhe vullnetin e Tij? A mund të lavdërohet uji për gjurmët që ai sjell, apo zjarri për faktin që djeg apo hekuri, etj për atë çka ato sjellin dhe shkaktojnë? E pra, kjo është e pallogjikshme dhe jo e natyrshme që të pohohet. Pa dyshim ai që lavdërohet është vepruesi i cili është i vullnetshëm në veprimet e tij, vepron me zgjedhjen e tij, me dëshirën e tij dhe pushtetin e tij për të vepruar. Kështu, ai lavdërohet për veprat e tij të lëvdueshme.
2. Në suren Fatiha pohohet Rububija e Zotit të Lartësuar. Pra, fakti që Ai është Krijues, Zotërues, kujdestar dhe përkujdesës për çështjet e krijesave. Dhe padyshim kjo presupozon që Ai të veprojë vullnetshëm, tërësisht i plotë dhe absolut në  dëshirën e Tij për të vepruar, për të administruar çështjet e krijesave dhe i Plotpushtetshëm për t’a bërë diçka të tillë. Llogjika dhe natyra e pastër, kurrë nuk mund të pranojë Rububijen e diellit. Pra, nuk mund të pranojë si Zot diellin për shkak të dritës që ai ka vetvetiu dhe as uji për atë çka ai përmban prej cilësive dhe as bimësia për atë çka sjell prej dobive. Pra, askush nuk mund të përshkruhet me Rububije nëse nuk ka pushtet, vullnet dhe dëshirë për t’a bërë diçka të tillë.
3. Allahu i Lartësuar pohon në suren Fatiha se Ai është ‘Malik’ Pronar, Mbretërues, Sundues, i Pushtetshëm. Dhe padyshim që pohimi i pronësisë, pushtetit, mbretërimit për dikë i cili është i pavullnetshëm, nuk zotëron dhe nuk posedon  pushtetin, forcën për të vepruar çfarë dëshiron, është diçka e pallogjikshme. Madje edhe krijesat përshkruhen se kanë dëshirë dhe janë të lira dhe të vullnetshme në veprimet e tyre dhe një krijesë e tillë është më e plotë në përshkrimin e saj se sa diçka që nuk ka vullnet dhe mundësi për të vepruar ashtu si dëshiron. Si thotë Allahu i Lartësuar:  “Atëherë, a është njëlloj Ai që krijon si ai që nuk krijon? A nuk po kujtoni?”  [Nahl 17].
4. Allahu i Lartësuar përshkruhet se Atij i kërkohet ndihma dhe padyshim që nuk mund të të ofrojë ndihmë dikush i cili nuk është i vullnetshëm në zgjedhjet e tij, në veprimet e tij, nuk ka aftësinë për të vepruar çfarë dëshiron. Të shpresuarit e mbështetjes dhe ndihmës nga dikush me këtë përshkrim është diçka e kotë dhe ndihma që pritet prej tij është e pamundur.
5. Allahu i Lartësuar në këtë sure përshkruhet se duhet t’i lutemi që t’i udhëzojë robtë e Tij në rrugën e drejtë. E pra, lutja drejtuar atij që nuk ka aftësinë për të vepruar, nuk ka vullnetin për të përmbushur gjithçka që ai dëshiron dhe synon është kotësi dhe pokështu thuhet edhe për faktin se Allahu i Lartësuar është Ai që u sjell begati dhe mirësi.

Kapitull

    Fatihaja përmban argument kundër atyre që besojnë se dituria e Zotit nuk lidhet me hollësirat dhe detajet e krijimit. Ky argument vjen përmes shumë aspektesh në suren Fatiha.

1. Me pohimin e ‘Hamdit’ pra e lavdërimit të plotë për Allahun. Si mund të meritojë lavdërimin ai i cili nuk ka dituri të plotë për botën, për gjendjet dhe hollësitë e saj në mënyrë të detajuar; nuk ka dije për numrin e krijesave, numrin e yjeve; Nuk ka dije të hollësishme dhe të detajuar, të plotë, absolute rreth atyre që i binden atij dhe atyre që nuk i binden dhe nuk e dëgjojnë dhe as i nënshtrohen atij; Nuk ka dije të plotë rreth atyre që i luten, i përgjërohen dhe atyre që nuk i luten Atij?
2. Është e pamundur që dikush i cili nuk di hollësisht dhe gjithçka, diturinë ta ketë të plotë, absolute, nuk mund të jetë ‘Ilah’ i adhuruar dhe nuk mund të jetë ‘Rabb’ Zotërues, Krijues, Administrues i çështjes së krijesave, Ai që kujdeset për to. E pra, dija e plotë për çdo hollësi dhe imtësi të krijesave është diçka e domosdoshme për atë që besohet se është i Adhuruar, ‘Ilah’ dhe për atë që është ‘Rabb’ Kujdestar i krijesave, Ai që përkujdeset për to. Sepse patjetër duhet që t’i dijë mirë dhe hollësisht adhuruesit e Tij dhe të dijë gjendjen e tyre.
3. Allahu i Lartësuar ka pohuar në këtë sure mëshirën e Tij të plotë gjithpërfshirëse. Dhe si mund të mendohet se e ka mëshirën gjithpërfshirëse ai i cili nuk e ka dijen të tillë të plotë, absolute në çdo aspekt dhe çdo imtësi.
4. Së katërti: Pohimi i ‘Mulk’. El-Mulk është mbretërimi, sundimi, pushteti i plotë, pronësia. Dhe si mund të besohet kjo për Zotin se Ai është pronari, mbretëruesi nëse Ai nuk ka dije të plotë rreth krijesave të Tij dhe nuk ka dije rreth hollësive dhe detajeve të krijesës së Tij. E pra, një i tillë nuk mund të pohoet se është “Melik” apo “Malik”.
5. Allahu është përshkruar se Atij i kërkohet ndihma dhe Atij i drejtohen lutjet për udhëzimin  në rrugën e drejtë dhe padyshim këto presupozojnë që dituria e Tij të jetë absolute, e plotë. Po kështu, Allahu i Lartësuar është Ai që udhëzon në rrugën e drejtë, Ai që begaton me të mira, Ai i cili zemërohet ndaj disa krijesave për shkaqe të caktuara për shkak të kundërshtimit të krijesave dhe Ai është shpërblyes dhe ka për t’i shpërblyer me të mirë ose me ndëshkim krijesat në lidhje me punët e tyre në ditën e llogarisë.

    E pra, të gjitha këto nuk mund të pohohen nëse nuk pohojmë dhe besojmë se dituria e Tij është e plotë dhe ka lidhje me të gjitha imtësitë dhe detajet në hollësitë e krijesave.